Afrika zucht onder de tweede coronagolf

De ziekenhuizen naderen hun breekpunt, de zuurstofvoorraden raken op en er zijn te weinig vaccins op komst. In sommige Afrikaanse landen staat het gezondheidssysteem op instorten.

Toen Afrika zich in de zomer van 2020 klaarmaakte voor de eerste coronagolf, was de angst groot. De situatie op het continent leek fataal, met zwakke gezondheidssystemen en een aangetast immuunsysteem van vele Afrikanen door malaria, ebola, tuberculose en hiv. Daarbij wonen miljoenen armen in tinnen hutjes dicht bij elkaar in townships en sloppenwijken.

Gezondheidsdeskundigen vreesden voor de rampzalige gevolgen die covid-19 in Afrika zou hebben. Maar tijdens de eerste golf was de situatie beter dan verwacht. Het leek erop dat Afrika beter stand hield dan de rest van de wereld.

Al heel vroeg werden harde lockdowns ingevoerd die vaak strenger waren dan in Europa. De maatregelen hielpen en het aantal besmettingen bleef laag, hoewel dit ook te wijten was aan het lagere aantal coronatests in vergelijking met Europa. Ook het aantal sterfgevallen bleef ook relatief laag. De voornaamste verklaring voor die lage cijfers is waarschijnlijk de lage gemiddelde leeftijd van de bevolking.

Tot het aantal besmettingen in november op vele plaatsen weer toenam.

De situatie is ernstig, waarschuwde John Nkengasong, directeur van Africa Centres for Disease Control en Prevention, de organisatie van de Afrikaanse Unie voor Ziektebestrijding midden januari. De weken ervoor zou het aantal dagelijkse besmettingen op het continent ongeveer verdubbeld zijn ten opzichte van de vorige piek in juli en augustus 2020.

In Nigeria varieerden de nieuwe besmettingen van begin september tot begin december tussen de 100 en de 200 gevallen per dag. Op 23 januari werden er in het land, met meer dan 200 miljoen inwoners, 2464 gevallen geregistreerd. De instanties voor ziektebestrijding in Nigeria waarschuwden de artsen in het land dat ze voor ‘moeilijke beslissingen’ zouden komen te staan. Ook in Zuid-Afrika bleven de coronacijfers fors stijgen.

3,5 miljoen besmettingen

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft nu tien landen aangewezen als coronahotspots. De meeste liggen in het zuiden van het continent, maar ook Nigeria en Uganda maken er deel van uit. Op veel plaatsen dreigen de ziekenhuizen overbelast te raken. Bovendien maakt het regionale hoofdkwartier van de WHO in Brazzaville zich zorgen om de lage zuurstofvoorraad in landen als Ghana en Congo. Voor de eerste keer sinds de uitbraak van de pandemie ligt het sterftecijfer in minstens 21 Afrikaanse landen boven het globale gemiddelde van 2,2 procent. In Nigeria, Egypte en Zuid-Afrika steeg het dodental de voorbije weken met meer dan 30 procent. Officieel worden er 86.898 sterfgevallen aan de pandemie toegeschreven, hoewel niet alle coronaslachtoffers in die cijfers opgenomen zijn. In totaal zijn er op het continent bijna 3,5 miljoen besmettingen geregistreerd. Het aantal ligt weliswaar veel hoger wanneer de slachtoffers erbij gerekend worden die niet in de lijst zijn opgenomen.

‘We verwachten de komende vier weken sterke stijgingen op het continent’, zegt Ambrose Otau Talisuna, programmamanager van de WHO in Afrika.

Medische deskundigen zeggen dat de kracht van de tweede golf grotendeels te wijten is aan menselijke gedrag. ‘De kerstvakantie was zeker een superverspreidingsevent’, zegt Talisuna. ‘Mensen trokken vanuit de stad naar het platteland of naar hun thuisland. Daarvan ondervinden we de gevolgen nu. Daarnaast, zegt hij, werd er ook met een bang hart gekeken naar de verkiezingscampagnes die de voorbije maanden gevoerd zijn in onder meer Uganda, Ghana en Tanzania. Zulke massa-evenementen hebben er eveneens voor gezorgd dat het virus zich snel verspreidde. Bovendien raken mensen de maatregelen beu en volgen ze steeds minder de afstandsregels na.

Een andere factor die de tweede golf lijkt aan te wakkeren, is de Zuid-Afrikaanse coronavariant. Die is 50 procent besmettelijker en heeft zich al in verschillende Afrikaanse landen verspreid.

De variant zorgt voor meer besmettingen en in Afrika dus sneller voor overvolle ziekenhuizen en bijgevolg voor hogere sterftecijfers, aldus Talisuna. Ondertussen verstrengen veel landen de maatregelen opnieuw.

Derde, vierde, vijfde golf

Volledige lockdowns zoals tijdens de eerste golf zullen er niet komen. Gezien de desastreuze gevolgen voor de grotendeels informele economie weigeren bijna alle overheden om het openbare leven compleet stil te leggen. Wie niet werkt, heeft ook geen eten en dat zou tot onrust kunnen leiden.

En zo sporen experts en politici de mensen bijna overal aan om afstand te houden, hun mond en hun neus te bedekken en hun handen te wassen. John Nkengasong deed onlangs een beroep op de Afrikaanse regeringsleiders om maskers te subsidiëren. Ze zijn de beste bescherming die momenteel beschikbaar is.

Afrika zal nog lang moeten wachten op voldoende vaccins voor de hele bevolking. Tot nu toe hebben slechts een beperkt aantal landen kleine hoeveelheden ontvangen. Bovendien betwijfelen experten of er in de nabije toekomst voldoende grote vaccinatiecampagnes kunnen worden opgezet. Voor Afrika is het een soort déjà vu van de eerste golf. Toen moest het continent bij de strijd om maskers en beschermende kleding ook onderdoen voor de rijkere continenten.

Als Afrika niet genoeg vaccins krijgt, is het einde van de pandemie nog niet in zicht. Daarom waarschuwen epidemiologen in Zuid-Afrika al voor de derde, de vierde en de vijfde golf. Hoe langer het virus circuleert, hoe groter het risico dat het zich verder muteert en de vaccins misschien minder effectief worden. Zo kan een gemuteerd en misschien nog gevaarlijker virus in Europa opduiken.

Door Fritz Schaap / © Der Spiegel