‘Affaire-Kucam: door afleidingsmanoeuvres lijkt de kern van de zaak verloren te gaan’

Kamerlid Nahima Lanjri (CD&V) over de ‘emotionele afleidingsmanoevres’ die volgens haar momenteel ingezet worden in het debat over het afleveren van humanitaire visa.

Enkele jaren geleden raakte de stad Antwerpen zwaar in de knoei met het gebruik van VISA-kaarten door politici en topambtenaren. Het zou leiden tot de beruchte VISA-affaire. Ons land kampt vandaag opnieuw met een visa-affaire, weliswaar op een compleet ander domein. Hoewel ze in de verste verte niet met elkaar te vergelijken vallen, is de kern van de zaak wel identiek: een zelfgemaakt systeem zonder controle en bijgevolg risico op misbruik.

Affaire-Kucam: door afleidingsmanoeuvres lijkt de kern van de zaak verloren te gaan.

Door het opzetten van afleidingsmanoeuvres lijkt de focus op de kern van de zaak in het debat verloren te gaan. Dat emotionele argumenten daarbij niet geschuwd worden, hoeft niet te verbazen. Het is een voor de hand liggende strategie om de aandacht te verleggen.

Emotioneel afleidingsmanoeuvre nummer 1: 1.500 christenen werden uit de klauwen van IS gered. Een politieke redenering die zich voortdurend beroept op de termen ‘christenen’ en ‘de klauwen van IS’ klinkt zeer goed. Wie zich nu kritisch uitlaat over deze affaire, zou de indruk wekken dit onbelangrijk te vinden. Laat me hierover uitermate duidelijk zijn: deze christenen werden bedreigd en het is de juiste humanitaire keuze om voor hen reddingsacties uit te dokteren. Daarbij mogen we bovendien niet vergeten dat het voornamelijk en nu nog steeds moslims zelf zijn die het slachtoffer werden en worden van brutale, moordende acties. Maar of het nu om een christen, moslim, boeddhist of atheïst gaat, doet voor mij niet ter zake. Het gaat in de eerste plaats om bedreigde mensen en ik zal altijd voorstander zijn van reddingsoperaties om hen te bevrijden. Een overgrote meerderheid van het parlement is daar trouwens voorstander van.

Emotioneel afleidingsmanoeuvre nummer 2: de operaties liepen goed en de uitschuiver rond Melikan Kucam is slechts een detail, waarin vooral persoonlijk vertrouwen werd beschaamd. Het gerecht zal dit alleszins verder moeten onderzoeken en indien nodig bestraffen. Dat een gerechtelijk onderzoek loopt naar het afpersen van mensen in kwetsbare posities is niet meer dan normaal, maar pleit de politieke verantwoordelijke niet vrij. Want in haar geheel verliep de hulpoperatie inderdaad goed, omdat de bevoegde diensten de kandidaat-vluchtelingen vooraf en achteraf grondig en transparant screenden op echte kwetsbaarheid.

De zaak-Kucam gaat dus niet alleen over misbruik van vertrouwen, maar over het creëren van een migratiekanaal zonder controle.

Dat gebeurde onder meer door de Verenigde Naties, ngo’s en andere organisatie ter plaatse. Ook bij individuele aanvragen werd een rigoureus onderzoek uitgevoerd door de Dienst Vreemdelingenzaken, die gespecialiseerd is in dit domein. Zo onderzocht DVZ 622 aanvragen. Er werden 230 humanitaire visa toegekend en 393 personen geweigerd. Twee derde werd dus afgewezen! Alle kwetsbare personen die langs de normale DVZ-route kwamen, vroegen bij aankomst in België ook politiek asiel aan. Zoals het hoort voor een vluchteling.

Bij de Kucam-route werd de Dienst Vreemdelingenzaken echter volledig buitenspel gezet. Als voor iedereen dezelfde screening gold, had dit drama nochtans vermeden kunnen worden. Maar de voormalige staatssecretaris koos voor een eigen parcours met al dan niet dubieuze tussenpersonen. Voor de vluchtelingen die aan boord mochten komen van die (partijpolitieke) luchtbrug, gold geen onderzoek. Ze ondergingen enkel een summiere, vormelijke toets. Op die manier zette de gewezen staatssecretaris zijn controlerende administratie buitenspel. Geen vragen stellen, gewoon visa afleveren.

En zo ontstonden twee corridors: één met de strenge DVZ-controle, één zonder toezicht en gebaseerd op ‘vertrouwen’. Een merkwaardig vertrouwen overigens, want van zij die langs de politieke corridor kwamen, vroeg de meerderheid niet onmiddellijk asiel aan. Dat is nochtans evident voor iemand die écht bescherming nodig heeft. De zaak-Kucam gaat dus niet alleen over misbruik van vertrouwen, maar over het creëren van een migratiekanaal zonder controle. Dat is geen detail, maar een fundamenteel probleem.

Emotioneel afleidingsmanoeuvre nummer 3: een plan met verbeterpunten en een impliciet mea culpa. Op zich is dat nobel. Want als men met het voorgestelde verbeterplan ook de juiste weg inslaat, zou dat positief zijn. De voormalige staatssecretaris is helaas selectief in zijn aanbevelingen. Zo heeft hij het over het politioneel screenen van tussenpersonen en de betere screening van identiteitsdocumenten van vluchtelingen.

Misschien had de voormalige staatssecretaris op de duur zelf geen vat meer op de situatie. Maar dat pleit hem niet vrij, integendeel.

Maar daarmee raak je nog steeds niet aan de kern van het probleem: het gebrek aan inhoudelijke screening op kwetsbaarheid bij een geprivilegieerde groep. Je kan perfect met betrouwbare en door de politie gescreende tussenpersonen werken, maar alsnog mensen overbrengen die geen nood hebben aan bescherming. En iemands paspoort beter contoleren, zegt niets over diens nood aan bescherming. Anders geformuleerd: we weten gewoonweg niet of iemand kwetsbaar is of niet. Ons asiel- en migratiebeleid is nochtans gestoeld op het principe dat we solidair zijn met kwetsbare mensen die onze hulp nodig hebben. De Kucam-route haalt die filosofie volledig onderuit.

Daarom zeg ik duidelijk: stop met die afleidingsmanoeuvres. Kom tot de kern van de zaak. Kucam is onderdeel van een foutief parcours waarin humanitaire visa op dubieuze wijze werden afgeleverd. Dat ze wellicht ook voor grof geld verkocht werden, maakt het alleen maar erger. Foutief omdat het reguliere pad met controles door de bevoegde diensten werd verlaten. Foutief omdat parlementair, democratisch toezicht werd omzeild of afgewimpeld.

De zwarte vlek op het afleveren van de humanitaire visa kan enkel uitgewassen worden door grondiger inhoudelijk onderzoek, democratische transparantie en meer controle op ieders integriteit.

Waar controle afwezig is, ontstaan mogelijkheden tot misbruik. Misbruik door de vluchtelingen zelf, misbruik door tussenpersonen. Misschien had de voormalige staatssecretaris op de duur zelf geen vat meer op de situatie. Maar dat pleit hem niet vrij, integendeel. Wie voor bepaalde bevriende tussenpersonen andere spelregels maakt, ver weg van alle controle, effent het pad naar misbruik. En daar blijft men zelf politiek verantwoordelijk voor. Stel je eens voor dat dit zich afspeelde bij een andere politieke partij. Het kot zou te klein zijn.

De stad Antwerpen louterde haar VISA-affaire destijds met meer transparante spelregels en permanente controle op integriteit en deontologie. De zwarte vlek op het afleveren van de humanitaire visa kan enkel uitgewassen worden door grondiger inhoudelijk onderzoek, democratische transparantie en meer controle op ieders integriteit. Dat is de kern van de zaak, alle afleidingsmanoeuvres ten spijt.