‘Als je de rechtstaat opzijschuift, krijg je er een “schurkenstaat” voor in de plaats’

Gewezen strafrechter Walter De Smedt: ‘Wie zorgt er nog voor wie? Is het niet de opdracht van procureurs en curatoren, maar ook van rechters, om voor de burger te zorgen wanneer politici enkel aan zichzelf denken?’

‘Jambons uitval naar Mary past binnen de gestaag opgevoerde strijd tegen de rechtstaat’, beter kan je het niet omschrijven. Het huidig beleid is een aaneenschakeling van feiten, verklaringen en voorstellen die allen hetzelfde doel hebben: het ondermijnen van de rechtstaat door het wijzigen van de waarden en de principes die er aan de grondslag van liggen.

Bovendien is deze opgevoerde strijd niet het voorrecht van één partij: premier Charles Michel (MR) lijkt niet opgewassen tegen de voortdurende aantasting van grondwettelijke en door supranationale regelgeving opgelegde verplichtingen door zijn coalitiepartners.

N-VA

Van een partij die als eerste punt in het programma de vernietiging van de staat heeft staan kan je niets anders verwachten. Dat Bart De Wever (N-VA) beloofde tijdens deze legislatuur niet aan de grondwet te raken en tezelfdertijd zelf buiten de regering bleef, was een handige zet die hem toeliet de regeringsverklaring aan een ander over te laten.

Niet gestoord door enige ministeriële verantwoordelijkheid kon De Wever zo een eigen oorlogsverklaring afleggen, de bevoegdheid opeisen om administratieve huiszoekingen en preventieve aanhoudingen te doen en rechters als wereldvreemde wezens opzijzetten.

Met hetzelfde cynisme spoorde hij zijn staatssecretaris Theo Francken (N-VA) aan om, ongeacht rechterlijke uitspraken, met vluchtelingen zijn ding te doen: ‘doe zo voort Theo’.

Dat zijn binnenlandminister Jan Jambon (N-VA) tussenkwam in een lopende strafzaak om het recht van de verdediging te ontkennen mag niet verbazen. De scheiding der machten belet al lang niet meer dat ministers rechterlijke uitspraken afvallen, ontkennen en niet uitvoeren. Het gebeurt nu zelfs ‘ambtshalve’ door diegene die de uitspraken net zou moeten beschermen. Ja, ook minister van Justitie Koen Geens (CD&V) bezondigt zich aan deze praktijk.

CD&V

Van een staatsdragende partij – die CD&V toch altijd heeft willen zijn – verwacht je het nog het minst. Van het boegbeeld van deze partij, een befaamd advocaat en geëerd professor nog minder. Nochtans werd Koen Geens al herhaaldelijk door het Grondwettelijk Hof teruggefloten wegens schendingen van de basiswaarden en principes waarop de grondwet en de supranationale regelgeving is gebouwd: de afkoopwet werd afgekeurd, en de afschaffing van assisen en de uitbreiding van de bevoegdheden van het parket bij schendingen van grondwettelijke rechten werden zelfs vernietigd.

Ook hier gaat het niet om een vergissing of een tekort aan kennis of ervaring. Meester en professor Koen Geens weet beter dan wie ook dat hij door zijn potpourri niet alleen justitie hervormt maar ook de rechtstaat grondig aantast.

Ook weet hij dat een oplossing voor het dossier rond Arco, het schaamteloos bedrog van zijn eigen ACW-achterban, niet mogelijk is met staatssteun. En toch heeft hij, samen met zijn partijgenoot Kris Peeters, er de verkoop van de goed werkende staatsbank voor over om het door Europa oplegde verbod te overtreden.

Schandalen

De aanhoudende schandalen bewijzen waar het om gaat, als je de rechtstaat opzijschuift, krijg je er een ‘schurkenstaat’ voor in de plaats. Telkens worden door parlementair, federaal, gewestelijk of gemeentelijk onderzoek dezelfde disfuncties aangetoond. Alle onderzoeken stoppen evenwel wanneer de parlementaire of ministeriële verantwoordelijkheid aan bod komt.

In de onderzoekscommissie Kazachgate werd aangetoond wie de afkoopwet maakte en waarom de wetgever er stevig werd bij bedrogen. Ondertussen mag de justitieminister ongestoord verdergaan met de ‘vercommercialisering’ van justitie, dé oorzaak van alle disfuncties, en werd hij door de commissie niet gehoord. Op dezelfde wijze werd Alain Mathot (PS), van wie de opheffing van de parlementaire onschendbaarheid werd gevraagd wegens ernstige aanwijzingen van grootschalige corruptie, met de steun van de N-VA uit de wind gezet.

Toezicht

Dat het zover is kunnen komen heeft één grote oorzaak: het is de opdracht van de rechterlijke macht om toezicht te houden op de werking van de andere machten. Maar rechterlijk toezicht werd vervangen door bestuurlijk toezicht en als het niet kan vermeden worden wordt de rechter vandaag vervangen door de onder ministerieel gezag geplaatste procureur.

Het is de rode draad doorheen de hele justitiehervorming: recht zonder rechter. Dat er dan geen justitie meer is en het toezicht erg ondoelmatig gebeurt, zie je in ieder parlementair onderzoek. Het geeft in de zaak rond Optima zelfs aanleiding tot een voorheen ondenkbare actie: naast de politieke kopstukken wordt ook de Nationale bank, de bestuurlijke toezichthouder, door de curatoren burgerlijk gedagvaard. Niemand lijkt goed te beseffen wat deze actie betekent: de curatoren doen wat het parket moet doen, dagvaarden, niet voor de burgerlijke rechter maar voor de strafrechter. Nu moet de burgerlijke rechter overwegen of het principe van de voorrang van de strafrechtelijke behandeling nog kan gelden: ‘De burgerlijke rechtsvordering is geschorst, zolang niet definitief is beslist over de strafvordering die vóór of gedurende de burgerlijke rechtsvordering is ingesteld.’

Protest

Het protest van de gerechtelijke wereld wordt met de dag groter en plechtige verklaringen lijken zelfs door acties te worden opgevolgd.

Het zal het politiek beleid echter worst wezen. Waarom zouden ministers die zich niet storen aan grondwettelijke of supranationale verplichtingen zich inlaten met wat advocaten en magistraten daarover verklaren? Zolang ze bij de bedrogen burger een voldoende ‘draagvlak’ vinden voor hun door populisme bedachte arglistigheden zal niets of niemand hen beletten de rechtstaat verder af te bouwen.

Of toch? De gerechtelijke wereld heeft zijn eigen waarden en werkwijzen. Wat door een Grondwettelijke Hof of door Europa wordt vernietigd, moet willens nillens door het nationaal politiek beleid worden aanvaard.

Niets belet ook rechtbanken of parketten om ‘ambtshalve’ op te treden wanneer de bestaande procedures dat toelaten. Wat belet het parket of de rechtbank van Koophandel te Antwerpen om gevolg te geven aan de knipperlichten in de ‘De miljoenenstromen naar Land Invest’? Of moet ook daar gewacht worden op een burgerlijke dagvaarding door een schuldeiser of een curator?

Wie zorgt er nog voor wie? Is het niet de opdracht van procureurs en curatoren, maar ook van rechters, om voor de burger te zorgen wanneer politici enkel aan zichzelf denken?