Dertig jaar nadat Ilan Pappé en de Nieuwe Historici een aantal mythen over de oprichting van de staat Israël ontkrachtten, leren Joodse kinderen op school nog altijd dat Palestina een land zonder volk was dat lag te wachten op een volk zonder land. Alleen de internationale gemeenschap, zo betoogt Pappé, kan Israël dwingen af te stappen van zijn apartheidspolitiek ten aanzien van de Palestijnen.

Ilan Pappé (54) heeft er een rondje pendelen tussen Gent en Leuven op zitten. Drie lezingen in twee dagen, perfect om zijn langjarig gemiddelde op peil te houden. De Israëlische historicus en mensenrechtenactivist toert de wereld rond, maar is geen sant in eigen land. Verrader en nestbevuiler zijn enkele van de onschuldiger koosnaampjes die hem door gezworen tegenstanders werden toegevoegd. Dat komt ervan als je boeken publiceert met titels als De etnische zuivering van Palestina, een internationale bestseller waarvan vorig jaar een Nederlandse vertaling is verschenen. De focus op de planmatige en bijzonder brutale uitdrijving van 750.000 Palestijnen werpt een schril licht op de geboorte van Israël. Het boek laat geen spaander heel van de officiële geschiedschrijving, waarin de onafhankelijkheidsoorlog van 1948 als een heroïsche strijd van een Joodse David tegen een Arabische Goliath wordt voorgesteld.

Maar Pappé kijkt niet alleen achterom, hij voorziet de brandende actualiteit in het Midden-Oosten via opiniestukken en websites van messcherpe commentaar die in Israël evenwel zelden wordt gehoord. Kan Haaretz-commentator Gideon Levy als links geweten nog net door de beugel, dan is Pappé met zijn antizionistische en pro-Palestijnse standpunten voor de meeste Israëli’s volstrekt onverteerbaar. Het zegt iets over de ruk naar rechts die ook de uitslag van de parlementsverkiezingen van 10 februari heeft gekleurd, een stembusslag die volledig in het teken van de jongste Gazacrisis stond. Terwijl we in Gent dit gesprek opnemen, sleutelt Likoedleider Benjamin Netanyahu in Jeruzalem aan een coalitie van rechts met extreemrechts.

Hoe interpreteert u de verkiezingsuitslag?

ILAN PAPPÉ: Ik was niet verrast. In 2005 had ik al voorspeld dat er een bloedbad in Gaza zat aan te komen. Ik baseerde die prognose toen op de vaststelling dat het politieke systeem in mijn land wezenlijk is veranderd. Israël probeert niet langer de schijn op te houden dat het een baken van democratie in het Midden-Oosten is. Gedaan met soft power, het electoraat schreeuwt om een harde, meedogenloze aanpak in de bezette gebieden, in de foutieve veronderstelling dat Israël daar sterker en veiliger van wordt. Die mentaliteitsverandering verklaart zowel het bloedbad in Gaza als de rechtse dijkbreuk bij de verkiezingen.

Het weerspiegelen van de volkswil, is dat niet waar democratie om draait?

PAPPÉ: Inderdaad, maar in Israël weerspiegelt de democratie alleen de wil van het Joodse volksdeel. Laten we trouwens oppassen met zo’n enge definitie van democratie. In menig opzicht weerspiegelden ook de nazi’s de authentieke wil van het Duitse volk.

Coalitiepartners Kadima en de Arbeiderspartij rekenden op de Gazacampagne om de gunst van de kiezer te heroveren, maar het is Likoedleider Netanyahu die als derde hond met het premierschap gaat lopen. Fout gegokt?

PAPPÉ: Zo eenduidig is het niet. Tzipi Livni wordt wel geen premier, maar Kadima heeft beter gescoord dan voorspeld. Omgekeerd presteerde Likoed ietwat onder de verwachting, wat niet belet dat Netanyahu premier wordt. Eén ding is zeker: voor de Arbeiderspartij is de afgang totaal. Ehud Barak dacht dat een bloedbad onder de Palestijnen volstond om zijn populariteit op te krikken. Een fatale vergissing: als het op geweld aankomt, prefereert de Israëlische kiezer nog altijd het origineel boven de kopie. Laat dat maar aan Likoed over, gaat de redenering.

Welke invloed zal de regimewissel hebben op het Joods-Palestijnse conflict?

PAPPé: Weinig, want ik zie geen verschil tussen de manier waarop Kadima, Likoed of de Arbeiderspartij met de bezette gebieden omspringen. In Gaza willen ze Hamas elimineren, op de Westoever worden de Palestijnen in een soort van bantoestans ingedamd. Geen van de drie partijen is geïnteresseerd in echte vredesonderhandelingen. Tot zover niks nieuws onder de zon, maar de doorbraak van Avigdor Lieberman wordt wel een factor van belang. Zijn succes is rampzalig voor de Israëlische Palestijnen die nu al tweederangsburgers zijn. Lieberman wil zoveel mogelijk Palestijnen uitzetten. Met 15 zetels in de Knesset heeft hij weliswaar niet de macht om zijn intenties hard te maken, maar hij zal zeker druk uitoefenen om de Israëlische Palestijnen het leven zuur te maken.

Hoezo geen verschil? In tegenstelling tot Livni en Barak is Netanyahu vierkant tegen een tweestatenoplossing.

PAPPÉ: Dat is geen tegenstelling maar een semantische kwestie. Als het hem morgen goed uitkomt, zal Netanyahu niet aarzelen de tweestatenoplossing te omhelzen. De vraag is wat men daarmee bedoelt. Een volwaardige Palestijnse staat? Daar wil niemand van horen, ook de Amerikanen niet. De tweestatenoplossing betekent de facto dat de helft van de Westoever wordt geannexeerd, terwijl de andere helft tot een verzameling bantoestans wordt gereduceerd. Of Netanyahu die bantoestans al dan niet als een staat wil omschrijven, dat is een detail. Het blijven bantoestans.

Is dat de verborgen agenda? Alsnog de oude droom van Eretz Israël waarmaken, een Joodse staat van de Middellandse Zee tot de Jordaan?

PAPPÉ: Inderdaad, de zionistische droom is springlevend, zij het in een moderne versie. Israël is er niet meer op uit overal zijn vlag te planten en zijn soevereiniteit op te leggen. In de bezette gebieden gelden niet minder dan dertien verschillende rechtssystemen. Alles staat in functie van controle: Israël wil het hele grondgebied van het vroegere Palestina controleren, inbegrepen Gaza dat als een maximum security facility met elektrische hekken en wachttorens wordt beheerd. Bij het minste verzet worden de gedetineerden collectief gestraft. De ontruiming van de kolonies in Gaza werd als een gebaar van goodwill verkocht, maar in feite was het een tactische zet om het leger bij die strafexpedities de vrije baan te geven. Controle of soevereiniteit, het doel is sinds 1948 niet veranderd: een zo groot mogelijk Israël met zo weinig mogelijk Palestijnen. Demografie is en blijft de voornaamste veiligheidsobsessie van Israël, veel meer dan Iran of Hezbollah.

Kan Obama in het Joods-Palestijnse conflict het verschil maken?

PAPPÉ: Ik hoop dat ik me vergis, maar zijn benoemingspolitiek wettigt geen optimisme. Alle sleutelposities op Buitenlandse Zaken worden door zionisten bekleed. lsraëlsceptici daarentegen raken niet benoemd, zoals nog maar eens blijkt uit het royeren van Chas Freeman als kandidaat-voorzitter van de National Intelligence Council. Het eerste bezoek van Hillary Clinton aan Israël wijst al evenmin op een trendbreuk in de Amerikaanse aanpak. Ze legde geen enkele druk op Israël en kon niet vaak genoeg herhalen dat ze de keuze van de kiezer voor extreemrechts respecteert.

Opvallend was de unanieme steun voor de bombardementen op Gaza, zelfs traditioneel kritische intellectuelen zoals Amos Oz en David Grossman toonden veel begrip. Wat is er van links in Israël geworden?

PAPPÉ: Zionistisch links bestaat niet meer. De Meretzpartij werd bij de verkiezingen van de kaart geveegd, intellectuele boegbeelden zoals Amos Oz en David Grossman zijn compleet irrelevant geworden. In Europa genieten ze de status van goeroes, maar eigenlijk hebben ze nooit zwaar gewogen. Oz en Grossman zijn de kampioenen van het dubbele discours: eerst aanvaarden wat de regering doet, vervolgens een potje grienen als er slachtoffers vallen. Shoot and cry heet die Israëlische discipline: het leger is de shooter, Oz en Grossman zijn de cryers. Als politieke factor is links morsdood, maar in de burgermaatschappij zie ik een nieuwe, niet-zionistische linkse beweging ontstaan. Voorlopig gaat het om een marginaal fenomeen, maar het stemt me niettemin hoopvol.

U wordt vaak als Hamassympathisant afgeschilderd. Terecht?

PAPPÉ: Ik ben absoluut geen Hamasaanhanger, dat zou al te gek zijn voor een seculiere Jood die het met heel wat van hun standpunten grondig oneens is. Ik wil niet leven in een vrouwvijandige theocratie, maar ik respecteer Hamas om andere redenen. Ze zijn in Gaza democratisch verkozen, hun leiders zijn niet corrupt. En ik kan alleen bewondering koesteren voor de manier waarop ze zich verzetten tegen de poging van Israël om hun volk te vernietigen. Ik vind het absurd dat de internationale donorconferentie heeft beslist dat het geld voor de wederopbouw van Gaza niet langs Hamas mag passeren. Verloren geld en moeite, want Hamas belichaamt het enige legitieme gezag in Gaza.

Hoe is De etnische zuivering van Palestina in Israël onthaald?

PAPPÉ: Het boek wordt straal genegeerd. Je kunt het nergens kopen, alleen de museumshop van Yad Vashem heeft het een tijdlang aangeboden. Per vergissing, ze dachten dat het om een boek over de Holocaust ging. ( lacht) Ook in de media wordt het doodgezwegen, één interview in Yediot Ahronot niet te na gesproken. Om maar te zeggen hoe gevoelig het thema van de onafhankelijkheidsoorlog nog altijd is: de progressieve kwaliteitskrant Haaretz is heel open over het jaar 1967, maar over 1948 zwijgt ze in alle talen. Ik werk momenteel aan een Hebreeuwse vertaling, misschien komt het alsnog bovendrijven.

Merkwaardig, die pudeur over 1948. Tenslotte is het baanbrekend werk van de Nieuwe Historici intussen al een kwarteeuw jaar oud. Is er dan helemaal niks veranderd in het discours over de onafhankelijkheidsoorlog?

PAPPÉ: Kinderen leren op school nog altijd dat Palestina een land zonder volk was, dat lag te wachten op een volk zonder land. De Palestijnse exodus in 1948? Die kwam op gang nadat Arabische buurlanden de Palestijnen hadden opgeroepen tijdelijk te vluchten, in afwachting dat ze de Joden in zee zouden drijven. Ook politiek en media koesteren deze mythes, alleen in academische kringen kan er over de etnische zuiveringen van 1948 worden gediscussieerd.

In feite zijn we achteruitgeboerd. Aanvankelijk was er wel interesse voor de inzichten van de zogenaamde Nieuwe Historici, die overigens een heel klein clubje vormden. Er werd over gedebatteerd, er ontstond zelfs een vaag schuldgevoel over wat we de Palestijnen in 1948 hebben aangedaan. De verrechtsing die na de tweede intifada in 2000 is ingetreden, heeft die gevoelens gefnuikt. Enkele weken geleden werden in Gaza honderden burgers vermoord, maar niemand in Israël maalt erom. Wat zou je dan willen dat mensen nog wakker liggen van massaslachtingen die zich zestig jaar geleden hebben afgespeeld? Schuldgevoelens hebben plaatsgemaakt voor gerechtvaardigde woede, een sentiment dat verweven is met de Israëlische identiteit.

Wat bedoelt u met gerechtvaardigde woede?

PAPPÉ: Een toestand waarin de agressor zich als slachtoffer gedraagt. Zoals Israël, dat zich niet eens geroepen voelt om uit te leggen waarom het vrouwen en kinderen met clusterbommen en fosfor bestookt. Wie kritische vragen durft te stellen, krijgt lik op stuk. Israël heeft het morele recht om agressief op te treden, punt uit. Die zelfrechtvaardiging spruit voort uit de zionistische staatsideologie. Zie je, al van bij de stichting worstelt Israël met een paradox. Kan een staat tegelijkertijd democratisch en racistisch zijn? En kan zo’n democratische staat bloedbaden en etnische zuiveringen legitimeren? Voor de zionisten is het antwoord duidelijk: bloedbaden en etnische zuiveringen zijn de enige manier om als Joodse staat te overleven, een doelstelling die absolute voorrang geniet op mensenrechten en burgervrijheden.

U pleit voor één staat waarin Joden en Palestijnen vreedzaam samenleven. Klinkt utopisch na al het bloedvergieten van de voorbije decennia…

PAPPÉ: Toch niet, Joden en Palestijnen delen nu al één en dezelfde staat. Er bestaat geen alternatief, alle pogingen om een tweestatenoplossing op te dringen, zijn tot mislukken gedoemd. Alleen al de kolonisatie van de Westoever maakt het onmogelijk de twee gemeenschappen fysiek van elkaar te scheiden. We delen dus hetzelfde land, met dien verstande dat de Palestijnen onder een verschrikkelijk, racistisch regime leven. De situatie valt te vergelijken met het Apartheidsregime in Zuid-Afrika. We weten allemaal wat daarvan geworden is: het systeem is ingestort, maar niet omdat de blanken hun racisme hebben laten varen. Nee, het is de internationale druk die de Apartheid onderuit heeft gehaald. Trek de parallel even door. Ik zie Israël niet vanzelf afstappen van het zionisme, nochtans het voornaamste obstakel voor vrede in het Midden-Oosten. Het is aan de internationale gemeenschap om Israël in de juiste richting te doen evolueren. Helaas, dat is precies het punt waar de parallel stopt.

Hoe komt dat?

PAPPÉ: Europa wordt nog steeds verlamd door de herinnering aan de Holocaust. De Israëli’s spelen het dan ook meesterlijk: ze houden de perceptie levend dat Europa de genocide tegen de Joden nog altijd niet onder ogen ziet, maar bieden tegelijkertijd een remedie aan om het Europese geweten te sussen. Zwijgen terwijl Israël de Palestijnen onderdrukt, vanuit Europees perspectief is dat een koopje voor een gerust geweten. De onvoorwaardelijke steun door Washington, dat is weer een ander verhaal. Er bestaat in de hele wereld geen efficiëntere lobby dan die van de Amerikaanse Joden.

U bent in Israël meermaals voor verrader uitgemaakt. Raakt u dat?

PAPPÉ: Ze doen maar, ik voel me een even goed patriot als wie dan ook. Verwijten laten me koud, maar het is best onaangenaam als je gezin doodsbedreigingen ontvangt en je brievenbus met excrementen wordt bestookt. Voor alle duidelijkheid: ik ben niet weggegaan vanwege de intimidatie, maar omdat mijn werk als academicus werd geboycot. Ik ben nog altijd een Israëlisch staatsburger, ik verblijf vaak in Israël en volg mijn land op de voet. En nee, het is geen eenzame strijd die ik voer. Aan Joodse zijde heb ik bitter weinig medestanders, maar onder Palestijnen geniet ik des te meer steun.

ILAN PAPPé, DE ETNISCHE ZUIVERING VAN PALESTINA, DAVIDSFONDS, 347 blz., 24,90 EURO. http://ilanpappe.com/

DOOR ERIK RASPOET