Antioverheidsdenken tijdens corona: hoe ‘soevereine burgers’ opgelicht worden

Overheidsmaatregelen voor de beteugeling van de coronacrisis zorgen voor de heropleving van een beweging van ‘soevereine burgers’. Via aangetekende brieven willen ze zich onttrekken aan het gezag van de overheid. Hun gedachtegoed is niet ongevaarlijk.

Begin december viel in enkele media te lezen hoe een aantal burgemeesters in Vlaanderen vreemde aangetekende brieven hadden ontvangen van inwoners die zichzelf ‘staatloos’ verklaarden. De brieven stonden vol juridische nonsens en fulmineerden tegen de coronamaatregelen, waarvan de verzenders beweerden dat ze niet langer op hen van toepassing zouden zijn. Het document beschuldigde verschillende overheden van ‘schending van de grondrechten’, knevelarij, afpersing, en ‘deelname aan een criminele organisatie’.

Bij het Agentschap Binnenlands Bestuur van de Vlaamse overheid zijn er ondertussen al een tachtigtal van die aangetekende zendingen binnengelopen. Waar komen die brieven – en de ideeën erachter – precies vandaan?

‘Geestelijke marteling’

Het sjabloon voor de brieven circuleert al een tijdje op sociale media. ‘Geef uzelf het beste kerstcadeau ooit en neem uw vrijheid terug!’ valt bijvoorbeeld te lezen op de Facebookpagina van een West-Vlaamse vrouw die in het dagelijkse leven ayurvedische massages en ‘energetische healing’ aanbiedt. Ze deelt daarbij een link naar het platform WeTransfer, waar je een document kunt downloaden met de naam ‘Opzegging machtiging besturen’. Het gaat om de bewuste brief en een bijbehorend stappenplan: na het invullen moet je ze allebei aangetekend versturen: één naar de burgemeester van je woonplaats en één naar het Agentschap Binnenlands Bestuur, om zo je ‘vrijheid terug te nemen’.

Passages in de brief maken duidelijk dat de auteurs zich in de eerste plaats tegen de coronamaatregelen kanten. ‘[Ik] ervaar de dreiging verplicht een mondmasker te moeten dragen als een helse werkelijkheid, net als de dreiging gedwongen te worden tot vaccinatie en ID-tracking. Deze gebeurtenissen in de toekomst jagen mij angst aan, hetgeen neerkomt op geestelijke marteling […]. Dit is werkelijk een terroristische aanslag gericht tegen het volk’, zo staat in de tekst. Elders klinkt het dat de coronamaatregelen geen juridische grondslag zouden hebben: ‘De helft + 1 heeft géén recht het recht van anderen te schenden, als twee wolven en een schaap die “democratisch” besluiten wat er gegeten zal gaan worden…’

De coronakritische actiegroep Belgians For Freedom, met zo’n 7500 volgers op Facebook, is een belangrijke aanjager achter het versturen van de brieven. Ze organiseren informatiesessies over de ‘Opzegging machtiging besturen’ en beweren al meer dan 800 aanvragen te hebben behandeld. Maar hoewel de coronacrisis de directe aanleiding is, bestaat de beweging om jezelf ‘soeverein’ te verklaren al langer.

Pauselijke edicten

Het fenomeen van burgers die hun soevereiniteit willen opeisen en zich onttrekken aan het gezag van de overheid is een internationale beweging, maar komt in de praktijk vooral overgewaaid uit Nederland. Daar zijn al vele jaren organisaties actief die ‘juridische toolkits’ aanbieden om zogenaamd ‘je rechten weer op te eisen’, met namen als Burgerfront en Burgerrechtherstel. Het grootste deel van die beweging van ‘soevereine burgers’ baseert zich op een warrige en ingewikkelde complottheorie. Die houdt in dat je geboorteakte en je registratie als ‘natuurlijk persoon’ bij het rijksregister betekenen dat je geregistreerd wordt ‘als een corporatie, als handelswaar, niet als een levend mens’.

Believers denken dat er hierdoor in Londen een ‘geboortetrust’ wordt opgericht in jouw naam, die de overheid zal opeisen op je zevende verjaardag, op basis van ‘maritiem recht’. Er hoort ook nog een ingewikkeld verhaal bij waarin de Grote Brand van 1666 in Londen, verschillende Bijbelpassages en pauselijke edicten een rol spelen. Het resultaat van dat proces is dat de overheid ‘de vruchten van jouw energie en levenslust rooft’, tenzij je je status als ‘levend mens’ weer wilt opeisen via een ‘Live life claim’.

Diplomatiek paspoort

De beweging hanteert allerlei bizarre regeltjes, onder meer over de spelling van namen. Zo mag je je achternaam nooit in drukletters schrijven – dat was immers hoe de naam van Romeinse slaven werd gespeld. Op Facebook herken je sommige aanhangers dan weer doordat ze de letters ‘Vdf’ tussen hun voor- en achternaam plaatsen. Dat staat voor ‘van de familie’ en is een soort publiek statement dat volgens soevereine burgers vereist is om je eigen naam weer ‘op te eisen’.

In ons land is, naast Belgians For Freedom, Isabelle L. een van de belangrijkste propagandisten van de soevereine beweging. L. is een psychotherapeute, bewustzijnscoach en ‘healer’ met meer dan 5000 volgers op Facebook. Zij is ook gangmaker achter de organisatie Wij De Ouders, die zich keert tegen coronamaatregelen op scholen. Op haar website Levende Gemeenschap biedt ze eveneens een document ‘Machtiging opzegging besturen’ aan. Waar je die bij Belgians For Freedom kunt krijgen in ruil voor een vrijwillige donatie, hanteert L. een uitgebreide prijslijst. Een ‘Live life claim’-bundel kost 24 euro, een ‘Opzegging machtiging besturen’-kit 20 euro, een ‘Attest geen mondmasker dragen’ 12 euro. De website verkoopt zelfs een ‘diplomatiek paspoort’ met de tekst ‘Earth Travel Pass’ voor 45 euro. Al die documenten zijn juridisch waardeloos.

Antioverheidsdenken

Hoe gevaarlijk is de beweging? Om te beginnen hebben de brieven, verklaringen en paspoorten zelf geen juridische waarde. Wie ervoor betaalde, is opgelicht. Wie denkt niet langer belastingen te hoeven betalen of daadwerkelijk te kunnen reizen met de Earth Travel Pass, zal van een kale reis thuiskomen. Goedgelovige mensen kunnen op die manier heel wat geld verliezen – niet alleen aan de aangekochte ’toolkits’, maar ook aan boetes en interesten.

In de Verenigde Staten kennen ze de ‘sovereign citizen movement’ al langer. Daar gaat het vooral om burgers die het gezag van de federale overheid verwerpen – in het bijzonder dan de federale belastings- en wapenwetten. In extreme gevallen vormen ‘soevereine burgers’ er zelfs gewapende milities. De FBI klasseert de beweging daarom al langer als een binnenlandse terroristische dreiging.

Mensen die oprecht geloven dat ze zichzelf ‘soeverein’ hebben verklaard, en dat de wetten en regels niet langer op hen van toepassing zijn, vormen natuurlijk een mogelijk reservoir voor problemen met ordehandhaving. Isabelle L. van Levende Gemeenschap moedigt mensen bijvoorbeeld aan om hun identiteitskaart niet te tonen aan de politie: ‘Als jou wordt gevraagd om een identificatie dan nooit identificeren met iets door de overheid uitgegeven want dan geef je aan dat jij een persoon bent in plaats van een levende mens.’

De beweging van ‘soevereine burgers’ is klein en excentriek, maar ook symptomatisch voor de verdere verharding van het coronadebat. De coronamaatregelen hebben in bepaalde kringen een breder antioverheidsdenken aangewakkerd. Jezelf ‘soeverein’ verklaren is voor sommige burgers daarvan de ultieme consequentie.