Abdicatie Albert II: de grondwettelijke orde op haar kop

3 juli 2013 maakt veel kans om in de handboeken over de Belgische politiek te komen. Niet alleen omwille van de vrijwillige abdicatie van Albert II, maar ook omdat de grondwettelijke orde op haar kop wordt gezet.

De dag dat Albert II zijn eigen abdicatie aankondigde, was er één vol verrassingen en primeurs. Niet zo voor de discussie over de rol van de koning. Die wordt met de regelmaat van de klok gevoerd en ook nu weer wordt de vraag gesteld of het aantreden van Filip geen uitgelezen moment is om het koningschap een meer protocollaire invulling te geven. Albert leek er met dat ene zinnetje in zijn toespraak (‘Moet het koningschap met zijn tijd meegaan’) trouwens zelf op te alluderen. Telkens duiken dezelfde argumenten op, inclusief een verwijzing naar een mogelijke aanpassing van de grondwet.

Vreemd dat de grondwet weinig of niets te melden heeft over de rol van de koning in de regeringsformatie, want daar gaat doorgaans een groot deel van het debat over. Versta: om zijn rol na de verkiezingen (van 2014 of later) in te perken, is niet eens een grondwetswijziging nodig. Noch vreemder wordt het wanneer we de film van 3 juli 2013 opnieuw afspelen en tegelijk de grondwet tegen het licht houden.

Stap 1: de koning (als staatshoofd veelvuldig ten tonele gevoerd in de grondwet) schrijft een brief aan de eerste minister. De eerste minister, toch de belangrijkste politicus van het land, komt slechts tweemaal voor in de grondwet: één keer bij de paritaire samenstelling van de regering (evenveel Nederlandstalige als Franstalige ministers, de eerste minister eventueel uitgezonderd) en bij de zogenaamde constructieve motie van wantrouwen (wanneer zonder verkiezingen een zittende regering wordt vervangen door een nieuwe regering). Voor het overige leert ons de grondwet over de premier niets.

Stap 2: de koning nodigt het kernkabinet uit op het paleis, ongetwijfeld de echte primeur van 3 juli 2013. Voor zover iemand het zich kan herinneren, heeft de koning immers nog nooit het kernkabinet samengeroepen, laat staan ontvangen in het paleis. Hoewel feitelijk het belangrijkste politieke beslissingsorgaan van België, bestaat ‘de kern’ (in het Frans: ‘le kern’) grondwettelijk niet. Het is zelfs een vrij recent gebruik om vanuit elke regeringspartij een vicepremier aan te duiden en deze toppolitici op geregelde tijdstippen cruciale politieke knopen te laten doorhakken. Maar de koning is dus goed op de hoogte van de gebruiken van de Belgische politiek en hij weet tot wie hij zich moet wenden als het ernstig wordt.

Stap 3: na afloop van het kernkabinet brengt de premier via SMS de partijvoorzitters van de meerderheidspartijen op de hoogte van de abdicatieplannen van de koning. Jawel, de partijvoorzitters. De grondwet kent nochtans geen politieke partijen, laat staan partijvoorzitters. Enfin, de premier kent blijkbaar zijn pappenheimers en weet beter dan wie ook waar de feitelijke machtshebbers van ons politiek bestel (en zijn regering) zich bevinden.

Stap 13: de premier leest één dag na de aankondiging van de vorst een verklaring voor in Kamer en Senaat. Een kniesoor die erop wijst dat het federale parlement bovenaan staat in de pikorde van de grondwettelijke instellingen.

Met de term ‘historisch’ wordt doorgaans lichtzinnig omgesprongen maar 3 juli 2013 maakt desalniettemin veel kans om een plaatsje te bemachtigen in de handboeken over de Belgische politiek. Niet alleen omwille van de vrijwillige abdicatie van het regerende staatshoofd maar ook omdat tegelijk de grondwettelijke orde op haar kop wordt gezet. Of beter: dat zonder blikken of blozen getoond wordt wie de feitelijke macht in handen heeft in dit land. Als er onvoldoende animo zou blijken te bestaan om de constitutionele rol van de koning in te perken, blijft er voor de politici dus nog werk genoeg over om de grondwet aan te passen en te laten ‘met zijn tijd meegaan’.

Steven Van Hecke