‘5G als de heilige graal van Jambon I. Maar wat zijn de risico’s voor onze privacy?’

‘Sneller, krachtiger, the next big thing. Bij nieuwe technologieën ontbreekt het vaak niet aan superlatieven en dat is bij 5G niet anders’, schrijft Matthias Dobbelaere-Welvaert. Hij waarschuwt voor de mogelijke nadelen en gevaren van zo’n ingrijpend stuk technologie.

De 1G-technologie dateert ondertussen al van de jaren ’80, en luidde het eerste GSM-netwerk in. 2G introduceerde in de jaren ’90 de revolutionaire SMS’en, gevolgd door 3G en wat we vandaag nog steeds gebruiken: de 4G-technologie. Volgens specialisten zou 5G 100 tot 200 keer (er zit wel wat marge op) sneller zijn dan het huidige 4G-netwerk, met snelheden tot 20.000 Mbps. Waar 4G voor een download van een HD-film iets van een tien minuten nodig heeft, klaart 5G die job op luttele seconden.

Niet alleen de consument zal er wel bij varen, maar vooral de industrie. Denk aan zelfrijdende wagens, robots, (medische) spitstechnologie die op afstand controleerbaar is, enzoverder. De technologie luidt een tijdperk van ongekende mogelijkheden in, die – terecht – gevierd moet worden. Het is dan ook bijzonder jammer dat de typisch Belgische manier van politiek roet in het eten gooit. Grondslag van de discussie ligt in de verdeling van het geld dat wordt opgehaald met de 5G-veiling. In België wordt deze veiling op 680 miljoen euro geschat. In Duitsland haalde dezelfde veiling maar liefst 6,6 miljard euro op.

Een pak poen dus, dat traditioneel 80/20 werd verdeeld (waarvan 80% voor de Federale overheid, en 20% voor de deelstaten). De deelstaten willen echter méér, en liggen dwars, waardoor het dossier werd doorgeschoven naar de volgende regering (Jambon I). Minister van Telecom, Philippe De Backer (Open VLD) reageerde toen teleurgesteld en sprak van ‘een vertraging van de economische ontwikkeling’.

5G als de heilige graal van Jambon I. Maar wat zijn de risico’s voor onze privacy?

Nu u een beetje historiek meeheeft, is het tijd om te schakelen naar het heden. Met veel fanfare werd deze week Jambon I aangekondigd. Hier en daar werd gezwaaid met een 330 pagina’s tellend regeringsakkoord, maar inzage krijgen we nog niet.

De redactie van Datanews kon wel alvast melden dat ‘innovatie en digitale transformatie’ een speerpunt worden van de nieuwe regering:

‘Wel is duidelijk dat de regering een prioriteit wil maken van “een zo snel mogelijke invoering van het 5G-netwerk in heel Vlaanderen”. “Dat zal ervoor zorgen dat we de nieuwste spitstechnologieën kunnen inzetten om Vlaanderen gezonder te maken, verkeersstromen beter op elkaar af te stemmen, energie te besparen, informatie efficiënter uit te wisselen, fraudeurs sneller te klissen, maar ook bijvoorbeeld nieuwe roboticatoepassingen te lanceren of zware videobestanden in een oogwenk door te sturen’, klinkt het.

Hoewel het gissen is hoe 5G ‘fraudeurs sneller zal klissen’, is de intentie van deze regering dus glashelder. Gedaan met ruzie maken over die 680 miljoen euro, al waren het krek dezelfde partijen die de uitrol van 5G in februari dit jaar nog volledig blokkeerden.

De voor- en nadelen

Het mag dus ondertussen duidelijk zijn dat 5G als technologie zeer veel voordelen kan opleveren voor een ‘geconnecteerde’ maatschappij. Zelfrijdende auto’s zoeven straks door onze straten (al twijfelen sommigen daar geheel aan), Deliveroo-robots kuieren straks op onze voetpaden, topchirurgen opereren ons op afstand, en we surfen straks aan de snelheid van het licht.

Dat klinkt allemaal heel mooi, maar het zou echter verkeerd zijn om niet te mogen duiden op de mogelijke nadelen en gevaren van zo’n ingrijpend stuk technologie. En die zijn er wel degelijk.

5G zou in staat zijn – veel preciezer dan 4G nu kan – om de exacte locatie van toestellen verbonden met het internet, te gaan tracken en lokaliseren. Want natuurlijk luidt het 5G-tijdperk ook de wijdverspreidheid van IOT-toestellen aan. Slimme koelkasten, slimme toasters, slimme leibanden voor honden, tot slimme schoenen: de toekomst zal ‘slim’ zijn, of niet zijn. Om de hedendaagse ‘domme’ producten slim te maken, is er vaak een (razend)snelle internetverbinding vereist.

5G lost dit probleem op, maar wel ten koste van een (extra) stukje van uw privacy. Operatoren traceren uw locatie natuurlijk nu al, en in sommige gevallen verkopen ze die ook. Zo bestaat er ‘Proximus MyAnalytics’, dat rapporten en datasets verkoopt aan steden zoals Kortrijk, om ‘zicht te krijgen op de aantallen bezoekers op een bepaalde plaats en een bepaald moment, en de herkomst van die bezoekers’. Hoewel de datasets geanonimiseerd zijn, heeft een gerenommeerd onderzoek van de KU Leuven & MIT aangetoond dat het kinderspel is om de locatiepunten terug aan een individu te koppelen. De onderzoekers hadden slechts vier locatiepunten nodig om 1,5 miljoen gebruikers te identificeren.

De totale connectiviteit van quasi elk toestel is daarnaast ook gewoon een droom van elke kwaadwillige hacker. 5G dient immers niet enkel voor uw volgende koelkast, maar ook voor agrarische machines, water- en elektriciteitsdistributie, wagens, vliegtuigen, en zoveel meer. Kaping van IOT-devices levert op dit moment vooral veel ongemak op (denk maar aan uw goedkope Chinese beveiligingscamera, die zo lek als een zeef blijkt te zijn), maar hoe meer zaken men connecteert, hoe meer men zich blootstelt aan aanvallen. Dat is altijd al zo geweest, en geen toestel of technologie is ‘onkraakbaar’. Logischerwjis zet men bij de ontwikkeling van 5G, hard in op beveiliging. De toekomst zal moeten uitwijzen of dat voldoende is.

Daarnaast is er de ganse hetze rond de maker van 5G-technologie. Weinig verrassend zijn het vooral Chinezen (in dit geval Huawei) die aan de kop van de race staan. Huawei werd al meermaals beschuldigd door cybersecurity experten en politici van wel erg goede banden met de Chinese overheid en -inlichtingendiensten. Huawei, de marktleider in 5G-technologie, heeft dit altijd met klem ontkend, maar de VS (met Donald Trump als vocale stem) staat op gespannen voet met het Chinese bedrijf. Toeval of niet, vorige vrijdag waarschuwde een Amerikaanse topdiplomaat nog dat als België Chinese 5G-technologie aankoopt van China, onder andere de NAVO ernstig in gevaar komt. De Amerikaanse regering probeert al een tijdje Europese landen ervan te overtuigen dat de aankoop van Chinese 5G-technologie een slecht idee is. “Huawei is niet te vertrouwen, omdat het bedrijf gebonden is aan de nationale inlichtingenwet van de Chinese regering die bedrijven verplicht om samen te werken met inlichtingen- en veiligheidsdiensten”, aldus de Amerikaanse diplomaat. Het botert al lang niet meer tussen de VS en China, dus in hoeverre we die claims ook als objectief kunnen beoordelen, is weinig duidelijk. Wel is duidelijk dat Chinese technologie reeds ingeburgerd is in België, want de drie grote telecomoperatoren Proximus, Orange en Telenet maken reeds gebruik van Huawei en ZTE-technologie. Voorlopig is het nog onduidelijk wie de 5G-technologie zal mogen leveren, maar een grote verrassing wordt het waarschijnlijk niet.

Surveillancemaatschappij en de rol van private spelers

Komen we tot de kern van de zaak: zal 5G bijdragen tot een (grotere) surveillancemaatschappij? Wellicht wel. Uiteraard is technologie (althans vaak) neutraal. Camera’s zijn neutraal, maar door (nu al meer dan) 3.000 ANPR-camera’s over Vlaanderen te verspreiden, zijn ze dat niet meer. Vingerafdrukken zijn ‘neutraal’ als identificatiemiddel, maar door alle Belgen vanaf 12 jaar te verplichten om ze ook daadwerkelijk af te geven, zijn ze dat niet meer.

Zo zal het wellicht ook 5G varen. De technologie heeft alles in zich om fantastische zaken te realiseren, maar de overheid is de overheid: hoe meer macht en controle, hoe beter. Die machtsstrijd is eigen aan een overheid. De overheid staat hier echter niet alleen: de lobby van private spelers (en vooral operatoren) is enorm. Proximus wil geen operator meer zijn, maar een datagigant. Ze verkoopt datasets aan steden, plant – samen met Trafiroad – Vlaanderen vol met slimme ANPR-camera’s, en wil (nog steeds) samen met dochterbedrijf Be-Mobile (dat onder andere nu al de 4411-app uitbaat) rekeningrijden invoeren op basis van telefonie- en GPS-tracking.

Kortom, en zoals bij quasi alles: follow the money. Dat Jan Jambon (N-VA) bewezen heeft niet vies te zijn van enige surveillance op onschuldige burgers (het ANPR-cameraschild en de vingerafdrukken als veelzeggende voorbeelden) is duidelijk. Tel daarbij de ongebreidelde ambitie van operatoren om van 5G een nieuwe industrie te maken, en de optelsom is snel gemaakt.

De veelbesproken (en af en toe gehate) GDPR voerde ooit ‘privacy by design’ als principe in. Laten we hopen dat Jambon I even verzot is op die gekke GDPR, als ze is op veiligheid. Het recente verleden in acht genomen, houd ik echter alvast mijn hart vast.

Matthias Dobbelaere-Welvaert is directeur en privacyactivist bij ’the Ministry of Privacy’ (hetwelk stopvingerafdruk.be beheert), verhalenverteller bij DOBBELAERE-WELVAERT en docent ‘Copyright and Mediarights’ aan de Erasmus Hogeschool Brussel.