Armoedebestrijding is kiezen voor wat werkt: inkomensbescherming en herverdeling

Hoewel alle partijen claimen sociaal te zijn, zijn niet al hun voorstellen even effectief; soms zelfs ronduit contraproductief, schrijven armoede-experts Wim Van Lancker, Kristel De Vos, Bert D’hondt en Robert Crivit. ‘Onze boodschap: we moeten kiezen voor wat werkt. En dat is inkomensbescherming en herverdeling.’

Uw huis verkopen of geen leefloon? Werkloosheidsuitkeringen beperken in de tijd? Een gelijke kinderbijslag voor elk kind? Aan de vooravond van de verkiezingen bekennen de politieke partijen kleur inzake het sociaal beleid, en dat is een erg goede zaak. Maar hoewel alle partijen claimen sociaal te zijn, zijn niet al hun voorstellen even effectief; soms zelfs ronduit contraproductief. Onze boodschap: we moeten kiezen voor wat werkt.

Armoede is een moeilijk te behappen fenomeen en armoedebestrijding een complexe zaak, maar we weten met zekerheid dat een gebrek aan inkomen centraal staat. Zo zien we in de projecten van Samenlevingsopbouw en in lokale Welzijnsschakels dat mensen in armoede zich meestal enkel een vochtige, slecht geïsoleerde woning kunnen permitteren. Het is duidelijk dat hun gezondheid hieronder lijdt, maar een bezoek aan de dokter wordt uitgesteld omdat de kosten te hoog zijn. Dat verkleint hun verdere kansen op de arbeidsmarkt en het verwerven van een inkomen. Een concreet voorbeeld van de vicieuze cirkel waaruit het erg moeilijk ontsnappen is.

Een overheid die armoedebestrijding serieus neemt, moet dan ook onvermijdelijk inzetten op inkomensbescherming. Daarbij valt al snel het vermaledijde H-woord: herverdeling. Inkomensbescherming bieden en armoede bestrijden betekent herverdelen; wie anders beweert slaat de plank mis.

Herverdeling via jobs en inkomen

Herverdeling moet in de eerste plaats via jobs gebeuren. Activering is dan ook vandaag al de allesomvattende focus van het sociaal beleid onder het motto: mensen laten werken is armoede voorkomen. Dat klopt, maar wat is er in realiteit gebeurd? In de jaren voor de economische crisis is de tewerkstellingsgroei voornamelijk ten goede gekomen aan gezinnen waar al iemand aan het werk was. Het aandeel gezinnen waar (bijna) niet werd gewerkt bleef constant. Kortom: eenverdieners werden tweeverdieners, de kwetsbare onderkant profiteerde niet mee. Een dwingend activeringsbeleid heeft maar zin als er duurzame jobs, geen mini-jobs, voor deze profielen beschikbaar zijn. En dat is nu niet het geval.

Herverdeling betekent ook het verdelen van inkomens door middel van een performante sociale zekerheid. Wat is er gebeurd? De uitkeringen zijn laag gehouden om langdurig werklozen te ‘prikkelen’ om te gaan werken. Het degressief maken van de werkloosheidsuitkeringen en de afschaffing van de wachtuitkeringen zijn twee recente voorbeelden van dit soort beleid. Het gevolg is dat zij die geen werk vinden nu veel minder dan vroeger beschermd worden: hun armoederisico neemt toe.

Ziedaar de nieuwe tweedeling in onze samenleving: gezinnen die werken en zo voldoende inkomen kunnen verwerven versus gezinnen voor wie geen plaats is op de arbeidsmarkt en door te lage uitkeringen in de armoede worden gehouden.

Wat werkt?

Wat dan wel te doen? We weten uit onderzoek dat te lage uitkeringen eigenlijk tot een armoedeval leiden; een menswaardig inkomen daarentegen zorgt ervoor dat mensen beter in staat zijn zelf uit het dal te klimmen. Voldoende hoge uitkeringen moeten dus een integraal onderdeel worden van een effectief sociaal beleid. Hierbij kunnen ook inkomensaanvullende uitkeringen zoals de kinderbijslag een belangrijke rol spelen. Onderzoek toont dat een gelijk bedrag voor elk kind de armoede bij grote gezinnen vergroot; een kinderbijslag die selectiever wordt ingezet zal de armoede doen dalen. We weten wat werkt, maar is dat ook de keuze die politici zullen maken?

Uiteraard willen we niet terug naar het passieve uitkeringssysteem van dertig jaar geleden. Het is essentieel om mensen in armoede naar een kwaliteitsvolle job te leiden. Door de zesde staatshervorming krijgt Vlaanderen trouwens meer homogene bevoegdheden in handen om werklozen te activeren. Daarbij moet veel aandacht zijn voor mensen die ver van de arbeidsmarkt staan. Dat vereist investeringen in onderwijs en een doorgedreven begeleiding met oog voor de context waarin mensen leven, en kan alleen maar effectief zijn in tandem met voldoende inkomensbescherming.

Verantwoordelijkheid

Herverdelen, allemaal goed en wel, maar moeten mensen niet zelf hun verantwoordelijkheid opnemen? Natuurlijk wel. Maar daarvoor moet je mensen wel de kans geven. Met een gebrek aan bestaansmiddelen lukt dat niet, hoe je het ook draait of keert. Fact Check van de VRT toonde aan dat amper 1 procent van het totale aantal werklozen niet actief op zoek is naar werk. Het is niet dat mensen niet willen werken, het is dat hen niet altijd de mogelijkheid wordt gegeven.

Bovendien is verantwoordelijkheid toewijzen nattevingerwerk. Is die dure smartphone een domme beslissing waardoor mensen arm blijven, of is het een rationale keuze omdat het een noodzakelijk hebbeding is om mee te kunnen in onze samenleving? Wanneer zelfs het goedkoper tarief in de kinderopvang online aangevraagd moet worden, is dat geen triviale kwestie.

Wat is de beste manier om gezinnen uit de armoede te helpen zodat ze weer zelf hun verantwoordelijkheid kunnen opnemen? Dat is de vraag die centraal moet staan in de vormgeving van het sociaal beleid. De website www.iedersstemtelt.be, die de standpunten inzake sociaal beleid van alle partijen bundelt, geeft alvast aan dat één maatregel snel gestemd zal zijn.

Bijna alle partijen zijn het erover eens dat de uitkeringen tot boven de Europese armoededrempel opgetrokken moeten worden. Het is een goed voorbeeld van hoe partijen over hun ideologische schaduw heen kunnen springen en tot een performant armoedebeleid kunnen komen. Mogen we hen binnen een paar jaar aan die belofte herinneren?

Wim Van Lancker (Centrum voor Sociaal beleid Herman Deleeck)

Voor Iedersstemtelt: Kristel De Vos (beleidsmedewerker Samenlevingsopbouw), Bert D’hondt (medewerker politiek beleid Welzijnszorg) en Robert Crivit, stafmedewerker Uit de Marge