Bij één jaar Dieselgate schetst auto-expert Urbain Vandormael hoe Volkswagen-topman Martin Winterkorn van best betaalde automanager van zijn generatie verwerd tot een bedrieger, als de man van 20 miljard.
Eén jaar geleden maakte de Amerikaanse milieudienst EPA bekend dat Volkswagen sjoemelsoftware had geïnstalleerd in sommige van zijn dieselmodellen. Het nieuws sloeg in als een bom en veroorzaakte wereldwijde verontwaardiging. In een eerste reactie probeerde VW-topman Martin Winterkorn de feiten te minimaliseren, maar de onweerlegbare bewijzen vanuit de VS stapelden zich op en leidden op 25 september tot zijn (gedwongen) ontslag.
Maandagavond 14 september 2015. In een evenementenhal in een buitenwijk van Frankfurt wonen een duizendtal autojournalisten en kaderleden van de autogroep Volkswagen de avant-première bij van de nieuwste modellen van Audi, Bentley, Bugatti, Ducati, Lamborghini, Porsche, Seat, Skoda en Volkswagen. De slottoespraak is voorbehouden aan topman Martin Winterkorn.
De tsunami aan nieuwe modellen en het aangekondigde e-offensief van de grootste autogroep ter wereld maken diepe indruk op het duizendkoppige gehoor en bezorgen de 68-jarige voorzitter een staande ovatie. Op de vooravond van de Internationale Automobil Ausstellung 2015 en na 34 jaar dienst heeft de briljante ingenieur het toppunt van zijn carrière én macht bereikt. Grote afwezige op deze VW Group Night is Ferdinand Piëch. De almachtige voorzitter van de raad van toezicht had enkele maanden voordien ontslag genomen, na een clash met zijn langjarige compagnon de route én gedoodverfde opvolger.
Bad news
Vrijdagavond 18 september. De openingsdag van de Internationale Automobil Ausstellung (IAA) in Frankfurt heeft de hoge verwachtingen ingelost, op de verschillende stands wordt gedronken en gefeest. Tot een persbericht vanuit de Verenigde Staten plots een einde maakt aan de feestvreugde. In een zogenaamde ‘Notice of Violation’ aan het adres van Volkswagen maakt de officiële Amerikaanse milieudienst EPA gewag van ‘opvallende emissienormen die in strijd zijn met de Amerikaanse wetgeving’. Concrete beschuldigingen met betrekking tot het installeren van sjoemelsoftware en bewust manipuleren van emissienormen volgen enkele dagen later.
Eens temeer geven de Amerikanen blijk van een perfect gevoel voor timing. Nadat eerder Toyota door het slijk werd gehaald, is nu Volkswagen aan de beurt. In beide gevallen komen de aantijgingen en beschuldigingen korte tijd nadat beide merken nummer één zijn geworden in de internationale autowereld én de Amerikaanse concurrenten op achtervolgen zijn aangewezen.
Politieke overheden hebben laten begaan
Waar gaan de beschuldigingen over? Wereldwijd hebben de politieke overheden strenge emissienormen opgelegd voor nieuwe auto’s. In Europa heeft de politiek echter verzuimd om de testcriteria gedetailleerd te omschrijven en te actualiseren, waardoor een grijze zone is ontstaan die de merken uitnodigt én toelaat om creatieve toepassingen uit te werken. Die hebben ertoe geleid dat er grote afwijkingen zijn ontstaan tussen de officiële verbruikswaarden in de reclameboodschappen van de constructeurs en het gemiddeld verbruik dat u en ik in normale verkeers- en weersomstandigheden realiseren.
Een lage CO2 en NOx-uitstoot is niet alleen vanuit milieuoverwegingen belangrijk, maar ook en vooral vanuit commercieel oogpunt, omdat de emissiewaarden de basis vormen voor tal van fiscale heffingen en aftrekken. Een lage CO2-uitstoot levert een niet onbelangrijk financieel voordeel op voor wie een nieuwe auto koopt. Ondanks de kritiek van de autovakpers en de consumentenorganisaties hebben de Europese Commissie en het Europees Parlement laten begaan.
Autoritaire managemensstijl
De Amerikaanse overheid stelt zich minder meegaand op. In het voorjaar van 2014 informeert ze de Volkswagen-directie over ‘opvallend hoge NOx-waarden bij enkele modellen’ tijdens vergelijkende tests op de weg en in het labo. Het EPA vermoedt ongeoorloofde manipulaties en vraagt om uitleg. De vraag belandt op de tafel van topman Winterkorn maar die schuift ze als ‘irrelevant’ terzijde, zijn entourage slikt en geeft geen kik.
De autoritaire voorzitter duldt geen tegenspraak, dat is bekend. Was hij op de hoogte van het feit dat VW in sommige modellen sjoemelsoftware had ingebouwd om de emissiescores tijdens de duur van de test te verlagen. We weten evenmin wie de opdracht daartoe gegeven heeft. Kwam die van Winterkorn zelf? Of van een van zijn directieleden? Van Hackenberg, Hatz of Neusser?
Het is weinig waarschijnlijk dat de voorzitter niet op de hoogte was. De softwaretoepassing waarvan sprake is een werk van lange adem geweest, van vele ingenieurs, wetenschappers en IT-specialisten in een hoogtechnologische omgeving en moet handenvol geld hebben gekost. Iemand – op hoog niveau – moet daar de opdracht toe hebben gegeven en een budget hebben vrijgemaakt. Als zou blijken dat de opdracht of toestemming van Winterkorn komt, kan dat zware persoonlijke consequenties hebben.
In de nasleep van de bankencrisis in de Verenigde Staten heeft het Congres vorig jaar een wet goedgekeurd die het onmogelijk maakt voor een bedrijf om zich vrij te kopen van gerechtelijke veroordeling als het niet de namen van de managers bekendmaakt die de illegale praktijk hebben geïnitieerd of toegestaan. Die worden dan voor de rechter gedaagd en zullen, indien ze schuldig worden bevonden, veroordeeld worden tot het betalen van een geldboete of het uitzitten van een gevangenisstraf, of een combinatie van beide. In Duitsland kunnen bedrijven hun topmanagers verzekeren tegen dit risico. Hebben die echter criminele feiten gepleegd, en daar mogen we in dit geval toch van uitgaan, dan trekt de verzekering zich terug en moeten de veroordeelde managers zelf opdraaien voor de boetes en eventuele schadeloosstellingen aan de gedupeerden.
De rekening zou dus weleens hoog kunnen oplopen voor de best betaalde manager van de Duitse industrie met een jaarsalaris van zo’n 15 miljoen euro. Dat is nog altijd minder dan het riante loon van sommige voetbalgoden van Bayern München, waar Winterkorn namens Audi in de raad van bestuur zetelt.
His masters voice
De nu 69-jarige Martin Winterkorn stamt uit Leonberg, studeerde metaalfysica aan de universiteit van Stuttgart en begon zijn carrière als ingenieur bij toeleverancier Bosch. In 1981 ging hij aan de slag bij Audi waar hij zich opwerkte tot de rechterhand van de toenmalige topman Ferdinand Piëch. Beiden delen dezelfde passie voor techniek en technologie. Toen Piëch in 1993 voorzitter werd van Volkswagen gaf hij de fakkel bij Audi door aan Winterkorn. Die volgde in 2007 zijn mentor een tweede keer op als voorzitter van de raad van bestuur, ditmaal bij Volkswagen AG.
Ferdinand Piëch en Martin Winterkorn hebben Volkswagen groot gemaakt, tot de grootste autogroep ter wereld zelfs. De eerste in de rol van inspirator die de grote lijnen uittekende en de tweede als his masters voice, die instond voor de uitvoering van de plannen. Op die manier is hij altijd een legionair in dienst van een visionair gebleven. Het ontbrak hem aan de nodige visie; als topman heeft hij te weinig tijd en energie geïnvesteerd in het ontwikkelen van een intelligente en toekomstgerichte strategie. Hij heeft enkele belangrijke ontwikkelingen op het vlak van de mondiale mobiliteit compleet onderschat.
Maar niemand die het aandurfde hem hierover te interpelleren, laat staan hem hiervoor terecht te wijzen. Want iedereen wist van zijn hechte band met de almachtige voorzitter van de raad van toezicht die via de familiale holding ook nog eens meerderheidsaandeelhouder was én is.
Hoogmoed komt voor de val
Naarmate Piëch en Winterkorn ouder werden, trad Frau Piëch steeds nadrukkelijker op de voorgrond. Zij was het die haar man wees op de autoritaire trekjes en tekortkomingen van zijn compagnon de route, op diens eigengereid optreden en diens publieke aanspraken op de opvolging van Piëch als voorzitter van de raad van commissarissen. Een post die ook Frau Piëch op het oog had.
Soms waren het ook onbenulligheden die voor onvrede zorgden, maar het aanhoudend gestook bleef niet zonder gevolgen. In het voorjaar van 2015 distantieerde Piëch zich in een interview met Der Spiegel van Winterkorn, die echter een meerderheid van de leden van de raad van bestuur achter zich kon verzamelen – als dank voor zijn verdiensten voor het bedrijf. Bovendien werd hem een verlenging van zijn contract in het vooruitzicht gesteld en werd 30 miljoen euro gereserveerd, als een extra pensioentje. Voor patriarch Piëch hét signaal om alle contact met zijn tot dan toe trouwe vazal te verbreken.
Martin Winterkorn wist met zijn nieuwe status, uit de schaduw van zijn mentor Piëch, echter geen blijf. Hij gedroeg zich steeds nadrukkelijker als een hooghartig en autoritair iemand die geen tegenspraak duldde, van niemand. Toen einde september 2015 het doek viel en hij tot ontslag werd gedwongen, voelde hij zich in zijn eer gekrenkt. Want wie anders dan hij had Volkswagen tot de nummer één in de wereld gemaakt? En wie anders dan hij had de families Porsche en Piëch de meerderheid van de VW-aandelen in handen gespeeld, na de mislukte overnamepoging van Porsche?
Maar zo ziet de buitenwereld dat niet. Winterkorn heeft grove fouten gemaakt die de groep Volkswagen onherstelbare bedrijfseconomische schade hebben toegebracht en die ook het imago van made in Germany zwaar hebben beschadigd. Op medelijden of morele steun moet hij niet rekenen. Sinds zijn roemloos vertrek uit Wolfsburg resideert hij in een villa in München en wacht daar vol ongeduld – en met een bang hart allicht – op wat komen gaat.
De best betaalde automanager van zijn generatie gaat de geschiedenis is als een bedrieger, als de man van 20 miljard. Dat is het bedrag dat Volkswagen heeft gereserveerd om alle schadeclaims en boetes te kunnen betalen die het concern boven het hoofd hangen. Wellicht zullen die 20 miljard niet eens volstaan. Welke boetes en straffen de ex-topman zelf te wachten staan, daar hebben we het raden naar. Het is echter weinig waarschijnlijk dat hij van een rustige oude dag zal kunnen genieten, ondanks zijn vele miljoenen nu.
Dieselgate bij Volkswagen
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
