Moeilijke tijden voor de Cubaanse sigarenindustrie. Een reportage.

‘Een havanna’, doceert de Deskundige terwijl hij de brand in een joekel van een sigaar jaagt, ‘rook je niet. Een havanna moet je degusteren.’ De Noviet krijgt de havanna aangereikt. Hij weet op dat moment alleen nog maar van het eerste gebod: ‘Gij Zult Niet Inhaleren.’

‘En wat proef je?’ vraagt de Deskundige.

De Noviet – die zijn carrière als tabaksverslaafde ooit, daartoe aangezet door de drievoudige wereldkampioen Rik Van Steenbergen, is begonnen met sigaretten Sprint, ‘de sigaret voor de sportman’ – proeft, eerlijk gezegd, alleen maar tabak.

‘Geroosterd brood?’ suggereert de Deskundige. ‘Een gronderige smaak? Humus? Truffel? Paddenstoel?’

Havanna’s, zal de Noviet een week later weten als hij zijn notitieboekje doorbladert, hebben een aromatische complexiteit. Hij zou dan, na twintig havanna’s, moeten geproefd hebben: ‘Eik. Wierook. Hars. Kokos. Truffel. Stalgeur. Gedroogd gras. Vochtig hooi. Rogge! Muskaat. Chocolade. Een vermoeden van kaneel, of nee: vanille. Leder. Muskaat. Noten.’ Een enkele keer ook: ‘Dode knaagdieren. Paardenvijgen. Vagina.’

Maar dat was om te lachen.

De Deskundige en de Noviet zijn twee van de meer dan duizend genodigden op het jaarlijkse Festival del Habano in de Cubaanse hoofdstad, waar aficionado’s uit de vier windstreken hun geloof belijden. Want men is in havanna’s zoals men in de Heer is. Voor de Deskundige – een welvarende Antwerpse zakenman, in een op maat gemaakt, uit de Cubaanse vlag gesneden overhemd – is het zijn eenentwintigste bezoek aan het eiland in tien jaar. Zelfs geblinddoekt en met een wasknijper op zijn neus zou hij het verschil nog proeven tussen een Cubaan en een Dominicaan of godbetert een Javaan. Onder de arcades van het historische Hotel Nacional de Cuba, streng gade-geslagen door Ernest Hemingway en Commandante ‘Che’ Guevara, bestelt de Noviet voor alle zekerheid nog twee mojito’s. In de verte miauwt een pauw.

‘Het roken van sigaretten’, zegt de Deskundige, ‘is zoals seks. Maar het roken van een havanna is zoals het bedrijven van de liefde.’

Grand cru

Over havanna’s bestaan veel misverstanden. Een havanna is een Cubaanse sigaar. Maar een Cubaanse sigaar is daarom nog geen havanna. In een zuurstokroze, hoogbejaarde Chevrolet op weg naar het even monumentale als spuuglelijke Teatro Karl Marx, waar het festival plechtig zal worden geopend, wordt de Noviet bijgepraat. ‘Een havanna wordt volledig met de hand vervaardigd: totalmente a mano. Voor de beste havanna’s – de echte grand cru – worden uitsluitend hele tabaksbladeren gebruikt uit de streek Vuelta Abajo. Zeg nooit zomaar sigaar tegen een havanna.’

Het idee!

Havanna’s zijn er in vele maten en soorten. Een Churchill bijvoorbeeld – het favoriete model van de Britse staatsman die volgens de overlevering tussen zijn 22e en 91e levensjaar meer dan 200.000 havanna’s zou hebben gerookt – heeft een doorsnee van 18,65 millimeter en is 178 millimeter lang. Maar dat is voor de Noviet voorlopig wat hoog gegrepen. ‘Langzaam opbouwen’ adviseert de Deskundige. ‘Begin met een klein formaatje.’

Habanos S.A. – een joint venture van het Cubaanse staatsbedrijf Cubatabaco en de Britse tabaksgigant Imperial Tobacco – brengt 33 verschillende merken op de markt, met dromerige, niet zelden aan de wereldliteratuur ontleende namen als Romeo y Julieta, Montecristo, Sancho Panza, Hoyo de Monterrey, Partagás, Bolivar, en – top of the bill – Cohiba. Wereldwijd verkoopt het bedrijf jaarlijks ruim honderd miljoen havanna’s. Maar het zijn moeilijke tijden voor de Cubaanse sigarenindustrie, blijkt op de persconferentie van Habanos’ vicepresident Manuel Garcia. Belangrijke afzetmarkten als Spanje, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Zwitserland en de Benelux hebben te lijden onder het rookverbod in restaurants. De verkoop in taksvrije winkels op luchthavens – goed voor bijna een kwart van de omzet – loopt terug door de vermindering van het aantal vliegtuigpassagiers als gevolg van de financiële crisis. En dan is er natuurlijk de Amerikaanse markt, die ook onder president Barack Obama gesloten blijft voor Cubaanse producten. ‘I hope that the silly embargo of my country soon will be over’, zegt de Amerikaanse filmacteur Peter Coyote, die als eregast het woord voert in het Teatro Karl Marx. Hij wordt beloond met een klaterend applaus.

Rituelen

Bij het roken van havanna’s horen, zoals bij het degusteren van wijn, een bepaalde etiquette en een aantal ijzeren regels. Gij Zult Uw Tijd Nemen. Gij Zult Uw Askegel Niet Nerveus Aftippen. Gij Zult Uw Havanna Waardig Laten Uitdoven. Gij Zult Hem Niet In de Asbak Vermorzelen Als Een Ordinaire Sigarettenpeuk. En vooral: Gij Zult Bewust Genieten. Bij gevorderde havannarokers gaat dat gepaard met een verzaligde blik en een zacht, welhaast orgastisch gekreun.

Een van de hoogtepunten van het festival is het jaarlijkse concours voor sigarensommeliers. Er hangt een gewijde sfeer. Op een roltafeltje wordt een kunstig bewerkt schrijn aangevoerd – naast het schrijn brandt een kaars. Een tabernakel, veronderstelt de Noviet. ‘Een humidor‘, verbetert de Deskundige. ‘Een humidor is een bewaarkist voor havanna’s, waarin de temperatuur en de luchtvochtigheid geregeld kunnen worden.’ De kandidaat uit de Verenigde Arabische Emiraten, strak in het gezwaluwstaarte pak, heeft gekozen voor een Hoyo de Monterrey Epicure Especial. Een sigaar die, zo verzekert hij de jury in onberispelijk Oxford-Engels, zich door ‘zijn complexe maar toch evenwichtige structuur en zijn dominante smaak van leder en noten’ wonderwel laat combineren met een tequila. Of een calvados uit 1982 – zou desnoods ook nog kunnen.

Maar de plicht roept elders. Tijdens een masterclass zal de festivalgangers de kunst van het sigarenrollen worden bijgebracht. De legende wil dat havanna’s gerold worden op de dijen van Cubaanse schonen, maar de werkelijkheid is prozaïscher. De Noviet krijgt een schort voorgebonden. Ruim drie kwartier is hij in de weer met vijf tabaksbladeren, een houten plank, een potje plantaardige gom, een mal, twee messen en een soorte- ment minuscule guillotine. Het resultaat van zijn gefröbel lijkt achteraf meer op een hoedje van papier dan op een sigaar.

Voorlezen

Net buiten het centrum van Havana ligt de wereldberoemde fabriek El Laguito, een voormalige patriciërswoning waar de beste sigarenrollers van het land – voornamelijk vrouwen – met de allerbeste bladeren van de allerbeste plantages Cohiba’s vervaardigen, ooit het favoriete merk van Fidel Castro. Castro is al meer dan twintig jaar geleden gestopt met roken. ‘De grootste opoffering die ik me ooit voor het vaderland getroost heb’, zou hij toen gezegd hebben, met het hem kenmerkende gevoel voor understatement.

De wijsheden en inzichten van El Lider Máximo sieren de wanden van het gebouw: ‘Laten wij op onze eigen krachten steunen, nooit liegen of stelen, en nooit onze ethische principes vergeten.’ Om de rollers een hart onder de riem te steken, wordt hen bij wijze van arbeidsvitaminen tijdens het werk voorgelezen uit de partijkrant Granma, maar het kan ook minder stichtelijke lectuur zijn: romans van Alexandre Dumas of Gabriel García Márquez. De Noviet heeft intussen veel bijgeleerd en krijgt zijn eerste Cohiba aangeboden. ‘Gedroogde bloemen en gebrande koffie’, concludeert hij.

Dan moet de apotheose nog komen, het galadiner waarmee het festival wordt afgesloten en waar de exclusieve Cohiba Reserva Siglo VI zal worden voorgesteld. Winkelprijs: 50 tot 60 euro per stuk – toch algauw het dubbele van het maandsalaris dat de rollers in El Laguito verdienen. Russische, Arabische en Indiase miljonairs steken elkaar de loef af tijdens een veiling van humidors. Het topstuk wordt afgehamerd op 350.000 euro. Maar de opbrengst gaat dan ook integraal naar de nationale Cubaanse gezondheidszorg.

Een hele geruststelling.

HET VOLGENDE FESTIVAL DEL HABANO HEEFT PLAATS VAN 22 TOT 26 FEBRUARI.

DOOR PIET PIRYNS

‘Het roken van sigaretten’, zegt de Deskundige, ‘is zoals seks. Maar het roken van een havanna is zoals het bedrijven van de liefde.’