Wat doe je als je dokter je een foute diagnose geeft na een mammo of een echo? Je kunt klagen bij de ombudsdienst van het ziekenhuis of bij de federale ombudsdienst, maar veel zal dat niet uithalen.

Herman Nys (PROFessor medisch recht, KU Leuven): ‘Die proberen het geschil bij te leggen. Dat kan ertoe leiden dat de twee partijen zeggen: ‘We zijn het erover eens dat er geen geschil meer is.’ Ofwel kan de ombudsdienst zeggen: ‘Er zijn die of die middelen om een klacht in te dienen’ en dan kom je bij de Orde van Geneesheren of bij de rechtbank.’

De overgrote meerderheid van de klachten die bij de Orde van Geneesheren worden ingediend, wordt meteen afgewezen wegens ongegrond. Bovendien krijg je als klagende patiënt niet te horen wat er met jouw klacht gebeurt. Het tuchtrecht van de Orde bewaakt vooral de eer en waardigheid van het beroep, en niet de kwaliteit van de geneeskunde.

Dan maar de rechtbank? Als je enkel een schadevergoeding wilt, ga je naar de burgerlijke rechtbank. Als je ook wilt dat de arts gestraft wordt, ga je naar de strafrechtbank.

Herman Nys: ‘De meeste schadegevallen houden een inbreuk in op je fysieke integriteit. Strafrechtelijk vertaald zijn dat ‘slagen en verwondingen’. Dan kun je een zaak starten via een klacht bij de politie of het parket. Tegelijkertijd kun je je burgerlijke partij stellen voor die schadevergoeding. Als het een beetje serieus lijkt, wordt er een onderzoeksrechter aangesteld. Die moet de zaak van de twee kanten bekijken. Heel vaak zal die dan beslag laten leggen op het medisch dossier en medische experts aanwijzen. Dat zijn artsen, die het dossier moeten bekijken en een advies moeten geven. Die proberen wel objectief te zijn, maar die zullen zich ook wel wat laten leiden door collegialiteit. Da’s bijna vanzelfsprekend. Bovendien stelt niet alleen de onderzoeksrechter deskundigen aan, ook de arts die wordt aangeklaagd heeft het recht om deskundigen aan te stellen. Daardoor kunnen zulke zaken lang aanslepen.’

Het grote probleem met rechtszaken op basis van mammografieën is de bewijslast.

Chantal Van Ongeval: ‘Je moet aantonen dat er een fout is gemaakt, dat er schade is en dat er een oorzakelijk verband is tussen de fout en de schade. Ik denk dat je dat niet kúnt aantonen. Het is heel moeilijk om te bewijzen dat je meer of minder kans hebt om te overlijden aan die tumor omdat die pas een jaar later is ontdekt. Bovendien is het altijd makkelijker om achteraf te interpreteren, omdat je dan weet waar je moet kijken. Dat betekent niet altijd dat er slecht geïnterpreteerd is, men heeft op dat moment gedacht dat het normaal was.’

In de Verenigde Staten lopen rechtszaken over mammografieën met claims tot 200 miljoen dollar.

Geert Villeirs: ‘Als je in de VS als radioloog borstkankerscreening doet en je hebt géén proces aan je been, dan ben je abnormaal. Dat is knettergek. Die verzekeringspolissen swingen de pan uit. Er zijn radiologen te kort voor de screening in de VS. Er zijn er minder en minder die het nog willen doen, want het is veel te gevaarlijk. Meestal komt het zelfs niet meer tot een rechtszaak, maar neemt men genoegen met een agreement: je betaalt veel geld, maar toch is dat goedkoper dan het tot een zaak te laten komen.’

In ons land zijn er nog maar weinig rechtszaken geweest.

Geert Villeirs: ‘Bij de mammoscreening weet je van tevoren dat je 20 % van je tumoren zult missen, een op de vijf. Als je daar geen vrede mee kunt nemen, dan moet je niet screenen. Je weet dat je fouten zult maken, niet alleen omdat de tumoren niet zichtbaar zijn, maar ook omdat je geen machine bent. Je bent een mens en je kunt dingen missen. Dat is ook de reden waarom er tweede lezingen gedaan worden, om dat risico te minimaliseren. Een radioloog die een fout maakt, moet worden beoordeeld op de deugdelijkheid van zijn globale screeningswerk. Als je 3000 mammografieën bekeken hebt en je hebt acht van de tien te verwachten tumoren gezien, dan treft je eigenlijk geen schuld, want het is ‘normaal’ dat je er twee op de tien mist. Maar het Belgisch recht zit zo in elkaar dat die acht, die je niet gemist hebt, niet in tel zijn. Voor die twee die je gemist hebt, kun je veroordeeld worden. Rechters zouden radiologen moeten laten beoordelen door een college van mensen die weten wat screening inhoudt. Je zou die foto’s waarop een tumor zichtbaar is moeten ophangen in een screeningsetting te midden van tientallen andere foto’s, en dan zien of een tweede lezer die tumor wel vindt. Dat is de setting van screening. Die tweede lezer mag zelfs niet weten dat die foto daartussen zit.’

Ook in de diagnostische mammo- en echografie, als een vrouw met pijn in de borst of een knobbeltje bij de dokter komt, worden er fouten gemaakt. Er lopen dergelijke zaken, sommige al jaren, maar uitspraken zijn ons niet bekend.

Geert Villeirs: ‘Alles hangt af van de rechter. Een vrouwelijke rechter kan anders oordelen dan een mannelijke rechter. Maar een mannelijke rechter wiens vrouw borstkanker gehad heeft, zal ook weer anders oordelen. Je kunt daar geen lijn in trekken. Er zijn tot nu toe weinig rechtszaken geweest.’

Te horen krijgen dat je borstkanker hebt, te horen krijgen dat ‘met wat we nu weten die tumor ook te zien was op de foto’s van het jaar voordien’ – het vraagt tijd om het te laten bezinken. Sommige vrouwen willen ook niet meer achterom kijken, gedane zaken nemen geen keer. Wie het wel wil doen, moet de tijd in de gaten houden, want voor dit soort zaken is er een verjaringstermijn. En zo’n zaak kan lang aanslepen. Vraag is dan ook of je drie, vier, vijf jaar nadat die ellendige tumor ontdekt werd en je borst geamputeerd werd, nog in de rechtbank wilt staan om dat oude zeer weer op te rakelen. ‘Onderschat het niet,’ zegt een wijze dokter me, ‘als het erop aankomt, dan sluiten de medische rangen zich.’

www.kankerregister.be

www.vlaamseligategenkanker.be

www.borstkankeropsporing.be

www.wvc.vlaanderen.be/kanker

www.borstkanker.net