Alexandria Ocasio-Cortez sleepte Pater Damiaan mee in een standbeeldcontroverse. Terecht?

Begin deze maand werd Pater Damiaan – missionaris, katholieke heilige, ‘Grootste Belg’ volgens een verkiezing in 2005 – meegesleept in de aanslepende internationale standbeeldencontroverse. Maar was dat wel terecht?

Voor doorgewinterde quizzers is het een klassieke quizvraag: wie is de enige Belg die een standbeeld kreeg in het Amerikaanse Capitool, zetel van de wetgevende macht in Washington? Het antwoord: Jozef De Veuster uit Tremelo, beter bekend als pater Damiaan. Het bonkige standbeeld van de missionaris in Hawaï figureerde op 30 juli prominent in een Instagram story van Alexandria Ocasio-Cortez, een van de rijzende sterren in de progressieve vleugel van de Democratische Partij. Via zulke ‘stories’ kunnen instagrammers slideshows met foto’s of korte video’s delen met hun volgers, waaraan ze locaties en tekstfragmenten kunnen toevoegen. Na 24 uur verdwijnen die ‘stories’ automatisch weer van je profiel – dat procedé kopieerde Instagram van concurrerend socialemediaplatform Snapchat. Ocasio-Cortez, of ‘AOC’ zoals ze in de Verenigde Staten bekendstaat, werd op haar 29e het jongste Congreslid ooit en trok al eerder internationaal de aandacht voor haar manier van campagnevoeren op sociale media.

In de gangen van het Capitool, waar Ocasio-Cortez sinds 2019 in het Huis van Afgevaardigden zetelt, filmde ze enkele Instagram stories over de beroemde beeldengalerij van het Capitool. Die National Statuary Hall Collection ontstond al in 1864 en herbergt, verspreid over het gebouw, twee standbeelden van historische figuren die afgevaardigd werden door elke Amerikaanse staat. Ocasio-Cortez wou het punt maken dat zo goed als alle standbeelden er zijn van blanke mannen. In een van de filmpjes focuste ze op het gebrek aan vrouwelijke figuren (9 op 100), in een ander filmpje op de manier waarop ook ‘gekoloniseerde plekken’ hun eigen geschiedenis herinneren door middel van beelden van ‘witte mannen’. Bij die passage richtte AOC haar lens op pater Damiaan: waarom, vroeg ze zich af, stond er in zijn plaats geen standbeeld van koningin Lili’uokalani, laatste telg van de Hawaïaanse koninklijke familie? Hierna kwam de politica tot haar conclusie: deze algemene stand van zaken in de beeldengalerij was een uitvloeisel van een cultuur ‘van het patriarchaat en het witte superioriteitsdenken’.

Tremelo

Katholieken wereldwijd – en heel wat landgenoten uit Tremelo en daarbuiten – waren gechoqueerd om de naam van pater Damiaan terug te vinden in dezelfde paragraaf als het begrip ‘witte superioriteitsdenken’. Ocasio-Cortez schreef in haar originele story al dat het niet haar bedoeling was ‘om het proces te maken van individuele standbeelden’ en herhaalde achteraf dat ze de merites van Damiaan niet in twijfel wou trekken, laat staan de principekwestie opwerpen of onze landgenoot een standbeeld verdient. Dat leken heel wat commentatoren die benadrukten dat Damiaan ‘een held’ was niet zo te begrijpen. Wist AOC dan niet dat Damiaan zijn leven had gedeeld met de Hawaïaanse leprapatiënten, de lokale taal sprak en nog steeds geliefd was bij de bevolking, zo klonk het op sociale media. Het kabinet van Ocasio-Cortez reageerde als volgt: ‘Het is nog steeds de moeite waard voor ons om te onderzoeken, vanuit het perspectief van de geschiedenis van de Verenigde Staten, waarom een niet-Hawaïaan en niet-Amerikaan gekozen werd als het standbeeld om Hawaï te vertegenwoordigen […] en waarom überhaupt zo weinig vrouwen en kleurlingen vertegenwoordigd zijn in de standbeelden van het Capitool.’

De geschiedenis van het standbeeld van Damiaan uitpluizen is precies wat de lokale krant Hawaïan Catholic Herald heeft gedaan. Na de erkenning van Hawaï als Amerikaanse staat in 1959 brak in de lokale politiek het debat los over de personages die de eilandengroep zouden gaan vertegenwoordigen in het Capitool. De naam van pater Damiaan stond al vanaf het begin hoog op de favorietenlijstjes, maar de beslissing zou jaren aanslepen en pas in 1965 beslecht worden. Een hevige campagne werd in de jaren 60 geleid door het Young Men’s Institute, een broederschap opgericht in Californië, en enkele andere katholieke organisaties. Zij verzamelden meer dan 27.000 handtekeningen voor een Damiaanpetitie en deden aan rechtstreeks lobbywerk bij wetgevers. Rivaliserende wetsvoorstellen volgden elkaar op. In 1961 circuleerde zelfs het gerucht dat er een politieke koehandel was opgezet tussen de voorstanders van Damiaan en een andere fractie die hondenwedrennen wilde legaliseren.

Ook begin de jaren 60 was de keuze voor Damiaan – als priester en immigrant – dus niet oncontroversieel. Toch werd Damiaan uiteindelijk in mei 1965 door de voltallige State Senate van Hawaï als eerste figuur aangewezen die de staat zou vertegenwoordigen in de Statuary Hall. Uit de ontwerpwedstrijd die werd uitgeschreven kwam een eigentijds, minimalistisch ontwerp van de Frans-Venezolaanse beeldhouwster Marisol Escobar als winnaar uit de bus. Behalve in de beeldengalerij van het Capitool werd een kopie van het beeld ook voor het State Capitol van Hawaï geplaatst. Bij de inhuldiging speechte de Hawaïaanse gouverneur John Burns dat Damiaan een goed voorbeeld vormde van de ‘Aloha-spirit’ van de eilandengroep, die iedereen verwelkomt. De keuze voor het tweede standbeeld dat de staat Hawaï naar Washington stuurde – de legendarische koning Kamehameha die de Hawaïaanse eilanden voor het eerst verenigde – volgde pas twee jaar later.

Opperhoofd

De selectie van een standbeeld is zelden een spontane uitvloeiing van de volkswil: er gaat telkens een politiek beslissingsproces achter schuil dat de invloed ondergaat van het bredere maatschappelijke klimaat. Toch liet Ocasio-Cortez ook enkele cruciale stukken informatie weg in het verhaal dat ze op Instagram plaatste. Damiaan is niet het enige standbeeld dat de staat Hawaï vertegenwoordigt, en dat van Kamehameha kreeg bovendien recent in het Capitool een veel prominentere plaats dan onze landgenoot-missionaris. De opmerkingen van AOC komen ook tegen de achtergrond van recente vervangingen in de beeldengalerij. De staat Alabama verving in 2009 het beeld van een secessionistische politicus en militair door een standbeeld van de doofstomme schrijfster en activiste Helen Keller, en de staat Nebraska ruilde vorig jaar een standbeeld van een politicus en anti-evolutietheorieactivist in voor opperhoofd Standing Bear van de Ponca-indianen. Nog een zestal andere veranderingen zijn op til, waarna ook vliegenierster Amelia Earhart en de zwarte burgerrechtenactiviste Mary McLeod Bethune in de galerij zullen worden opgenomen.

De kritiek die Ocasio-Cortez kreeg, is voor een deel te wijten aan de structuur van haar Instagram story en voor een deel eveneens aan bewuste verdraaiingen van haar woorden door haar critici. Los daarvan zijn de meeste commentatoren het er ook over eens dat, zeker voor de boodschap die ze wou brengen, er binnen de beeldencollectie van het Capitool wel betere voorbeelden te vinden waren.