‘Als iemand het licht heeft uitgedaan, dan wel Walter De Donder zelf’

‘Het woord ‘ontvolkt’ had vorige week alle alarmen moeten doen afgaan’, schrijft Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck.

‘Ik heb met iemand van Antwerpen gesproken twee weken geleden. Die heeft mij dat in die bewoordingen gezegd. Ik heb dat eigenlijk overgenomen.’ Walter De Donder, burgemeester van Affligem en kandidaat-voorzitter van CD&V, stak het niet onder stoelen of banken: eigenlijk waren zijn uitspraken, waar vorige week zoveel om te doen was, helemaal niet van hem. ‘Er zijn wijken in Antwerpen die volledig ontvolkt zijn van onze eigen mensen’, zo klonk het in een filmpje van zijn lezing dat hij zelf op Twitter zette. Die wijken zouden ingenomen zijn ‘door andere groepen’, en hetzelfde zou het geval zijn in Brussel. In het VRT-programma Terzake noemde hij die woorden achteraf ‘misschien een ongelukkige formulering’. En ze waren dan ook nog van iemand anders.

Ongelukkig waren de uitspraken zeker. Niet alleen door het gebruik van de woorden ‘onze eigen mensen’, die zo nadrukkelijk aan de slogans van het Vlaams Belang doen denken. In sommige commentaren achteraf werd aangestipt dat De Donder toch maar gewoon zei wat iedereen kan zien: dat in bepaalde wijken in onze steden bijna uitsluitend mensen met een migratieachtergrond wonen. Maar dat was toch niet helemaal wat hij zei. Zo is ‘wonen in’ al iets anders dan ‘innemen’. En het was vooral de vergelijking die erop volgde, die kwaadaardig was.

De Donder sprak in het filmpje over hoe we vluchtelingen zouden kunnen opnemen in ons huis, en misschien ook nog wel familieleden van die vluchtelingen. Maar ze zouden niet moeten zeggen wanneer het licht ’s avonds uit moet. Filosoof-met-migratieachtergrond Othman El Hammouchi maakte in zijn stuk ‘Beste Walter De Donder, ik ben uw gast niet’ op Knack.be korte metten met die kromme redenering: ‘Kan u mij ook maar één voorbeeld noemen van een gedragswijziging die allochtonen aan de autochtone bevolking hebben opgelegd?’ Als iemand het licht vorige week uit heeft gedaan, dan wel De Donder zelf.

Natuurlijk is het best mogelijk dat de burgemeester van Affligem geen haat wil zaaien. Wie zou in de man die Kabouter Plop speelt – hij is niet toevallig acteur, een man die andermans woorden spreekt – iets slechts vermoeden? Natuurlijk spreekt De Donder een angst aan die bij sommigen echt bestaat: dat we onder de voet gelopen zullen worden door mensen die niet ‘onze eigen mensen’ zijn. Maar hij doet dat allemaal wel in een vocabulaire dat weinig ruimte laat voor ‘anderen’. Wat is ‘eigen’? Wat is ‘echt van ons’? Wie bepaalt dat? Het ‘gezond verstand’? Is dat hetzelfde als het gesundes Volksempfinden? En zo nee, hoe verschilt het er dan van?

Het woord ‘ontvolkt’ had vorige week alle alarmen moeten doen afgaan, al had De Donder ook dat woord maar van horen zeggen. In Knack deze week leest u een gesprek met Renaud Camus, de man die de term ‘omvolking’ ( ‘remplacement’) in duistere boeken heeft gelanceerd, een woord dat meer dan enige verwantschap met het woord ‘ontvolkt’ vertoont. Camus’ ‘omvolking’ – de aanname dat de autochtone bevolking in Europa overspoeld wordt door migranten – is een kreet die zeer populair is in alt-rightkringen. De extreemrechtse terrorist Brenton Tarrant gebruikte de term van Camus als titel van zijn manifest – voor hij in Nieuw-Zeeland 51 moslims doodschoot. Is die ‘omvolking’ niet één gruwelijke overdrijving? Tenslotte heeft toch niet meer dan 12 procent van de Fransen een niet-Europese migratieachtergrond? ‘Ik noem zelf nooit enig cijfer’, is het verbluffende antwoord van Camus. ‘Dat zou ik ook niet kunnen, want ik heb niet het minste idee.’

Afgelopen september zond de Franse nieuwszender LCI zonder kritiek of onderbreking een half uur lang de haatboodschappen van Eric Zemmour uit, een islamcriticus die sommige denkbeelden van Camus deelt: ‘Hoofddoeken zijn als de uniformen van een bezettingsleger’ Premier Edouard Philippe reageerde achteraf kort en duidelijk: ‘misselijkmakend’. Le Monde noemde Zemmour een ‘fascistisch’ geïnspireerde ‘pyromaan’.

Geweld begint met woorden. Geweld begint met ‘onze mensen’ tegen ‘andere mensen’. Met ‘eigen’ tegen ‘oneigen’, met ‘eigen’ tegen ‘vreemd’, tegen vals, tegen tweederangs. Het gif kruipt in de samenleving, niet omdat er een paar onverlaten aan de zijlijn obscure, feitenvrije boeken schrijven. Het gif sijpelt vandaag binnen, traag maar zeker, omdat onwetende acteurs of opportunistische politici – De Donder mag zelf kiezen – hun boodschap napraten. Hij is zich van geen kwaad bewust, zegt hij. Hij weet van niks. Hij heeft alles van horen zeggen.