Annelies D'Espallier, Vlaamse ombudsvrouw Gender, schrijft een brief naar Bart De Pauw

Redactie Knack

14-12-2021, 20:00 Bijgewerkt op: 21-12-2021, 18:00

Eind november veroordeelde de rechtbank in Mechelen Bart De Pauw tot zes maanden voorwaardelijk voor de belaging van vijf vrouwen. Annelies D’Espallier, Vlaamse ombudsvrouw Gender, schrijft een brief naar de televisiemaker. Of juister nog, naar iedereen die de afgelopen maanden een opinie over de zaak formuleerde.

Beste Bart De Pauw,

Wie over grensoverschrijdend gedrag spreekt, kan niet om jouw verhaal heen. Het was nogal een optocht, daar naar de rechtbank van Mechelen. Alle opgebouwde spanning culmineerde in dat ene moment waarop de rechter de knoop finaal doorhakte – ook al was er toen nog beroep mogelijk.

Over een ingewikkelde knoop gesproken: dunne en dikke verhalen, sommige bijzonder intiem en persoonlijk, in elkaar gedraaid en vastgeknoopt aan financiële en nog andere motieven. Zo veel mensen ook raakten hartverscheurend verstrikt in die knoop: vrienden, kinderen of ouders van alle partijen.

25november was hakdag. Een vonnis over schuld en onschuld waarin we konden lezen of jij het strafrecht geschonden had. Ook al is die juridische knoop misschien makkelijker te ontwarren, op het menselijke niveau is zo’n vonnis zelden de echte uitkomst. Alle verhalen eindigen, ook die intieme en kostbare, gekneusd en afgesneden, soms in rafels. Ieder zoekt daarna voor zichzelf.

Ik wil je een en ander influisteren over dat thema waarop we allemaal licht ontvlambaar reageren: grensoverschrijdend gedrag. Ik ben specialist in de materie en sta samen met mijn team met de voeten in de modder van de praktijk. Al jaren stallen mensen de meest oncomfortabele dingen uit in de beslotenheid van onze Genderkamer. Samen proberen we de knoop stap voor stap los te maken. Dat lukt verbazingwekkend vaak.

Mensen die getroffen worden door grensoverschrijdend gedrag lopen niet rond met fakkels om de boel in lichterlaaie te zetten. Het zijn meestal gewone mensen. Ze bewegen op interne kracht of op kracht van een medestander die hen helpt. Ze vragen zich oprecht en weifelend af of wat zij meemaakten nu onder de noemer ‘grensoverschrijdend gedrag’ valt.

Het oordeel van the court of public opinion maakt geen winnaars, alleen verliezers.

Want die noemer dekt een ruime lading. Er is grensoverschrijdend gedrag dat door het strafrecht geviseerd wordt. En er is een heel groot deel dat daar niet onder valt, maar misschien wel past onder de noemer intimidatie of zelfs gewoon onfatsoenlijk gedrag. Ook dat laatste kan bijzonder schadelijk zijn, vooral wanneer het aanhoudt. Dat heet dan lawful but awful, wettig maar vreselijk.

Wie of wat zit in die grijze zone? Denk aan iemand die voortdurend aandacht zoekt via opmerkingen die ongepast worden door ze telkens weer te herhalen. Of ongewenste aanrakingen, of ‘per ongeluk expres’ een kleedkamer instappen. Soms suggereert iemand subtiel maar hardnekkig dat kansen zich zullen aandienen als ‘bepaalde’ tegenprestaties geleverd worden. Daar komt nog een extra laag vergif op als de ene hiërarchisch bovengeschikt is: een chef tegenover een ondergeschikte, een idool tegenover een fan of leerling, een coach tegenover een sporter.

Ook feiten in die grijze zone maken brokken. Ze tasten personen aan in hun kern. Ze wringen ontegensprekelijk heel erg vaak met de gelijkheid tussen mannen en vrouwen, tussen mensen. Niet zelden worden ze lange tijd verzwegen en gaan ze daardoor onderhuids etteren tot ze een hele organisatie ontwrichten en versplinteren. Dan moet je puin ruimen, nuttige brokken recycleren en proberen iets nieuws op te bouwen.

Waar mensen samenkomen, zullen grenzen overschreden worden. Geen enkele wet of regel zal ons daartegen beschermen. Meer zelfs, de slinger zou doorslaan als de hang naar houvast en grenzen zou leiden tot strakke, allesomvattende gedragskaders die geen ruimte meer laten voor menselijkheid, onnozelheden, mopjes en ook fouten.

We hebben het stalen frame van het strafrecht en het antidiscriminatierecht als rigide basis waarboven het samenleven hangt. Voor wat binnen dat rigide kader valt geldt: no pasarán. Maar daarbuiten is het samenleven net gebaat bij buigzame kaders die vibreren en evolueren met de tijd en met de precieze omstandigheden. Daar is het de kunst om ruimte te geven aan het knetteren en botsen van ideeën, gevoelens en mensen.

Het viel mij weer op in november: the court of public opinion is een rechtbank die het doet met de brokken informatie die ze toegeworpen krijgt. Die rechtbank is oneindig verscheurd tussen pro en contra, zwart en wit. Maar toch volgt haar oordeel snel en meedogenloos. Zo’n hard en verscheurd oordeel maakt geen winnaars, alleen verliezers.

Angst voor zo’n oordeel komt in elk gesprek dat wij in de Genderkamer horen naar boven. Het houdt mensen soms tegen om te spreken. In mijn bureau vertelt ieder nochtans gewoon zijn verhaal. Uiteraard zijn er figuren die het nooit zullen en willen begrijpen. Maar meestal wordt alleen bevestigd dat elk verhaal meerdere kanten heeft. En soms kunnen die perfect naast elkaar bestaan. Ik denk bijvoorbeeld aan de sollicitant die seksisme had aangevoeld. Terwijl aan de andere kant iemand zat die het ijs wilde breken en dat wel heel onhandig deed.

#MeToo was ook vooral bedoeld als een aanklampende uitnodiging tot een dringend en belangrijk gesprek. Een uitnodiging om na te denken hoe het zover is kunnen komen en wat er beter kan. Dat gesprek blijkt ook nu nog broodnodig. In de Genderkamer krijgt die uitnodiging bijvoorbeeld vorm wanneer mensen samen ontdekken dat het aanwervings- en bevorderingsbeleid zich beter zou richten op talent dan op schattige kopjes. Of de vaststelling dat het geen overbodige luxe is om een vertrouwenspersoon manoeuvreerruimte en opleiding te bieden.

Bart, ik richt deze brief niet alleen aan jou, maar ook aan iedereen die een mening had over de zaak-De Pauw. Want na de hakdag volgen voor alle betrokkenen vele dagen om te helen. En dat werkt het best als we the court of public opinion in deze zaak sluiten.

Knopen ontwarren is moeilijk. En knopen die onder water geduwd worden en daar soms jarenlang de vergetelheid trotseren, verdichten. Ze zijn nog moeilijker om los te maken. Duik dus niet onder, maar praat erover.