‘Apocalyptisch denken is geen doemdenken’

Filosoof, theoloog en auteur David Van Peteghem mist in het klimaatdebat vandaag een onderscheid tussen apocalyptisch denken en doemdenken. ‘Je moet een reactionaire – excuseer m’n taal – azijnpisser zijn om de klimaatjongeren van doemdenken te betichten.’

N-VA-voorzitter Bart De Wever beticht Youth for Climate van apocalyptisch denken of doemdenken. Nochtans kan er een duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen apocalyptisch denken en doemdenken. En dat onderscheid is belangrijk.

De tienduizenden jongeren die de afgelopen vier weken op donderdag spijbelden voor het klimaat zijn niet meer de hyperindividualistische ‘YOLO’-jongeren (You Only Live Once, nvdr.) van enkele jaren geleden. In de klimaatprotesten symboliseren de O’s in deze uit de Verenigde Staten overgewaaide lijfspreuk de globe. Door weer en wind dragen ze hun toekomstvisie uit van een klimaatneutrale nieuwe aarde.

De jongeren blijken daarnaast bijzonder inventief te zijn in het verzinnen van ludieke ‘wereldslogans’: ’there is no planet B’, ‘cool kids saving a hot planet’, ‘so much arctic ice has melted that we need a new atlas’, ‘de wereld wordt heet, de politiek doet geen reet’; ‘La Pollution c’est Terre-Miné’ – de verbeelding is aan de macht.

Vele jongeren beseffen dat hun toekomst mee bepaald zal worden door de destructieve gevolgen van de klimaatopwarming. Zoals de Afro-Amerikaanse filosoof Kwame Anthony Appiah in zijn boek As if: Idealization and Ideas aanvoert, moeten we daarom ook de geesten durven openen voor een pluraliteit aan onvolmaakte voorstellingen. Dat is onze beste kans om de wereldproblemen rond klimaatopwarming te begrijpen. En dat is precies wat jongeren nu ook doen door het woord te nemen: ‘don’t fuck with mommy’; ‘stop global warming, I need Ice for my Martini’, of nog veel sterker: ‘Liever een toekomst voor iedereen dan een luxeleven voor mij alleen!!!’

Je moet een reactionaire – excuseer m’n taal – azijnpisser zijn om de klimaatjongeren van doemdenken te betichten. Laten we daarom het fundamenteel onderscheid tussen doemdenken en apocalyptisch denken duidelijk maken.

Bart De Wever die van geen hout nog pijlen weet te maken, beticht de tienduizenden klimaatbewuste jongeren van doemdenken of apocalyptisch denken. Maar in tegenstelling tot zijn Latijns gemoraliseer, begrijpt De Wever wellicht geen Koinè-Grieks om de werkelijke betekenis van het Griekse werkwoord apokaluptein te doorgronden. Apocalyptisch denken is niet hetzelfde als doemdenken. We verliezen ons in doemdenken als we door de bomen het bos niet meer zien, en geloven dat niets nog zin heeft, dat er concreter gesteld geen oplossingen in het verschiet liggen om de klimaatcrisis te boven te komen. Doemdenkers zijn dan ook niet meteen mensen die weer en wind trotseren om hun punt te bewijzen.

Ons begrip van de Apocalyps ontlenen we aan de Bijbel. Het is de gelijknamige titel van het laatste boek van de Bijbel, de Apocalyps of de Openbaring van evangelist Johannes van Patmos. Het Griekse werkwoord apokaluptein betekent iets ‘blootleggen’ of ‘aan het licht brengen’. Johannes’ boek is vreemd en geheimzinnig. In feite is het onbegrijpelijk wat Johannes zegt.

Johannes’ apocalyptische visioenen worden echter interessanter als we de interpretatie van de Amerikaanse religiehistorica Elaine Pagels volgen. Zij stelt dat de Openbaring beter kan gelezen worden als klassieke oorlogsliteratuur, als anti-Romeinse propaganda. In feite fulmineert Johannes tegen het Romeins imperialisme in zijn tijd en bedient hij zich daarbij van geheimzinnige taal ‘omdat openlijke vijandigheid tegenover het Romeins imperialisme gevaarlijk kon zijn’. Johannes identificeert aldus in geheimzinnige taal de gevaren van het Romeins imperialisme: oorlogen, oorlogszuchtige keizers, inflatie, ziekte en hongersnood.

Wat daarbij vaak uit het oog wordt verloren, is dat Johannes ook zicht biedt op een alternatief, op een andere en betere toekomst. Voor zover hij het einde der tijden voorspelt, voorspelt hij eigenlijk een nieuw begin en wijst hij ook op wat er ‘binnenkort gebeuren moet’ om de situatie te veranderen. Hij voorspelt de komst van het koninkrijk van God of wat hij ‘een nieuwe hemel en nieuwe aarde’ noemt. Kortom, Johannes was geen doemdenker, maar veeleer hoopvol gestemd. Als apocalyptisch denker legde hij de vinger op de wonde van een tal van maatschappelijke problemen in zijn tijd en orakelde hij dat het anders kan, dat men niet ter plekke moet blijven trappelen.

Het Romeins imperialisme in de tijd van Johannes is vandaag de jeugdige apocalyps van de klimaatopwarming. Youth for Climate doet niet aan doemdenkerij. Om het met de Franse filosoof Jacques Derrida te zeggen, slaan de jongeren veeleer een apocalyptische toon aan. In zijn klein boekje D’un ton apocalyptique wijst Derrida de lezer erop dat apocalyptisch denken disruptief is, dat het in de concrete situatie van klimaatopwarming erop gericht is het dominante ‘vermarkte’ klimaatdiscours te doorbreken. Met de apocalyptische toon die jongeren aanslaan tijdens de protesten maken ze duidelijk dat de tijd van handelen is aangebroken, en geven ze aan dat politieke en economische belangen vandaag een klimaatneutrale toekomst in de weg staan.

Youth for Climate beseft in feite heel goed dat de opwarming van het klimaat een probleem is dat ons allen aangaat, en ons ook allemaal, hoewel op ongelijkmatige wijze, zal treffen omdat we in een ongelijke wereld leven. Alleen al door te spijbelen en met duizenden op straat te trekken – en dat overigens op gedisciplineerde wijze, met een minimum aan veiligheidsstewards en zonder geweld en vandalisme – doorbreken de jongeren de status-quo en de dominante neoliberale denkkaders van het klimaatbeleid. Geen wonder dus dat Bart De Wever en in feite geheel rechts Vlaanderen vandaag als duiveltjes in een wijwatervat tekeergaan, want ze zijn helemaal niet opgewassen tegen de ontstuimigheid van de jeugdige apocalyps en het toekomstvisioen van een klimaatneutrale terram novam.