Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Mijnheer Eyskens, in de paars-groene meerderheid blijft men het oneens over het gemeentelijk stemrecht voor migranten.
Mark Eyskens: Ikzelf ben voor migrantenstemrecht. Het komt er hoe dan ook in heel Europa, de VLD levert een verkrampt achterhoedegevecht in de hoop kiezers weg te houden of weg te halen bij het Vlaams Blok. Het is paradoxaal dat via de Europese Unie binnenkort mensen uit Estland en Litouwen hier mogen stemmen, en Marokkanen of Turken die al vijf jaar en langer in dit land verblijven niet. In Vlaanderen gaat het om 45.000 potentieel stemgerechtigden. Maar omdat ze geen Belg zijn, moeten ze zich eerst inschrijven op kiezerslijsten, wat velen van hen niet zullen doen. Waarschijnlijk gaat het dus over slechts tien- tot vijftienduizend mensen.
We moeten het begrip ‘inburgering’ getrapt benaderen. De integratie in een gemeente, die het belangrijkst is, moet minder veeleisend zijn dan in het gewest of de federatie. Voor een meer gevorderde inburgering kan je hogere eisen stellen, bijvoorbeeld dat je Belg moet zijn om te mogen stemmen voor het parlement. Voor een gemeentebestuur lijkt me dat niet nodig. Vergeet niet dat bijvoorbeeld Marokkanen die Belg worden in het land van hun afkomst gediscrimineerd worden. Ze krijgen problemen met het verwerven van onroerend bezit, met uitreisvisa, enzovoort. Men mag het gemeentelijk stemrecht voor deze mensen niet koppelen aan de Belgische nationaliteit.
De meerderheid toont een opmerkelijke verdeeldheid over deze kwestie.
Eyskens: De VLD neemt een weinig moedige houding aan die niet strookt met de liberale principes. Op bevel van Louis Michel zal de PRL, met de dood in het hart, de VLD uit het moeras trekken en zal het voorstel worden begraven tot na de verkiezingen. De meerderheid heeft het bijzonder moeilijk, in wel twintig dossiers. En de stemming in de Kamer over het sturen van Karel De Gucht (VLD) naar de Europese Conventie laat een nare smaak na. De groenen zijn over tal van beslissingen aangeslagen en gefrustreerd. Ik heb twee jaar geleden, in tempore non suspecto, op mijn website een tekst gezet waarin ik Agalev en Ecolo vergeleek met een groene rups die traag over een takje kruipt, groeit, vlinder wordt, zich laat aantrekken door de vlam en het vuur, in casu van de regeringsparticipatie en de macht, en daar zijn vleugels verbrandt en dood neerstort. Die evolutie is volop bezig.
De meerderheid roeit met steeds kortere riemen in een lekke boot, maar heeft geen andere keuze dan de rit uit te doen. Wij gaan met de CD&V de regering niet depanneren op een jaar van de verkiezingen. Laat ze het maar uitzweten, en de publieke opinie zal merken dat paars-groen lang niet de vernieuwing en zeker niet de verbetering heeft gebracht die het had aangekondigd.
Op initiatief van Patrick Dewael (VLD) is de rondetafel over het onderwijs van start gegaan.
Eyskens: Een lovenswaardig initiatief, maar ik vrees dat men niet over de juiste problemen zal praten. Het onderwijs, van laag tot hoog, bevindt zich in een ware revolutie. Aan de universiteiten gaan we naar de invoering van het Angelsaksische systeem van bachelors en masters, met de nadruk op het ‘leren leren’ en de zelfstudie, niet meer op het ex-cathedra-onderricht. Er komt een vermenging van beroeps- en academisch onderwijs. We gaan naar een virtuele universiteit via internet, die de campusgebonden universiteit zal verdringen. De wettelijke diploma’s staan op springen, en worden vervangen door credits, punten per vak. Bedrijven en administraties zullen aanwerven op basis van enkele vakken die een kandidaat gestudeerd heeft, en niet meer op basis van zijn behaalde diploma’s.
Ook het middelbaar onderwijs worstelt met moeilijkheden. Men wil de ‘levensschool’ invoeren, op zich een mooie gedachte, en denkt eraan alleen in de voormiddag traditionele lessen te geven. De namiddag zou worden vrijgehouden voor sport en culturele activiteiten. Mag ik waarschuwen? Onze samenleving wordt geconfronteerd met de wet van de afnemende relatieve kennis. Het gekende neemt kolossaal toe, volgens een lineaire functie, maar het kenbare neemt nog veel meer toe, volgens een exponentiële functie. Tussen beide wordt de kloof groter en groter. Hoewel we dus in absolute termen meer kennen, kennen we relatief minder dan onze voorouders. Die kloof dichten, is essentieel.
Sport en cultuur zijn nuttig, maar moeten naschools georganiseerd worden. Pingel niet te veel meer af op de uren studietijd. En ontwikkel niet alleen de analytische geest van de student, maar vooral ook de synthetische. Hij moet kunnen vergelijken, en al eens over de muur van het vakje waarin hij zit kijken. Dat maakt mensen toleranter en verdraagzamer. Het vak bij uitstek om de geest van synthese bij te brengen, is geschiedenis. Niet de veldslagen- of stambomengeschiedenis, maar de vergelijkende beschavingsgeschiedenis. Een levensbelangrijk vak, maar van hervorming tot hervorming wordt het steeds stiefmoederlijker behandeld.
Zal die rondetafel niet beheerst worden door gekibbel tussen vrij en gemeenschapsonderwijs?
Eyskens: Het gevaar is groot dat het debat verzandt in een centenkwestie, over infrastructuur en personeel. Die zijn vanzelfsprekend belangrijk, maar ik zou liever een pedagogisch project voor de 21ste eeuw tot stand zien komen. Men praat te veel over de hardware, te weinig over de software.
U had het al even over het afvaardigen van Karel De Gucht en Elio Di Rupo (PS) naar de Europese Conventie. Zij vertegenwoordigen het federale parlement, hoewel geen van beiden daarin zitting heeft.
Eyskens: Een staaltje van machtsmisbruik door de federale regering dat meerdere kamerleden heeft doen revolteren. Waardoor De Gucht smadelijk uit de stemming is gekomen, en de liberalen wraak hebben genomen door de groene Fauzaya Talhaoui niet als opvolgster te verkiezen en oppositiekandidaat Danny Pieters (N-VA) wel. Dit heeft in de meerderheid, en eens te meer bij de groenen, wonden geslagen die niet makkelijk zullen helen.
Is die Conventie niet te groot om efficiënt te kunnen werken?
Eyskens: De plenaire vergadering wordt meer een ‘afreageersessie’, waarin iedereen zijn gedacht eens mag zeggen. De consensus moet groeien in het presidium, dat naast de voorzitter en de twee ondervoorzitters bestaat uit een tiental leden. Zij zijn bezig met het schrijven van voorstellen die aan de plenaire vergadering zullen worden voorgelegd, in de hoop op een zo ruim mogelijk akkoord.
Er zijn twee gevaren voor de Conventie: het eerste is dat ze mislukt en het tweede dat ze lukt. De Conventie zal mislukken als men geen akkoord bereikt over meerdere heikele punten. Ik noem de aanstelling van de Commissievoorzitter, een meer gespierd buitenlands- en defensiebeleid, de bevoegdheden van het Europees parlement, de beslissingen via gekwalificeerde meerderheid, een eigen Europese fiscaliteit om de uitbreiding te financieren, enzovoort. Lost men de controverses rond deze punten niet op, dan is de Conventie mislukt en zal gebeuren wat altijd is gebeurd: het dossier wordt opnieuw in handen genomen door de ministerraad en via een koehandel tussen de nationale regeringen komt er een compromis à la Nice. Dan beginnen we onvoldoende voorbereid aan de uitbreiding van de Unie, en dreigt die met haar vijfentwintig of meer lidstaten een verwaterde vrijhandelszone te worden.
Tweede gevaar is het miraculeus lukken van de Conventie. Voorzitter Valéry Giscard d’Estaing is ambitieus en wil de geschiedenis ingaan als de vader van het nieuwe grote Europa. Hij vergelijkt zich met Benjamin Franklin, die eind 18de eeuw in Philadelphia de Amerikaanse Conventie heeft voorgezeten. Slaagt Giscard in zijn opdracht en opzet, dan is dat een uitstekende zaak, maar dreigt tegelijkertijd de Conventie een permanente instelling te worden. Dat zou de vijfde zijn, naast de Commissie, de ministerraad, het parlement en het gerechtshof. Je krijgt dan een soort Tweede Kamer of Bundesrat, en die mag er pas komen als de EU een echte federatie is geworden. Nu zijn in de Conventie de nationale parlementen nog te sterk vertegenwoordigd, veel sterker dan het Europese. En dus krijg je een groot gewicht van de nationale belangen en de nationalismen, wat haaks staat op de communautaire gedachte.
In een vrije tribune in ‘De Standaard’ hebt u de EU aangemaand niet aan de kant te staan klagen over het eigengereide optreden van de Amerikanen.
Eyskens: Twee vaststellingen. De overmacht van Amerika is het spiegelbeeld van de onmacht van Europa. Vanzelfsprekend gedragen de Amerikanen zich soms als een olifant in een porseleinwinkel, ze hoeven nu eenmaal met niemand rekening te houden. Europa kan niet wegen op de internationale politiek omdat het geen gezamenlijk buitenlands beleid heeft, en nog minder een gezamenlijk defensiebeleid.
Tweede vaststelling is het gebrek aan verbeelding van de Europeanen in internationale dossiers. Neem de militaire strategie in het post-koudeoorlogtijdperk. Wij denken in termen van offensieve bewapening, terwijl we een defensief defensiebeleid nodig hebben. Daar moeten we met de Amerikanen over praten. We moeten het fameuze raketschild niet a priori afwijzen, maar de Amerikanen overhalen om daarvan een groot overkoepelend veiligheidspact te maken, waaraan zowel de EU als Rusland kunnen deelnemen en eventueel ook China. Dat pact moet daarna leiden tot de drastische afbouw van offensieve wapenvoorraden, met name de nucleaire. Je kan hierover discussiëren, maar het is tenminste een idee en daarvan zijn er in Europa te weinig.
Intussen doen de Amerikanen hun zin, en komt er misschien een nieuwe oorlog tegen Irak.
Eyskens: De taal van Bush is nodeloos oorlogszuchtig, en is vooral bestemd voor binnenlands politiek gebruik. Net zoals de Fransen anti-Amerikaanse woorden spreken telkens wanneer de verkiezingen in zicht komen. Afgezien daarvan moet de internationale gemeenschap aan Saddam Hoessein een ultimatum stellen. De VN-resoluties verplichten hem VN-inspecteurs toe te laten om de mogelijke aanwezigheid van ABC-massavernietigingswapens op te sporen, en ze eventueel ook te vernietigen. Saddam heeft de laatste inspecteurs twee jaar geleden het land uit gezet, en het lijdt geen twijfel dat hij een nieuw arsenaal opbouwt. Voorlopig met Scud-raketten die een reikwijdte van zeshonderd kilometer hebben, maar binnen enkele jaren raakt hij twee- tot drieduizend kilometer ver. Het is de hoogste tijd om in te grijpen, vooraleer een klein monstertje weer uitgroeit tot een groot dat niet meer zo makkelijk te verslaan is. Hadden we Hitler tijdig gestopt, dan hadden we de dood van vele miljoenen mensen voorkomen.
De oorlog tussen Israël en de Palestijnen escaleert. Kan de EU iets doen?
Eyskens: Beide partijen hebben het dieptepunt van de wanhoop bereikt. Het voorstel van Frankrijk en enkele andere Europese landen om Palestina eenzijdig te erkennen, is onevenwichtig. Dat kan pas als de Arabische landen hetzelfde doen met Israël. Alleen Egypte en Jordanië doen dat, voor de andere is Israël een onbestaand land, een wederrechtelijke bezetting, en moeten de joden weer in de Middellandse Zee worden gegooid. In die context hoef je niet eens te dénken aan vrede. En mocht er toch een akkoord worden bereikt, wat gaan Hamas en Hezbollah dan doen? Er wordt gefluisterd dat ze geen enkele concessie aanvaarden, en dus terroristische aanslagen zullen blijven plegen. Onder die dreiging kan een Israëlische regering geen compromis met de Palestijnen sluiten. Het is essentieel om dat terrorisme klein te krijgen, maar hoe?
In het verleden was ik voorstander van een grote Europese peace making force. Dat zou op zijn minst het aantal zware incidenten verminderen. Maar de kosten en de risico’s zijn groot, en je kan de strijdende partijen moeilijk scheiden omdat ze door elkaar gemengd leven. De EU is alvast onbekwaam om zo een operatie uit te voeren.
Koen Meulenaere
Mark Eyskens is CD&V-kamerlid, ex-premier en minister van Staat.
Mark Eyskens : ‘Er zijn twee gevaren voor de Conventie: dat ze mislukt en dat ze lukt.’
