‘Alle maatschappelijke thema’s in België worden bemoeilijkt door communautaire verschillen’

‘Pas door ons vorm te geven als Vlaamse natie, zonder complexen en zelfzeker, kunnen we werkelijk de wereld beschouwen’, schrijft Bart De Valck van de VVB. Hij kijkt naar de lessen die Vlaanderen kan trekken uit de situatie in Schotland en Catalonië.

De jongeren van de Vlaamse Volksbeweging brengen binnenkort opnieuw een bezoek aan de Rambla’s van Barcelona. Er is nauwelijks een plaats te bedenken in Europa waar je een positiever antwoord op de vele uitdagingen van deze eeuw kan opsnuiven dan in de hoofdstad van Catalonië. De Catalanen hebben het begrip ‘basisbeweging’ voorzien van een volledig nieuwe betekenis. Sociale bewegingen ijveren voor maatschappelijke verandering van onderuit, maar ze doen dat vanuit een visie en ideologie die ze zelf sturen. Ze zijn wat men al eens een ‘grassroots-beweging’ noemt en belichamen ten volle het motto ‘het zijn woorden die wekken, maar voorbeelden die strekken‘. Zo’n basisbewegingen vertalen dus wat er al leeft bij de gewone burgers, maar sturen ook. De brede beweging voor Catalaanse soevereiniteit en nationale zelfbeschikking is en doet dat ook allemaal, maar is tegelijkertijd oneindig veel méér dan een eenvoudige buurtbeweging. Iets waar ik in deze bijdrage graag wat meer aandacht aan besteed.

Inspraak en natieverbondenheid zijn niet hetzelfde

De Catalaanse autonomiebeweging schrijft een uniek metapolitiek verhaal. Men doet als het ware aan politiek met behulp van apolitieke dingen. Bij ons denken we dan al eens aan de Boerinnenbond die vervat zit in de Christendemocratische zuil of een socialistische jeugdbeweging en dergelijke meer maar in Catalonië zit dat volledig anders. Ze werken daar onder andere met een intelligente toe-eigening van politieke begrippen. Met de gedachte bijvoorbeeld van zelfbeschikking als ‘proxy’ of indirecte agent van soevereiniteit, zonder het begrip te vervangen, kan men ook de redelijke tegenstanders van Catalaanse onafhankelijkheid een faire kans geven om hun stem te laten horen in eigen kamp.

Voorstanders van de onafhankelijkheid van Catalonië hebben daarenbij genoeg vertrouwen in de kwaliteit van hun argumenten en stralen dat voortdurend uit. De Catalaanse ervaring leert dat een niet-polariserende blootstelling van sceptici – onder de paraplu van ‘we zijn toch allemaal vóór zelfbeschikking, zelfs als we tégen Catalaanse onafhankelijkheid zijn’ – de ideale therapie is om uit die ‘disbelievers’ nieuwe ‘believers’ te laten voortspruiten. Een voorbeeld dat navolging verdient en waarvoor de VVB in Vlaanderen een lans wil breken. Hoe de Catalanen het precies aan boord leggen, dat gaan onze VVB-jongeren in september op de ‘Diada’ (11 september is de Catalaanse nationale feestdag) uitvlooien.

Voor de duidelijkheid: het Catalaanse model – of het Schotse, voor mijn part – is niet zonder boe of ba over te hevelen naar Vlaanderen. Dat is zelfs allesbehalve wenselijk. Wel is het interessant om kijken wat nuttig is én vertaalbaar is in onze context. In Schotland en Catalonië zijn ze heel enthousiast over referenda als instrumenten van gemeenschapsvorming. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Zwitserland, heeft België geen enkele referendumcultuur de naam waardig.

De laatste keer dat men hier een referendum organiseerde, was toen men de Belgische bevolking in 1950 voorgelegde of koning Leopold III moest terugkeren. Het was toen bijna uitgelopen op een burgeroorlog en heeft het land diep verdeeld. Toegegeven, de grote reden hiervoor is het gebrek aan democratische consistentie in België. Vlamingen en Walen denken politiek volledig anders, België heeft geen demos. Maar Vlaanderen en Wallonië als onderscheiden entiteiten hebben dat daarentegen wel.

Brede lagen van de bevolking aanspreken

Toch moet een meer volksgedragen Vlaamse Beweging opnieuw denkbaar worden, zoals die bestond in de jaren zestig met de Marsen op Brussel (1961 en 1962) en ‘Leuven Vlaams’ (1968) en waarvoor toen zelfs Vlaamse vakbondsvleugels mobiliseerden. Tal van oudgedienden binnen de Vlaamse Beweging, vaak mensen op rijpere leeftijd en met respectabele maar niet altijd meer eigentijdse inzichten – dat weten ze van zichzelf -, zijn daarvoor trouwens vragende partij. Net zoals de Catalanen die in feite ook nauwelijks een traditie van referenda hebben gekend, kunnen wij ook onze traditiebarrière opruimen door brede lagen van de bevolking (opnieuw) aan te spreken. De belangrijkste startvoorwaarde is immers al vervuld: Vlaanderen is wel een democratisch coherente ruimte.

Stemmingmakerij is geen vies woord

In Vlaanderen werkt de onafhankelijkheidsbeweging veel minder via de straat. Ons klimaat en onze publieke cultuur zitten anders in elkaar dan die in Catalonië. Maar via sociale media is het wel mogelijk om voortdurend de pols te voelen van de (on)afhankelijkheidsgezinden en daarbij het verband te leggen tussen de maatschappelijke problemen waarmee België als federale staat kampt en het ontbreken van volledig zelfbestuur van haar deelstaten. Dit kan de Vlamingen politiek bewuster maken en zij die het reeds zijn al wat ‘referendumcultuur’ bijbrengen. De Europese Unie werkt trouwens ook met ‘e-participatie’. Naast het bekende Europese Burgerinitiatief hanteert de EU talloze initiatieven om de participatie te verhogen. En activeren is sensibiliseren (cfr. de sterke stijging van ‘ja-stemmers’ in de polls naar aanloop van het Schotse referendum over onafhankelijkheid).

Laat ons gerust innovaties, zoals die nieuwe media, gebruiken om mensen aan te spreken en wakker te schudden, misschien niet per se dan om stemmen te ronselen, maar eerder om stemming te maken. Het institutionele debat in dit land moet een kruisbestuiving ondergaan met discussies over antwoorden op alle maatschappelijke uitdagingen: sociale, ecologische, economische, maar ook inzake migratie en veiligheid. Vele Vlaamsgezinde mensen betreuren heel diep de communautaire woestijn waarvoor de N-VA tekende en waarover ik twee weken geleden schreef. De focus ligt volledig op het maatschappelijke. Het communautaire is weggegomd. Nochtans zijn in België die zaken volledig verwoven. Alle maatschappelijke thema’s worden bemoeilijkt door de communautaire verschillen. Een trein met twee locomotieven aan elke kant gaat zelden vooruit, welk spoor er ook wordt gekozen. En als ze dan al vooruitgaat is het omdat de ene locomotief sterker stoomt dan de andere, verre van een harmonieus verhaal.

In elk geval wil de Vlaamse Volksbeweging het debat over de toekomst van Vlaanderen heel open voeren. We willen een opgeruimde, toekomstgerichte ‘stemming’. Dat kan door daarbij voortdurend de internationale context van ons vertoog over zelfbeschikking in de verf te zetten. Onze horizon is de wereld. Zo een internationale gerichtheid is hoopgevend voor de komende generaties jonge Vlamingen. Sterker, pas door ons vorm te geven als Vlaamse natie, zonder complexen en zelfzeker, kunnen we werkelijk de wereld beschouwen: in gezonde relatie staan met andere vrije naties zonder schaamte of minderwaardigheidsgevoel, maar als gelijke.

Belang van een duidelijk verhaal in een vergrote wereld

De wereld is niet kleiner geworden, maar groter. De wereld heeft er vele kamers, tastbare en virtuele, bij gekregen. Samen met de mogelijkheden is de complexiteit van maatschappelijke en internationale verhoudingen exponentieel toegenomen. Toegegeven, democratie gaat nog steeds over meerderheden en minderheden, maar inmiddels evenzeer over eenvoud versus complexiteit. Geloofwaardig is die politieke beweging of stroming die door de toenemende ingewikkeldheid der dingen een coherente boodschap blijft verdedigen, zonder inconsistenties her en der weg te moffelen. De realiteit heeft namelijk haar rechten.

Eenvoud staat daarbij niet voor simplisme of een populistisch discours, maar gaat over authenticiteit en oprechtheid. Wie kiest voor eenvoud, kiest voor affiniteit, voor herkenbaarheid van mensen voor elkaar. Het nationale verhaal moet niet wiskundig kloppen, maar moet gaan over de identiteit van wie het land maakte tot wat het is en hoe het zich in de toekomst verder ontplooit. De geschiedenis is een autonome kracht die deze mensen keer op keer alle kansen geeft om zich als sociale wezens te bewijzen.

Aan zij die het Catalonië, Schotland, Vlaanderen van morgen op de kaart zetten om dat krediet niet te beschamen.