In het prille 2016 stierven al 65 Vlamingen aan darmkanker. Nochtans is de remedie volgens specialist Luc Colemont doodsimpel, ten minste voor wie het taboe opzijzet: ‘Laat je stoelgang of je darmen regelmatig onderzoeken. 90 procent van de gevallen kunnen we zo voorkomen.’ Met steun van Marc Coucke werpt de chirurg zich nu helemaal op het preventiewerk. Knack volgde hem tijdens zijn eerste werkweek.

Dinsdag 5 januari, seminariecentrum New Zebra in Gent. ‘Hoeveel mensen zitten er in deze zaal?’ vraagt Marc Coucke. ‘Zestig? Drie van jullie zullen vroeg of laat darmkanker krijgen.’ De toon is gezet, de zaal is muisstil. De baas van Omega Pharma heeft verzamelen geblazen voor zijn verkopers. Drie dagen lang krijgen ze opleiding en bijscholing over nieuwe wetgeving en nieuwe producten. Maar eerst stelt Coucke dokter Luc Colemont aan hen voor. Hij legt uit waarom hij 2,5 miljoen euro uit zijn persoonlijke vermogen schonk aan de vzw Stop Darmkanker en het werk van Colemont.

De rijzige Luc Colemont (58) is ontroerd door de woorden van Coucke. En ja, hij is blij met de centen, want daardoor kon hij op 23 december 2015 stoppen als maag- en darmspecialist in het Antwerpse GZA Sint-Vincentiusziekenhuis. Tijdens een van zijn laatste darmonderzoeken moest hij bij een man veertien poliepen verwijderen. ‘Zo kon het echt niet meer verder. Overdag was ik aan de slag in het ziekenhuis, en ’s avonds trok ik door het land om lezingen te geven over hoe we darmkanker kunnen stoppen.’ Dat vond ook Antonella, zijn Italiaanse vrouw, die in de buurt van Rome woont. ‘Je hebt drie passies’, zei ze tegen haar man. ‘Je werk in het ziekenhuis, de vzw Stop Darmkanker, en mij. Dat is er één te veel.’

De voorbije weken waren heel bijzonder. ‘Tientallen ex-patiënten maakten een afspraak, niet voor een consultatie maar om mij te bedanken en afscheid te nemen, met een fles wijn of een kaartje met lieve woorden. Ik moest geregeld een nieuwe doos Kleenex meebrengen, want er zijn tranen gevloeid in mijn kabinet. Natuurlijk heb ik in de loop der jaren heel wat patiënten slecht nieuws moeten vertellen, maar je krijgt ook veel terug. Ik herinner me een zwaar zieke twaalfjarige jongen uit Waasmunster, een voetballertje. Ik beloofde dat ik hem, als hij zou genezen, mee zou nemen naar een wedstrijd van Anderlecht. En dat hebben we ook gedaan. Zulke momenten stuwen je verder in je werk en je leven.’

Het moet midden 2015 geweest zijn toen Colemont een telefoontje kreeg van Marc Coucke: hij nodigde de arts uit ‘voor een vaderlijk gesprek’. ‘Ik zat weer eens in mijn auto op weg naar huis, na een zoveelste lezing. Coucke stelde me voor om voltijds voor de vzw Stop Darmkanker te werken. Net op tijd, denk ik nu. Ik kan nooit nee zeggen, en met zo’n mentaliteit steven je regelrecht op een burn-out af. Als dokter leidde ik een ongezond leven: veel stress en geen sport. Mijn moeder is 86 en zij golft nog! Ik zou beter haar voorbeeld volgen. Mijn vader heeft dat geluk niet gehad. Hij verongelukte in 1993, hij was nog maar een paar maanden met pensioen. Die vliegtuigcrash in Kenia achtervolgt me nog elke dag.’

Ondernemer-entertainer

Marc Coucke is een vreemde man. Hij is een bijzondere mix van soms smakeloze leute met zijn hitje Couckenbak, én van ernst wanneer hij over kanker spreekt. Hij ziet er moe uit in Gent, de tol van enkele retourvluchten naar de VS en het farmaceutische bedrijf Perrigo, dat Omega Pharma enkele maanden geleden opkocht. Maar in Gent, tussen zijn werknemers, is te zien hoe hij op z’n best is: als verkoper. ‘Ik wens iedereen in dit nieuwe jaar een goede gezondheid, maar ook niet te veel hè, want anders gaan de zaken minder goed voor ons bedrijf.’ Hij maant zijn verkopers aan om het nieuwe product K’Protect goed in de markt te zetten, een voedingssupplement met ingrediënten van onder meer broccoli, groene thee en gember. Zou goed moeten zijn tegen kanker. ‘Ik ben van plan die pil elke dag te nemen.’ Eens ondernemer, altijd ondernemer.

Toen Het Nieuwsblad u uitriep tot ‘Man van het Jaar’ zei u dat Luc Colemont die titel verdiende. Meende u dat?

MARC COUCKE: Uit de grond van mijn hart. Toen ik hem twee jaar geleden leerde kennen, dacht ik echt dat hij voltijds in de preventie zat. Bleek dat Luc ook nog eens een bekend darmspecialist was met wacht- en weekenddiensten. Als er iemand levens redt met zijn lezingen, dan is hij het wel. Luc kan meer mensen redden door lezingen te geven dan door te opereren. In 2013 werd een grootschalig bevolkingsonderzoek van de darmen opgestart. Iedereen tussen de 56 en de 74 jaar kan er gratis aan deelnemen. In Vlaanderen deed de helft van de mensen dat, in Wallonië amper 10 procent. Het verschil is dat Wallonië geen Luc Colemont heeft. Ik wil er samen met hem voor strijden om tegen 2018 2500 gevallen van darmkanker per jaar minder te hebben dan nu.

U kondigde uw gift aan de vzw wel heel mediatiek aan.

COUCKE: Ik ben zo, en ik kan me niet meer veranderen. Anderen huldigen meer het principe ‘vivons cachés, vivons heureux’. Door op deze manier naar buiten te treden, wil ik als ondernemer jonge mensen inspireren, en ik wil duidelijk maken dat je na verkregen successen ook iets terug moet geven aan de samenleving. Ik was de voorbije maanden veel in de VS. Daar is het heel gewoon dat rijke mensen aan charity doen. Aan anderen denken, is ook aan anderen schenken.

U zou uw geld ook aan de overheid kunnen geven, en dan moet zij maar beslissen wat ermee gebeurt.

COUCKE: De overheid moet net als ik keuzes maken, ze kan niet alles doen. Waar er lacunes zijn, kunnen mensen zoals ik helpen.

Hebt u zelf al een darmonderzoek laten uitvoeren?

COUCKE: Op mijn vijftigste, want kanker zit in mijn familie. Bij mijn broer werd net op tijd een poliep op zijn darmen ontdekt. Ik raad iedereen aan om regelmatig zo’n preventief darmonderzoek te laten doen. En je kunt je stoelgang op een eenvoudige manier zelf testen.

Dodelijke schaamte

Op de terugweg naar Antwerpen vertelt Colemont in zijn Maserati dat het in de VS heel gebruikelijk is dat een groep vrienden enkele hotelkamers huurt en samen een coloscopie of darmonderzoek laat doen, bijvoorbeeld naar aanleiding van de vijftigste verjaardag van een van hen. ‘De Amerikaanse president Barack Obama is er ook heel open over. Maar de Vlamingen, die schamen zich nog vaak. Ze gaan nog liever naar de tandarts dan dat ze hun stoelgang laten checken.’

Uit een Nederlands onderzoek blijkt dat 18 procent van de ondervraagden moeite heeft om met zijn huisarts te spreken over darmklachten. Bij verandering van stoelgang gaat 28 procent niet naar de dokter, terwijl dat een alarmsignaal kan zijn voor darmkanker. De cijfers verbazen Colemont niet. ‘Een vijfde van de mensen die na het bevolkingsonderzoek bericht kregen dat er iets mis was, ging daarna niet naar de huisarts. Dat hou je toch niet voor mogelijk?’

Nochtans kan preventie kanker voorkomen. Tijdens zijn lezingen vertelt Colemont dat een cel acht tot tien jaar nodig heeft om zich te ontwikkelen tot darmkanker. Je hebt dus veel tijd om die cel te bestrijden. ‘In de VS daalt het aantal gevallen van darmkanker al járen, terwijl dat bij ons nog altijd stijgt. We zijn vandaag 5 januari. Weet u hoeveel mensen er sinds begin dit jaar in Europa zijn gestorven aan darmkanker?’ vraagt Colemont? ‘2610. Dat zijn twee neergestorte vliegtuigen vol passagiers per dag, en toch haalt dat de media niet. In Vlaanderen sterven er elke dag vijf mensen aan darmkanker. Dat zijn vijf begrafenissen, vijf gezinnen in de miserie. Elke dag krijgen dertien Vlamingen te horen dat ze darmkanker hebben. Het ergste is dat zo’n 90 procent te vermijden is door preventie en een gezondere levensstijl. Als we het echt willen, kunnen we er een chronische ziekte van maken.’

Gezond eten en veel bewegen helpt. Sinds de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) enkele maanden geleden suggereerde dat te veel rood vlees eten kanker kan veroorzaken, krijgt Colemont veel vragen. ‘De boodschap van het WHO is een beetje verkeerd begrepen. Een rechtstreeks verband is nog altijd niet aangetoond, maar toch eet je het best niet meer dan 500 gram rood vlees per week. Hoe harder gebakken, hoe groter het risico. En let vooral op voor verwerkt rood vlees zoals salami, want dat kan het risico van darmkanker verhogen met 25 procent. Je doet er goed aan “kruisbloemige” groenten te eten, zoals broccoli, kolen of spruiten. Hippocrates had misschien gelijk toen hij zei dat alle ziektes in het darmstelsel beginnen en dat je voeding het beste medicijn is.’

De arts ergert zich wel aan allerlei voedingshypes die geregeld de kop opsteken. ‘Onlangs hoorde ik iemand op televisie vertellen dat havermout of vier glazen rode wijn goed zouden zijn als middel tegen darmkanker. Dat is flauwekul, maar veel mensen trappen erin. Er bestaat geen antidarmkankerdieet.’

De financiële injectie van Marc Coucke maakte van Colemont meteen een Bekende Vlaming. ‘Gisteren was ik voor het eerst in mijn leven op de nieuwjaarsreceptie van Voka. Het is schrikken wanneer mensen zoals Kris Peeters (CD&V) of Gwendolyn Rutten (Open VLD) je daar spontaan aanspreken, en je veel succes wensen. Iemand noemde me een moderne missionaris. Nooit meegemaakt. Ik zou liegen als ik zou zeggen dat het na al die jaren hard werken geen plezier doet.’

Zuinig met 2,5 miljoen

Woensdag 6 januari. In een achterzaaltje van een Antwerps ontbijtcafé vergadert Luc Colemont met twee vrijwilligers van de vzw Stop Darmkanker. ‘Met het geld van Marc Coucke kunnen en moeten we onze werking professionaliseren. We kregen 2,5 miljoen euro, maar we moeten er zuinig mee omspringen. We gaan zeker geen gekke dingen doen.’

Hij vertelt zijn medewerkers dat hij maandag een meeting had met de directie van Buga, de verdeler van Italiaanse en Amerikaanse automerken. De distributeur wil graag partner worden. ‘Think Pink (vzw die strijdt tegen borstkanker, nvdr.) heeft Skoda, wij Alfa Romeo. Buga zal waarschijnlijk ook een liefdadigheidsevenement organiseren waarvan de opbrengst naar onze vzw gaat.’ De vzw krijgt geregeld kleine donaties, maar dat bracht vorig jaar maar enkele duizenden euro’s op. ‘Dit jaar hopelijk meer, want de vzw mag nu fiscale attesten afleveren bij giften. Dat helpt.’

Colemont hoopt ook meer geld te vinden via merchandising. Hij onderhandelde deze week met Katoennatie om de logistieke afhandeling te doen van de webverkoop. Via de webshop van de vzw zijn onder meer blauwe Cruciani-armbandjes te koop. Marleen Wauters, een van de twee vrijwilligers, vertelt de dokter dat de populaire zanger Pharrell Williams zo’n bandje droeg tijdens een nieuwjaarsshow op tv. ‘Kun je de beelden op onze webshop zetten?’ vraagt hij meteen. Er schuilt blijkbaar ook een marketeer in Colemont. In 2013 schreef hij een brief naar de Amerikaanse acteur Brad Pitt. ‘Om hem te feliciteren met zijn vijftigste verjaardag, én om hem te vragen een iFob-test te doen waarmee je darmkanker kunt opsporen. Daarmee hebben we uitgebreid de media gehaald. En nee, ik heb nog geen antwoord van hem gekregen.’

Geld is belangrijk in de strijd tegen darmkanker. Colemont betreurt dat in België slechts 2,9 procent van het gezondheidsbudget naar preventie gaat en 97,1 procent naar behandeling. ‘Andere landen doen beter: Roemenië besteedt bijvoorbeeld 6 procent van het gezondheidsbudget aan preventie, Nederland 5,5 procent. Preventie kan de overheid veel geld besparen, want een kankerbehandeling is extreem duur. Het gaat tot honderdduizenden euro’s per patiënt per jaar. ‘In het ziekenhuis gebruikten wij chemo die tussen de 5000 en de 10.000 euro per maand kost. Sommige patiënten moeten dat soms twee à drie jaar lang gebruiken. Professor Jean-Jacques Cassiman van de KU Leuven had gelijk toen hij zich hardop afvroeg of de overheid dat nog wel kan en moet betalen. Met het geld van een half jaar chemotherapie voor één patiënt kun je darmonderzoeken financieren bij 500 patiënten. Een kijkonderzoek van de darmen, een coloscopie, kost 158 euro, waarvan 149 euro wordt terugbetaald door de ziekteverzekering.’

Gesigneerde wc-brillen

Donderdag 7 januari. Luc Colemont heeft een afspraak met Vlaams minister van Volksgezondheid Jo Vandeurzen (CD&V). ‘We praatten onder meer over het bevolkingsonderzoek dat herhaald zal worden. Vandeurzen wil het deelnemingspercentage van de Vlamingen tussen de 54 en de 74 jaar tegen 2020 verhogen tot 60 procent, tegenover 50 procent in 2014. Dat moet zeker lukken, wat mij betreft tegen 2018 al.’

Colemont en Coucke zouden de leeftijd om mee te doen aan het bevolkingsonderzoek liever verlagen tot vijftig jaar. ‘Een van mijn verkopers vroeg terecht aan Luc Colemont waarom de overheid de bevolking niet verplícht om deel te nemen’, foetert Coucke. ‘Verplichten is lastig’, legt Colemont uit. ‘De Vlaamse overheid gaat uit van het principe van de geïnformeerde keuze. De overheid biedt informatie aan, en op basis daarvan moet iedereen de juiste keuze kunnen maken.’

Darmkanker komt vooral voor bij vijftigplussers, en iets meer bij mannen dan bij vrouwen. Maar Colemont merkt dat de groep dertigers en veertigers met poliepen in de darmen almaar toeneemt. ‘Als je weet dat het tot tien jaar kan duren voordat een cel in de darmen evolueert tot een kwaadaardig gezwel, dan moeten we de preventie niet beperken tot ouderen’, vindt de arts.

Vroeger wandelde Luc Colemont naar zijn werk in het ziekenhuis, hij woont er vlakbij. Nu zit hij voortdurend in de auto en dus ook in de file. Enkele uren na zijn gesprek in Brussel wordt hij verwacht in Beveren voor een vergadering over het project #doordebrilvan. Samen met de vzw Logo Gezond+ vroeg de vzw aan BV’s om een wc-bril te ‘personaliseren’. ‘We kozen voor de wc-bril om het taboe over darmonderzoeken verder af te breken. Het is ludiek en creatief. Ik heb de exemplaren al gezien van VRT-journalist Yvan De Vadder en van de Gentse gewezen politiecommissaris Steven De Smet. Ze hebben allebei darmkanker overwonnen.’

Colemont broedt ook op een nieuwe campagne die in maart gelanceerd moet worden, voor de Internationale Maand tegen Darmkanker. ‘Het moet opvallen, maar het mag nooit choqueren. Ik hou altijd rekening met twee dingen: de campagne moet gezien kunnen worden door een patiënt die tegen de ziekte vecht, én door iemand die net een partner, vriend of kennis heeft verloren door darmkanker.’

‘Er zijn sexyer organen’

Vrijdag 8 januari. Luc Colemont woont in Antwerpen, maar is een geboren Hasselaar. Vandaag speelt hij een thuismatch in het Vrij Technisch Instituut van Hasselt. Hij geeft er aan een honderdtal tweedejaarsstudenten verpleegkunde een gastcollege over het vroegtijdig opsporen van darmkanker.

‘Dit college is belangrijk. Niet alleen bij gewone mensen, maar ook bij medisch opgeleide mensen is de kennis over darmkanker soms beperkt. Ik kom nog altijd huisartsen tegen die niet overtuigd zijn van het belang van preventief onderzoek. Ze geven misvattingen en vooroordelen over een darmonderzoek door aan hun patiënten. Dat het pijnlijk en gevaarlijk zou zijn, bijvoorbeeld. Onzin. Iedereen die het liet doen, zal vertellen dat het niets is om je druk over te maken. Het is zo voorbij, zonder dat je er iets van merkt.’ Net voor zijn lezing vertelt Colemont trots dat hij gisterenavond nog een donatie van 1600 euro kreeg van een internationaal advocatenkantoor in Brussel. ‘Dat was het bedrag dat ze uitgetrokken hadden voor nieuwjaarskaarten.’

Het auditorium loopt vol. Colemont wordt ingeleid door Johan Rymen, een vijftigjarige datamanager uit Paal. ‘Laat me u een goede gezondheid wensen dit jaar. Dat is belangrijk. Ik kan het weten, want in mei 2013 kreeg ik darmkanker.’ De man windt er geen doekjes om. ‘Op de verjaardag van mijn echtgenote hebben ze een kankergezwel van 630 gram uit mijn darmen weggesneden. Dat is veel, en toch heb ik het nooit gevoeld.’ Zelden hebben we iemand zo stoïcijns over kanker horen vertellen. ‘Ik vertel dit allemaal aan jullie, omdat jullie straks als verpleegkundigen belangrijk werk zullen doen. Ook voor mensen zoals ik.’

De zaal is onder de indruk. Net als Colemont, die even later als een ervaren en gepassioneerde spreker over het podium wandelt en zonder taboes zijn verhaal doet. Feiten en cijfers worden geprojecteerd op een groot scherm. Quotes en grapjes wisselen elkaar in snel tempo af. Af en toe springt een afschrikwekkende foto op het scherm, van een grote poliep in een dikke darm. ‘Er zijn leukere en meer sexyer organen dan darmen om campagne voor te voeren’, geeft hij toe.

Anderhalf uur en veel vragen van de studenten later is Colemont bijna klaar. Een studente op de eerste rij wil toch nog iets kwijt. ‘Waarom schamen zo veel mensen zich voor een darmonderzoek? In mijn straat deden heel wat mensen niet mee aan het bevolkingsonderzoek. Ze generen zich om een strijkje te nemen van hun stoelgang.’

Luc Colemont had de vraag niet meteen verwacht. ‘Tot voor enkele maanden sloot ik mijn lezingen altijd af met een slide met daarop de woorden: “Sterf niet door schaamte.” Ik had de slide eruit gehaald omdat ik dacht dat de schaamte en het taboe aan het slinken waren. Ik heb me blijkbaar vergist. Misschien moet ik ‘m er weer invoegen. Er is nog veel werk.’

DOOR MICHEL VANDERSMISSEN, FOTO’S SASKIA VANDERSTICHELE

‘Je eet het best niet meer dan 500 gram rood vlees per week. Hoe harder gebakken, hoe groter het risico.’

‘Mensen denken dat een darmonderzoek pijnlijk en gevaarlijk is. Onzin. Iedereen die het liet doen, weet dat het niets is om je druk over te maken.’