‘Als een Pontius Pilatus heeft Merkel haar hofnar gedefenestreerd om de sultan te vriend te houden’

‘Twintig jaar geleden kon niemand in Europa zich voorstellen dat de traditie van het vrije woord ooit terug in twijfel zou getrokken worden. Integendeel, we waren er van overtuigd dat binnenkort de rest van de wereld ook zo vrij zou kunnen spreken’, schrijft Louis Ide (N-VA). De zaak rond de Duitse komiek Jan Böhmermann toont volgens hem aan dat dat niet zo is.

Al lachend zegt de zot de waarheid. En wie de spot ondergaat, kan niet anders dan (groen) meelachen. Binnen humor en satire kan je de draak steken met alles en iedereen. Ook de machtigen van deze wereld ontsnappen er niet aan. Het is een traditie die al eeuwen bestaat. Denk maar aan de hofnar die zijn meerderen op hun plaats kon zetten of aan de satirische maatschappijkritiek in ‘Van den vos Reynaerde’. Een vrije burger met een vrije mening, een Europees ideaal dat misschien symbolisch het mooist tot uitdrukking komt in Speakers Corner in Hyde Park, Londen.

De traditie van het vrije woord is ondertussen een evidentie geworden. Twintig jaar geleden kon niemand in Europa zich voorstellen dat dit ooit terug in twijfel zou getrokken worden. Integendeel, we waren er van overtuigd dat binnenkort de rest van de wereld ook zo vrij zou kunnen spreken. Ondertussen zijn deze dromen langzaamaan verdampt. Zelfs links lijkt de slogan ‘interdire d’interdire’ te zijn vergeten. Maar dat de vrije meningsuiting de laatste tijd zo snel onder druk zou komen te staan, had ik niet verwacht.

Waar liggen de grenzen van de vrije meningsuiting?

Eerst was er de toegefelijkheid van Bondskanselier Angela Merkel in de zaak met de Duitse komiek Jan Böhmermann. Als toemaatje werd vorig weekend Ebru Umar, een Nederlandse journaliste van Turkse afkomst, gearresteerd door de Turkse politie. De arrestatie werd op luid gejuich onthaald op sociale media door een significant deel van de Turkse gemeenschap in Nederland. De nacht nadien werd er ingebroken in het Amsterdamse appartement van de journaliste.

Maar de openlijke discussie over wat men wel en niet kan verstaan onder vrije meningsuiting, woedt eigenlijk al sinds de aanslagen op de redactie van Charlie Hebdo. Was de redactie van het magazine te ver gegaan of niet? Velen die de Mohammed-cartoon nog konden smaken, waren minder gecharmeerd wanneer een cover met Stromae en rondvliegende lichaamsdelen werd gepubliceerd.

Het gaat er niet om of humor getuigt van goede of slechte smaak. Persoonlijk vind ik de humor van Charlie Hebdo vaak wansmakelijk, maar dat wil niet zeggen dat ze niet uitgesproken mag worden. Humor en satire zijn juist de domeinen waar de vrije meningsuiting absoluut is. De komiek, de satiricus, de cartoonist, de schrijver moet zich voor 100% vrij kunnen uitdrukken. Zijn maatschappelijke positie vereist en rechtvaardigt dit.

Wie het niet eens is, kan dit met het wederwoord bekampen. Ik behoud me trouwens het recht voor, om eender welk gesproken of geschreven woord te bekritiseren op welke manier dan ook. Maar betekent dit dat er geen grenzen zijn? En mochten die er zijn, wie moet er oordelen waar vrije meningsuiting stopt. De rechtbank?

Wil dit dan zeggen dat Merkel gelijk had toen ze besliste een strafrechtelijk onderzoek tegen Böhmermann te laten openen? Dit zou zo zijn indien deze zaak niet zo politiek beladen was. Hier had ze zelf haar verantwoordelijkheid moeten opnemen. Böhmermann acteerde binnen de specifieke context van de satire. De context was zelfs bijzonder duidelijk waardoor het onbegrijpelijk is dat Merkel zwicht voor buitenlandse inmenging in onze waarden. Het doet er niet toe of ‘de geitenneuker’ nu goede humor was of niet. Merkel had hoogstens kunnen stellen dat ze de humor niet had gesmaakt, maar ze had nooit het vrije woord naar de rechtbank mogen verwijzen op aangeven van Ankara. Het gaat immers om veel meer om het vrije woord. Het gaat over onze waarden en ze wordt geacht ervan de hoeder te zijn. Als een Pontius Pilatus heeft Merkel, haar hofnar gedefenestreerd om de sultan te vriend te houden.