Al maanden regent het schandalen waarbij belastingparadijzen betrokken zijn. Jan De Deken trok naar de Seychellen en klopte er aan bij het kantoor van Mossack Fonseca.
‘ De Panama Papers openbaar maken was een misdrijf! De journalisten hebben die data gestolen. Met welk recht publiceren ze persoonlijke informatie van private personen?’ Tatiana Balabanova is niet gelukkig met de publicatie van ’s werelds grootste datalek. Dat het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) aangaf dat een offshorebedrijf bezitten niet illegaal is, vindt ze onzin. ‘We worden allemaal als criminelen op het schandblok gezet.’
Balabanova is voorzitster van de Seychelles Association of Offshore Practitioners and Registered Agents (SAOPRA), de belangenvereniging die 39 Seychelse zakelijke dienstverleners vertegenwoordigt. Ook het intussen beruchte advocatenkantoor Mossack Fonseca, met hoofdzetel in Panama, is lid van die club. Met Apollo Business Solutions runt Balabanova zelf een van de grootste leveranciers van offshorebedrijven.
De Seychellen hebben geen malariamuggen, geen dodelijke slangen. Zelfs van activisten of een kritische binnenlandse pers heeft het ministaatje in de Indische Oceaan geen last. Waren er geen vervelende buitenlandse journalisten, dan zouden de Seychellen, althans voor mensen als Balabanova, een zorgeloos walhalla zijn.
Om ons heen bedienen keurig uitgedoste studenten van het Seychelles Institute of Management zich aan een banket van vruchtensapjes en creoolse kip. Ze hebben net een bijscholing over de offshore-industrie afgerond. Ze werken allemaal voor Seychelse trust and corporate service providers: zakelijke dienstverleners, zoals Mossack Fonseca, die hand- en spandiensten leveren aan buitenlanders die in de Seychellen een offshorebedrijf willen oprichten. Bij een zeventigtal geregistreerde leveranciers hebben zo’n 140.000 buitenlanders een postbusadres. Dat zijn er meer dan de Seychellen inwoners heeft. In de 11,5 miljoen gelekte documenten in de Panama Papers haalt de minuscule eilandengroep de top vier van landen waar Mossack Fonseca tussen 1977 en 2015 spookvennootschappen heeft opgericht.
Balabanova gaat op de foto met de pasgediplomeerden. Aan haar zijde staat Jean-Paul Adam, de minister van Financiën. ‘Kijk, hij werkt voor de FSA’, wijst Balabanova naar een man die met een glaasje bruis tussen de studenten laveert. ‘En hij daar is FIU. Zie je, we werken allemaal samen aan het welzijn van de financiële dienstensector.’ De Financial Services Authority en de Financial Intelligence Unit horen de dienstverleners onpartijdig te controleren, maar Balabanova ziet geen schijn van belangenvermenging. ‘Dat iedereen elkaar kent, houdt ons net gedisciplineerd.’
Welgestelde criminelen
De Seychellen slepen nochtans al langer een kwalijke reputatie mee. Kort nadat het landje in 1976 onafhankelijk was geworden van Groot-Brittannië, bracht een staatsgreep de ‘socialist’ France-Albert René aan de macht. Samen met Giovanni Mario Ricci, een in de Seychellen aangespoelde Italiaan die in zijn thuisland veroordeeld was voor fraude en net Somalië was uitgeschopt, richtte René in 1978 de Seychelles Trust Company op, een joint venture waarmee het land offshorebedrijven ging registreren. De Seychellen werden zo ’s werelds eerste communistische belastingparadijs.
De Seychelse offshore-industrie boomde begin jaren negentig, toen met de val van de Sovjet-Unie een hoop achterovergedrukt geld uit Oost-Europa moest verdwijnen. Maar in 1995 kwam een undercoverjournalist roet in het eten strooien. De man beweerde in naam van enkele rijke Russen 115 miljoen dollar via de Seychellen te willen investeren. Een directe medewerker van James Michel, een oude getrouwe van René en op dat moment minister van Financiën, beloofde de journalist gerechtelijke immuniteit én diplomatenpaspoorten voor zijn Russische opdrachtgevers. Nog in 1995 verzekerden de Seychellen elke buitenlander die minstens tien miljoen dollar in het land zou investeren immuniteit voor uitlevering. Onder buitenlandse druk werd de wet weer ingetrokken, maar in de praktijk zou het land ook de jaren daarna een vrijhaven blijven voor welgestelde criminelen op de vlucht.
Anno 2016 zijn de Seychellen een democratische vrijemarkteconomie en viert voormalig minister van Financiën Michel zijn twaalfde verjaardag als ’s lands president. De Seychellen zijn deel van Afrika, maar het land is zo atypisch Afrikaans dat de eilandengroep het ene record na het andere opstapelt, zoals de hoogste alcoholconsumptie, het meeste overgewicht en de grootste gevangenispopulatie per capita van het continent. Maar het is ook het enige Afrikaanse land waar iedereen onderwijs geniet. Gezondheidszorg is gratis, de Seychellen scoren hoog op de meeste ontwikkelingsindicatoren, extreme armoede is er nauwelijks. Toch is de kloof tussen de allerrijkste en armste inwoners nergens ter wereld groter, met dank aan het hoge aantal superrijken dat er is gedomicilieerd.
Zwarte lijst
Huidig minister van Financiën Adam beseft dat het spitwerk van het ICIJ de reputatie van de Seychellen geen goed heeft gedaan en probeert een nieuwe wind door het ministerie te laten waaien. De omslag kwam er al in 2013, nadat de OESO de Seychellen op een zwarte lijst had gezet van landen die weigerden financiële informatie uit te wisselen met andere jurisdicties. ‘De Seychellen hebben lang geheimhouding aangeboden als product’, zegt Adam in zijn kantoor in het Liberty House, waar naast het ministerie van Financiën ook een souvenirwinkel gevestigd is. ‘De gelekte gegevens van de Panama Papers dateren van die periode, ze zijn niet meer representatief. We willen niet langer verstoppertje spelen. We maken een nieuwe strategische keuze, door volledige transparantie, de hoogste internationale standaarden en onze ligging tussen Azië en de opkomende Oost-Afrikaanse markt als troeven uit te spelen. De OESO heeft ons van de zwarte lijst gehaald, en vanaf volgend jaar onderschrijven wij de OESO-standaard om automatisch informatie uit te wisselen met andere rechtsgebieden.’
Wel betreurt Adam dat, naar zijn aanvoelen, alle pijlen op belastingparadijzen worden gericht. ‘Toevallig kwamen veel van de recente lekken uit financiële jurisdicties, maar het is niet uitsluitend ons probleem. Bedrijven zetten ook in vele andere landen structuren op, ook in Europa. De zakenwereld is nu eenmaal geglobaliseerd. Het probleem is dat de regulering nationaal is gebleven. Er is een gebrek aan mondiaal leiderschap, aan een overkoepelend kader waaraan alle landen zich moeten houden. Pas nu worden sommige processen geïnternationaliseerd, maar dan nog blijven ze beperkt tot bepaalde groepen landen zoals de OESO. De ketting is maar zo sterk als de zwakste schakel. Het systeem zal pas op langere termijn succesvol zijn.’
Adam erkent dat ook de geleden reputatieschade de regering in deze richting gedwongen heeft. ‘Banken wilden bepaalde diensten niet langer leveren in de Seychellen. Dat is problematisch omdat ook het toerisme, onze belangrijkste inkomstenbron, heel afhankelijk is van internationale geldstromen.’
In de publieke opinie is het ene misdrijf evenwel het andere niet. Toeristen laten Afrikaanse lodges waar op wild wordt gejaagd massaal links liggen, en vuren karrenvrachten haatmail af op al wie wel een geweer hanteert. Maar dat ontwikkelings- en ontwikkelde landen duizenden miljarden aan belastingen mislopen, daarvan lijkt geen vakantieganger wakker te liggen.
‘De toeristen die wij aantrekken, vinden onze reputatie als belastingparadijs prima. Velen komen hier een schermbedrijf oprichten en maken van de gelegenheid gebruik om te gaan duiken en te genieten van de natuur’, zegt Jordan (een pseudoniem), een hooggeplaatste regeringsambtenaar, op voorwaarde van anonimiteit. ‘Natuurlijk was niemand verrast door de Panama Papers, iedereen weet dat offshorebedrijven voornamelijk een vehikel voor belastingontduiking zijn.’
Naamplaatjes
In Victoria, met 27.000 inwoners meer een hoofdstedelijk dorp dan een echte stad, is de financiële sector alomtegenwoordig in de vorm van naamplaatjes met welluidende namen zoals Offshore Incorporations LTD, Gold-In Co. en Fidelity Corporate Services. Maar buiten de hoofdstad hebben de meeste Seychellers nooit van Mossack Fonseca gehoord. Enkel wie er de kost mee verdient, kan zich iets voorstellen bij de offshore- industrie. ‘Ik heb vaak zakelijke dienstverleners als klant gehad. Ze vragen bijvoorbeeld om een systeem uit te werken waarbij honderden telefoonnummers, één voor elk bedrijf, allemaal aan hetzelfde toestel verbonden zijn’, zegt een informaticus. ‘Maar na tien jaar begrijp ik die sector nog altijd niet.’
De Seychelse offshore-industrie telt zo’n honderd werknemers. Volgens Adam is dat in een land met 93.000 inwoners significant. ‘Daarnaast zijn velen er zijdelings bij betrokken, zoals advocaten en boekhouders. De sector brengt de overheid twintig miljoen dollar per jaar op, maar de totale waarde ervan bedraagt minstens honderd miljoen dollar. Naast toerisme en visserij is het een van de drie pijlers van onze economie.’
Wanneer ik, na vele onbeantwoorde e-mails en telefoontjes, aanklop bij het lokale kantoor van Mossack Fonseca, lijkt het zestal aanwezige personeelsleden oprecht verrast.
Een mevrouw zegt dat ze nog geen journalisten op bezoek heeft gehad. Het kantoor weigert al sinds de publicatie van de Panama Papers om te reageren, en ook ik word vriendelijk wandelen gestuurd met de mededeling dat enkel het hoofdkantoor in Panama communiceert. Daarmee is de kous af. De portier van het gebouw waarin ’s werelds meest geplaagde financiële dienstverlener gevestigd is, ligt te snurken in zijn stoel.
Business as usual. Ik stap bij een concurrent binnen om mijn eigen offshorebedrijfje te registreren, nu het nog onder de radar kan. Volgens minister Adam zal vanaf volgend jaar de identiteit van elke Belg die een offshore opricht automatisch aan de Belgische autoriteiten worden gerapporteerd. Maar dat klopt niet. De naam van de echte eigenaar verschijnt niet in het Seychelse bedrijfsregister, en kan dus ook niet automatisch worden uitgewisseld. ‘Alleen wij hebben toegang tot uw identiteitsgegevens. De kans dat we die ooit met de autoriteiten moeten delen, is bijzonder klein’, verzekert de directrice me in een kaal kantoortje achter geblindeerde ruiten. ‘Enkel als wij voor u ook een bankrekening beheren en een inbreuk op de witwaswetgeving vaststellen, zullen uw gegevens automatisch aan de bevoegde diensten worden doorgespeeld. Maar het openen van een bankrekening is een bijkomende dienst waarvoor wij 5000 dollar extra vragen. Dus u kunt dat beter zelf doen, in de jurisdictie die u zelf verkiest.’ Een rechtsgebied, dus, dat met bankgeheim zijn plaatsje in de wereldwijde financiële jungle heeft verdiend.
Ook bij de Belgische Bijzondere Belastinginspectie (BBI) klinkt het dat mijn naam enkel zal worden vrijgegeven als de BBI de Seychelse autoriteiten daar specifiek om verzoekt. ‘België is vragende partij om de uiteindelijke begunstigde onderdeel te maken van de automatische informatie-uitwisseling, maar dat is nu nog niet het geval’, zegt woordvoerder Francis Adyns van de FOD Financiën. De Seychellen blijken in de Panama Papers een van de drie populairste bestemmingen voor de betrokken Belgen te zijn, maar volgens het jaarverslag van de bevoegde Cel voor Financiële Informatieverwerking werden in 2014 slechts vijf informatie-aanvragen aan de collega’s in de Indische Oceaan gericht. Statistisch gezien lijkt mijn Luxemburgse rekening voorlopig veilig, op naam van de anonieme Seychelse offshore Broke Reporter Ltd.
The Boardwalk Bar
Declan Barber, tot vorig jaar hoofd van de Seychelse Financial Intelligence Unit en nu presidentieel veiligheidsadviseur, vindt het onaanvaardbaar dat in het Seychelse bedrijfsregister de echte eigenaar afgeschermd blijft. ‘Het geeft criminelen carte blanche, maar het is wettelijk omdat een deel van de sector daar sterk voor gelobbyd heeft. Machtige dienstverstrekkers beloofden hun klanten absolute geheimhouding. Ze overtuigden de overheid ervan dat het land de offshore-industrie zou verliezen als het die discretie zou breken.’
Het is maandagavond. Schemerlicht waarschuwt dat weldra, om halfacht, de laatste bus uit Victoria zal vertrekken. Barber en ik zijn alleen in het platinagebouw van de Centrale Bank achtergebleven. Ik heb hem al eerder ontmoet. Vrijdagnacht, op Eden Island, een kunstmatig aangelegd eiland dat door miljonairs en miljardairs wordt bevolkt. Daar, in The Boardwalk Bar, schuurden verhitte lijven van jonge locals en expats tegen elkaar boven een dampende oceaan waarin miljoenenjachten aan de kade dobberden. Een bar waar in loungezetels verhalen worden opgedist over de holding van het Saudische koningshuis, en over de Rus die onlangs Beyoncé liet overvliegen voor zijn verjaardagsfeest. Een bar ook, waar de belangrijkste fraudeonderzoeker van het land aan het begin van het weekend al eens goedgeluimd een glas gaat drinken.
Maar vandaag is Barber opvallend nerveuzer. Net zoals bij mijn andere gesprekspartners kost het de nodige moeite om hem met naam en toenaam in dit artikel te mogen vermelden. ‘Ik ben trots op mijn tijd bij de FIU, maar journalisten en wetsdienaars staan aan de tegenovergestelde uiteinden van het spectrum, is het niet?’
Toch is Barber positief over de Panama Papers. ‘Ze tonen aan hoe vatbaar de financiële dienstensector is voor misbruik. In het geval van Mossack Fonseca vroeg het kantoor in Panama wellicht systematisch aan de vestiging in de Seychellen om bedrijven op te richten en ze terug te zenden naar het hoofdkantoor, zonder dat men hier ooit wist wie de eigenaar ervan was. Dat is het echte probleem. Dan stort er plots in Wit-Rusland een bank in omdat er een enorm fonds is verduisterd, en blijkt het oorspronkelijk bedrijf in de Seychellen geregistreerd te zijn. Zo heb ik honderden voorbeelden.’
Barber toont me gerechtelijke documenten die aantonen dat marktleider Intershore Consult Group informatie-uitwisseling met andere landen in strafrechtelijk onderzoek probeerde tegen te houden. Philippe Boullé, de eigenaar van Intershore en voormalig presidentskandidaat, zat tot voor kort overigens zelf in de Seychelles International Business Authority (SIBA), een overheidsorgaan dat tot 2013 de offshoresector hoorde te promoten én controleren. ‘Er was een complete belangenverstrengeling. In 2014 heeft de overheid SIBA daarom vervangen door de FSA. Veel van de problemen met Mossack Fonseca zijn een erfenis uit die tijd.’
Barber schat dat de helft van de 140.000 bedrijven in de Seychellen ‘default’ zijn: Na de oprichting werd de verplichte bijdrage nooit meer betaald. ‘Dat is een typisch crimineel mechanisme: Het bedrijf dient enkel om een bankrekening in pakweg Cyprus te openen, daarna is het overbodig. Niet al die bedrijven breken de wet, maar in onze ervaring zijn vele ervan geregistreerd voor criminele activiteiten.’
Toch benadrukt Barber dat slechts een – weliswaar machtige – minderheid van dienstverleners telkens opnieuw problemen veroorzaakt. De meerderheid screent nieuwe klanten volgens de wettelijke regels. In zo’n kleine gemeenschap moet Barber toch weten welke bedrijven over de rand van de wet opereren?
‘Absoluut. Vooral georganiseerde misdaad uit Rusland en de voormalige Sovjet-Unie levert ons problemen op, en het komt telkens van een handvol dienstverleners. Maar de wetgeving is nog te zwak om op te treden. We bevriezen fondsen, we doen wat we kunnen. Dat heeft ons niet populair gemaakt in de offshoresector. Momenteel hebben we een vacature voor een leidinggevende functie bij de FIU, maar we vinden geen Seycheller die de job wil doen.’ Zelf is Barber een genaturaliseerde Ier met een verleden bij de Ierse militaire inlichtingendienst. ‘Geloof me, ik heb hier niet veel vrienden. Mensen houden niet van de FIU.’
Zondebok van het Westen
Barber koketteert met de dertig tot vijftig zaken die de FIU jaarlijks voor het gerecht brengt, maar moet schoorvoetend toegeven dat die nooit tot meer dan een boete of een ingetrokken licentie hebben geleid, ook al staan er celstraffen op witwaspraktijken. ‘De lokale agenten faciliteren slechts, je kunt hen hoogstens onzorgvuldigheid verwijten. Meestal wordt het hoofdmisdrijf in een ander rechtsgebied gepleegd. Dan gebeurt de vervolging elders en verlenen wij onze volle medewerking. De echte criminelen vertonen zich zelden in de Seychellen. Dan kunnen we hen ook niet veroordelen.’
Kunnen de Seychellen dan niet om hun uitlevering vragen? Barber lacht groen. ‘Wijs me één Europees land aan dat een staatsburger zou uitleveren aan de Seychellen! Twee jaar geleden vroegen we de uitlevering van een Engelsman, we hebben hem nog steeds niet. Europa kijkt neer op de ontwikkelingswereld. Iedereen verwacht dat wij onze volle medewerking verlenen, maar ik kan je categorisch vertellen dat geen van die landen met ons samenwerkt wanneer wij een informatieaanvraag indienen.’
De frustratie zit diep. De Seychellen voelen zich misbruikt als zondebok van het machtige en even schuldige Westen. Barber: ‘Het geld komt nooit naar hier, dat staat op bankrekeningen in Zwitserland. Het is een internationale ketting, waarbij aan het Seychels bedrijf gewoonlijk ook een limited liability company in Londen is gelinkt. De meeste schermbedrijven worden tegenwoordig trouwens in onshorebestemmingen zoals de Amerikaanse staten Delaware en South Dakota opgericht. Vergeleken bij de ontwikkelde landen zijn wij nog geen druppel in de oceaan. Ik vraag je: waarom wordt Belgische belastingontduiking niet in België aan banden gelegd? Het is makkelijk om ons met de vinger te wijzen als je je eigen jurisdictie niet eens kunt controleren. Wij hebben noch de middelen, noch de plicht om te checken of elke Belg die hier een bedrijf opricht wel zijn belastingen betaalt.’
Barber verdedigt het recht van de Seychellen om offshorebedrijven vrij te stellen van belastingen. ‘Elk land mag zijn belastingheffing inzetten als instrument om competitief te zijn. Dat vinden veel Europeanen misschien niet leuk, maar voor pakweg Ierland is het een enorme kracht geweest om Amerikaanse investeringen aan te trekken. Hoe moet je anders concurreren als klein land met beperkte natuurlijke hulpbronnen?’
Ook Jean-Marie Moutia, directeur van zakelijk dienstverlener ACM, vindt de westerse houding hypocriet. ‘Weet je wie de echte grote belastingontwijkers zijn? De Europese vissersboten in onze wateren. De EU betaalt peanuts voor de visrechten, de boten betalen helemaal geen belastingen, en ze keren huiswaarts met alle winst. Waarom de Seychellen dat accepteren? Omdat je met de EU een grote pestkop hebt die zegt: Wees voorzichtig, jongen, we gaan niet blij zijn als je onze boten belast. Ondertussen moeten we een model slikken waarin wij, als Seychelse financiële dienstverleners, verantwoording zullen moeten afleggen aan de Amerikaanse en Britse autoriteiten. Terwijl de boekhouders en belastingadviseurs bij jullie zitten en ook de economische winst in het Westen blijft. De verstrengde regels zullen onze sector decimeren, en ondertussen gaan dezelfde praktijken gewoon onshore verder. Dit is niets minder dan een economische herkolonisatie: Europa vertelt ons wat te doen, verdwijnt met het geld, en laat slechts verschroeide aarde achter.’
DOOR JAN DE DEKEN
‘Velen komen hier een schermbedrijf oprichten en maken van de gelegenheid gebruik om te gaan duiken en te genieten van de natuur.’
‘De echte criminelen vertonen zich zelden in de Seychellen. Dan kunnen we hen ook niet veroordelen.’
‘Wij hebben niet de plicht om te checken of elke Belg die hier een bedrijf opricht wel zijn belastingen betaalt.’
