In de aanloop naar de Amerikaanse presidentsverkiezingen is Oakland County de graadmeter voor winst of verlies. Knack trok naar de microkosmos van de Verenigde Staten.
Het hoofdkwartier van de Democraten in Oakland County, net ten noorden van Detroit, draait op volle toeren. Tussen de plakkaten van Obama en dozen met buttons bellen activisten potentiële kiezers. Michele Obama, de vrouw van de Democratische presidentskandidaat, is in aantocht maar dat is niets nieuws. Obama was zelf al drie keer in Oakland County, net als zijn Republikeinse rivaal John McCain.
In het Republikeinse hoofdkwartier aan de Woodward Avenue heerst dezelfde drukte: McCain moet vaker komen! Oakland County is een politieke graadmeter. Wie daar wint, wint in de staat Michigan. En wie in Michigan wint, wint in de VS.
‘In Oakland County is het erop of eronder’, zegt David Woodward, voorzitter van de Democraten in Oakland County. Het district heeft 1,2 miljoen inwoners en in 2004 brachten 636.000 kiezers hun stem uit. Het verschil tussen de Democratische kandidaat John Kerry en de Republikeinse president George W. Bush bedroeg slechts 3300 stemmen ten voordele van Kerry. Daarentegen zit de Republikein Joe Knollenberg (spreek uit: ‘ Nollenburk’) voor Oakland County in het Huis van Afgevaardigden van het Amerikaanse Congres. Hij won in 2006 met 51,5 procent van de stemmen. ‘De machtsverhoudingen zijn hier vrij gelijk verdeeld tussen Republikeinen en Democraten’, zegt Brooks Patterson, de hoofdbestuurder van Oakland County. ‘Het is een soort microkosmos voor de staat Michigan en voor de rest van de VS. De trends die je hier ziet, zie je eigenlijk overal.’
En die trend belooft weinig goeds voor de Republikeinen. Economische onderwerpen domineren de politieke discussie, zeker in de staat Michigan, die al zes jaar in een recessie zit. De crisis in de auto-industrie van Detroit en omliggende steden trekt de groeicijfers beneden het nulpunt. ‘Economie is nu allesbeheersend; niet de oorlog in Irak’, zegt Brooks Patterson, een joviale Country Club-Republikein die het district al jaren bestuurt en werd herkozen met ruime marges. ‘Economie betekent alles: wie zijn job verliest, verliest ook zijn ziekteverzekering en zijn hypotheek, en daarmee zijn huis. Onderwijs wordt ineens onbetaalbaar. Met 8 procent werkloosheid heerst in Michigan een bestaansangst. En dat weegt door in de politieke keuze.’ Over Irak spreekt in Oakland County vrijwel niemand. Het bungelt als thema onder aan de lijst.
Vooral Congresafgevaardigde Knollenberg vreest voor zijn zetel. De slechte economische toestand en een benzineprijs van meer dan 4 dollar per gallon (3,7 liter) hangt als een zwaard van Damocles boven zijn politieke carrière. Knollenberg doet dezer dagen huis-aan-huisbezoeken en loopt bij bedrijven de deur plat. In het Congres zit hij in de begrotingscommissie en hij heeft ervoor gezorgd dat miljoenen dollars aan zijn kiesdistrict werden toegewezen: gebouwen, bruggen en subsidies met dank aan Knollenberg. Hij hoopt dat die ’tussenkomsten’ voor Oakland County bij de stembus worden verzilverd, maar de 74-jarige Republikein is onzeker. De Democraten sturen met Gary Peeters een kandidaat in het veld die diep geworteld is in Oakland County. ‘Er is geen betere campagne dan persoonlijk contact met de kiezer’, zegt Knollenberg. ‘Ik bezoek bijeenkomsten bij kiezers thuis die de hele buurt in hun woonkamer uitnodigen. Ik lever onze regio oplossingen en resultaten.’
WONDER NODIG
De Republikeinen hopen op een wonder. In het Republikeinse hoofdkwartier voert Diane Harnisch als uitvoerend directeur het bevel over de partijafdeling van Oakland County. Republikeinen van naam zijn al op bezoek geweest, en op haar kantoor dienen foto’s als bewijs. Harnisch liet zich fotograferen met Mitt Romney, de vroegere Republikeinse presidentskandidaat die in Oakland County is geboren en er opgroeide. Zijn vader was ooit gouverneur van Michigan. Harnisch staat ook op de foto met John McCain, die er nu kind aan huis is, en met ex-presidentskandidaat Rudy Giuliani. Ook Karl Rove, de vroegere strategisch adviseur van president George W. Bush, bezocht Oakland County omdat het, zoals de experts het noemen, een bellwether county is: een soort gemiddelde van Amerika dat de politieke toekomst aangeeft. Zelfs Harnisch denkt dat Knollenberg het niet haalt. ‘Hij is in 2006 zodanig zwartgemaakt door de Democraten dat veel vuil is blijven hangen.’ Voor McCain heeft ze meer hoop. ‘Als McCain ergens moet kunnen winnen, is het hier in Oakland County en Michigan. De onafhankelijke kiezers – en dat is hier 50 procent van het electoraat – gaan serieus nadenken: wie is die Obama eigenlijk?’
De Democraten hopen echter dit jaar hun slag te slaan omdat Oakland County de afgelopen decennia zowel sociologisch als economisch is veranderd, zoals andere delen van de VS. Aanvankelijk was het een Republikeins district met ruime meerderheden voor de Republikeinse presidentskandidaat – behalve dan in 1964, toen ook in Oakland County de Democraat Lyndon Johnson ruim won van het conservatieve boegbeeld Barry Goldwater. President Ronald Reagan haalde de grootste overwinningen in Oakland County omdat hij ook behoudende Democraten, de zogenoemde Reagan Democrats, wist te overtuigen. Die behoudende Democraten waren weliswaar economisch links, maar ten aanzien van sociale thema’s zoals abortus en homohuwelijk conservatief. In de jaren negentig begon echter de kentering. De Republikeinse meerderheden daalden en de Democraten wisten het gat te dichten. In 1996 won Bill Clinton in Oakland County en sindsdien behalen Democratische presidentskandidaten elke keer een nipte meerderheid. Maar de congreszetel bleef met Knollenberg nog Republikeins.
Die electorale verschuiving weerspiegelt een dramatische economische ontwikkeling in het naburige Wayne County, waar de stad Detroit ligt. Tot in de jaren tachtig was Detroit een bruisende stad, met veel zaken- en uitgaansleven. Het was Amerika’s hoofdstad van de automobielbedrijven, met Ford, General Motors en Chrysler. Maar de neergang van de Amerikaanse auto-industrie maakte van Detroit een spookstad die nog het best lijkt op Oost-Berlijn veertig jaar geleden. Afgezien van enkele futuristische projecten zoals het hoofdkantoor van General Motors en enkele stadions werd de stadskern van Detroit een leegte. Er staan vervallen en verzakte gebouwen omringd door braakland waar de natuur terrein wint op de stad. Detroit ontvolkte en het stadsbestuur raakte in opspraak door corruptieschandalen. Burgemeester Kwame Kilpatrick (37) wordt om de haverklap aangeklaagd wegens meineed, misdrijven en het ondermijnen van de rechtsgang. Hij organiseerde feesten in zijn residentie en nodigde zelfs een naaktdanseres uit. Het verhaal van de orgie lekte uit, waarna de danseres, Tamara Green, in haar auto werd doodgeschoten. Kilpatrick kan echter rekenen op bescherming van zijn moeder, Carolyn Cheek Kilpatrick, die lid is van het Amerikaanse Congres en een Democratische partijbons is. Kilpatrick wil de stad nieuw leven inblazen en heeft vergunningen gegeven voor de bouw van drie casino’s in het centrum. Detroit wordt een gokmetropool.
ander kiezerskorps
Door het verval van Detroit meden nieuwe bedrijven het stadscentrum en vestigden zich in de voorsteden, zoals Oakland County. Technologiebedrijven en de dienstverlenende sector trokken naar buurtschappen zoals Birmingham, Bloomfield Hills, Waterford en Orchard Lake. Het werden prachtige woongebieden, omgeven door groen. Kapitale panden verrezen er. Oakland County kreeg zelfs een eigen zakenluchthaven, want geen enkele zakenman wilde nog naar Detroit. Deze buurtschappen behoren nu tot de rijkste van Amerika. In het bestuursgebouw van Oakland County laat Brooks Patterson trots zijn economisch plan zien. ‘Oakland County is de economische motor van Michigan. Hier komen groeisectoren’, zegt hij. ‘Welk soort bedrijven hebben we de komende dertig jaar nodig? Wel, die wil ik hier hebben.’ Nieuwe groeipolen zoals bedrijven in elektronica, biotechnologie, medische apparatuur, alternatieve energie en financiële diensten investeerden de afgelopen jaren ruim 1 miljard dollar in Oakland County. De werkloosheid ligt er met 5 procent ver onder het gemiddelde van Michigan.
Detroit bloedde leeg, Oakland County leefde op. Veel zwarten, jongeren en hoger opgeleiden verhuisden naar Oakland County. Er was werk in bedrijven, de horeca en in de trendy winkels van de voorsteden, terwijl de universiteiten van het County studenten aantrokken. De samenstelling van het kiezerskorps veranderde. Zwarten uit Detroit vestigden zich in de aangrenzende buurtschappen in Oakland County, zoals in Southfield en Ferndale, terwijl jongeren, studenten en kunstenaars Royal Oak tot leven brachten. De hoger opgeleiden uit Detroit, die naar de chique buurten van Oakland County kwamen, waren van origine ook Democratischgezind.
Anderzijds had Oakland County in zijn hart ook een restant van de zieltogende auto-industrie: de stad Pontiac. Hier werd het gelijknamige automodel gemaakt, maar General Motors sloot de fabriek. Pontiac, met grotendeels een zwarte bevolking, werd een soort mini-Detroit met een levenloos centrum. In Oakland County ligt het steenrijke buurtschap Bloomfield Hills op enkele kilometers van het zwarte, verarmde Pontiac. Rijk en arm; zwart en blank; oude industrie en nieuwe sectoren: dat maakte Oakland County tot de Amerikaanse microkosmos.
De politieke gevolgen zijn ingrijpend. Republikeinen in Oakland County vrezen dat de ‘immigratie van Democraten uit Detroit’ een einde maakt aan hun meerderheden. ‘Dan komen ze hier en herhalen met hoge belastingen de fouten van Detroit’, klaagt Harnisch. Maar de Democraten zien een grote kans. De sleutel is de opkomst. In 2004 was de opkomst bij de presidentsverkiezingen in Oakland County met gemiddeld 72 procent hoog, zeker naar Amerikaanse normen. Maar in de rijke buurtschappen was de opkomst 87 procent, terwijl die in het arme zwarte Pontiac amper 51 procent was en in het jonge, artistieke Royal Oak 53 procent. ‘Wij zijn bezig met een enorme Get Out The Vote-campagne’, zegt de Democraat Woodward. Hij wil zoveel mogelijk zwarten en jongeren registreren als kiezers. Democraten sturen activisten van deur tot deur in zwarte buurtschappen, en dat is ook de reden waarom Barack Obama en zijn vrouw naar Pontiac komen. Een hoge opkomst doet nu eenmaal de machtsverhoudingen kantelen.
MOMENTUM
De Republikeinen namen zelfbeschermende maatregelen en besloten dat studenten in Oakland County er alleen mogen stemmen als hun rijbewijs er is geregistreerd. Meestal is dat niet het geval, omdat studenten vanwege hun ziekteverzekering bij hun ouders elders in Michigan zijn ingeschreven. ‘We proberen dat nu te omzeilen met poststemmen’, zegt Woodward. ‘Dat geeft studenten de kans om buiten het district van inschrijving te stemmen.’ Zijn activisten in het hoofdkwartier bellen vooral zwarte kiezers, omdat die een vaste telefoonlijn hebben. ‘Studenten hebben meestal een gsm, en die nummers kennen we niet. Daarom gaan wij met onze registratiecampagne naar universiteiten, sportevenementen en culturele voorstellingen.’
Democraten willen in Oakland County winnen dankzij de grote opkomst, en dat wil Obama in de hele VS. Bij de presidentsverkiezingen van 2000 was de opkomst 50 procent en in 2004 55 procent. Maar twee groepen waren traditioneel ondervertegen- woordigd bij de stembusgang: minderheden en jongeren. Door een massale mobilisatie van die twee kiezerssegmenten hoopt Obama een opkomst boven de 60 procent te realiseren. Dat zou de electorale kaart in de VS kunnen veranderen in het voordeel van de Democraten.
Obama wil het ‘momentum’ van enthousiasme aanhouden, bijvoorbeeld door zijn aanvaardingstoespraak tijdens de Democratische Conventie eind augustus in Denver (Colorado) uit te spreken in het Mile High Stadion, met 75.000 zitplaatsen. Het Pepsi-Cola-Centrum waar de Conventie plaatsvindt, kan slechts 10.000 mensen herbergen. De massavertoning is gericht op de mobilisatie van de nieuwe kiezers – minderheden en jongeren – die vroeger niet gingen stemmen omdat het volgens hen ’toch niets uitmaakte’.
Voor de Republikeinen is het niet eenvoudig om Obama te pareren met een soortgelijke massaliteit. McCain reist veel door Michigan en zet zijn kaarten op het conservatieve westen van de staat, met steden zoals Holland (35.000 inwoners) en het eindeloze platteland. Holland, dat ruim 160 jaar geleden werd gesticht door de Nederlandse christelijk-gereformeerde dominee Albertus van Raalte, stemt steevast Republikeins. Bewoners in het buurtschap Zeeland hebben borden bij hun huizen met het opschrift: ‘Wij steunen president Bush en onze troepen in Irak’. De sociaalconservatief Pete Hoekstra (spreek uit: Hukstra) heeft voor de ‘Holland-Republikeinen’ zitting in het Huis van Afgevaardigden van het Amerikaanse Congres. Hoekstra, in 1953 geboren in Groningen, heeft nu de ambitie om gouverneur van Michigan te worden.
Maar hoe populair McCain ook is bij Hoekstra en zijn volgelingen, hij kan Michigan niet winnen zonder zijn slag te slaan in het dichtbevolkte Oakland County. In Detroit heeft hij geen kans, want die stad wordt beheerst door de politieke stemmenmachine van burgemeester Kilpatrick. Het nabijgelegen Ann Arbor, met zijn tienduizenden studenten, is Obamaland. Oakland County is McCains enige hoop, maar Brooks Patterson ziet het donker in. ‘Zijn campagne is niet op gang gekomen en Republikeinen hebben de wind tegen. Obama is een rockster, en je ziet bij de 71-jarige McCain dat zijn leeftijd toch in zijn nadeel begint te werken.’
DOOR DERK JAN EPPINK
