‘Afschaffen lokale opkomstplicht is historische fout van deze politieke generatie’

‘Dit is geen hoogdag voor de lokale democratie, integendeel’, zegt Vlaams Volksvertegenwoordiger Kurt De Loor (Vooruit) over het afschaffen van de opkomstplicht voor de lokale verkiezingen. ‘Een foertstem is ook een stem.’

In 2024 zal u niet meer moeten stemmen voor de gemeente- en provincieraadsverkiezingen. De Vlaamse regering zette finaal het licht op groen voor het afschaffen van de opkomstplicht. Correctie: In 2024 hoeft u zelfs niet meer de moeite te doen om richting stemhokje te trekken. In dat stemhokje deed u immers wat u wou: stemmen, niet stemmen, foert zeggen. Vlaams minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers (Open VLD) spreekt van een ‘hoogdag voor de lokale democratie’. Tja, wat baten kaars en bril, als de uil niet zienen wil? Alle wetenschappelijke onderzoeken spreken de minister tegen.

Politicoloog Johan Ackaert (UHasselt) onderzoekt al jaren de drempels van politieke participatie. Wie gaat wel stemmen, wie niet, en waarom? Zijn conclusie is duidelijk: mensen die het moeilijker hebben in de samenleving zijn meer geneigd om af te haken. Vooral lageropgeleiden, jongeren en mensen met een lager inkomen hebben de neiging om niet te gaan stemmen als het niet verplicht is. Ook minderheidsgroepen zouden de verkiezingen sneller aan zich laten voorbij gaan. We moeten ons luidop durven afvragen of die groep niet-kiezers dan nog wel vertegenwoordigd zal worden? Zal de politiek de bekommernissen van deze groepen meenemen als ze weten dat dit zich waarschijnlijk niet vertaalt in een stem bij de volgende verkiezingen? Laat ons daar vooral niet naïef over zijn.

Tot 1893 kende ons land het befaamde cijnskiesrecht. Enkel wie genoeg centen kon neertellen, kreeg een stem. Resultaat? Slechts 46.000 Belgen mochten toen mee beslissen. Democratisch toch? Vanaf 1893 mocht iedereen stemmen. Correctie, alle mannen. En wie genoeg centen had of een diploma, kreeg een stem (of twee) extra. Leve de democratie! Het zou duren tot de verkiezingen van juni 1949 vooraleer alle Belgische burgers, vrouwen incluis, zich naar het stemhokje moesten begeven met elk slechts één stem op zak. En wat bleek, na de invoering van de stemplicht voor vrouwen? Vrouwenthema’s kregen een plaats op de politieke agenda. Dat was voordien ondenkbaar. Dit maar om aan te tonen dat ons systeem van stemplicht niet overnacht is ontstaan en dat wie een stem heeft mee de politieke agenda bepaalt.

Ook het middenveld roert zich. In een open brief trekken oa. Beweging.net, ACV, WSM, KAJ, het Minderhedenforum, Okra, De Wakkere Burger, Femma en Samenlevingsopbouw aan de alarmbel. Ze vinden -heel terecht- dat het afschaffen van de opkomstplicht geen fait divers is. Een foertstem is ook een stem. Het gaat hier om een fundament van onze democratie dat vandaag tussen enkele muren in Brussel te grabbel wordt gegooid. Het smaakt alvast wrang: in een ivoren toren in Brussel wordt de democratische onderbouw van de gemeentepolitiek ten grave gedragen. En laat dat laatste nu net het niveau zijn dat het dichtste bij de burger staat en waar diezelfde burger het meeste vertrouwen in heeft. Dat deze Vlaamse regering net daar de band tussen burger en politiek wil doorknippen is wraakroepend. Dit heeft met het versterken van de lokale democratie niets te maken, integendeel. Het laat bovendien uitschijnen dat het gemeentelijk niveau een minder belangrijk politiek niveau zou zijn dan het federale of het Vlaamse.

Voorstanders van het afschaffen van de opkomstplicht opperen dat het politici meer zou uitdagen om mensen te overtuigen. In alle eerlijkheid, als je als politicus vandaag al niet tracht om mensen te overtuigen, elke dag en op elke hoek van de straat, dan zoek je beter een andere job. Natuurlijk moeten we mensen warm maken voor politiek en natuurlijk moeten we hen goed informeren, dat is essentieel. Maar laat ons wel wezen, het afschaffen van de opkomstplicht gaat van kiezers geen betere of beter geïnformeerde kiezers maken. Dat is larie. Dat is trouwens ook een enorm manco in het decreet dat voorligt: er wordt niets ondernomen om de kloof tussen de burger en de politiek te dichten. ‘Heb je geen zin om te stemmen, kom dan niet?,’ dat kan je toch bezwaarlijk verkopen als een hoogdag voor de lokale democratie? Komaan zeg. Het is eerder een koffietafel in coronatijd.

Ik maak mij zelden kwaad, maar de beslissing van deze Vlaamse regering over het afschaffen van de opkomstplicht kruipt in mijn kleren. Ik kan er met mijn verstand niet bij. Dit is te belangrijk om te zwijgen en de andere kant op te kijken. Dit is fundamenteel. Dit is de grootste politieke blunder van deze politieke generatie, een historische fout. Een democratie is pas sterk als er zoveel mogelijk mensen aan deelnemen.

In die zin is opkomstplicht de beste garantie. Het is de meest accurate politieke barometer die we hebben. De lat ligt voor iedereen gelijk, iedereen doet mee, geen uitzonderingen. En wie foert wil zeggen, zegt foert. Maar dan wel duidelijk in het stemhokje en niet kop-in-het-zand vanuit de zetel.