Irak, Libië en Syrië zijn de afgelopen jaren uiteengevallen in bolwerken van islamistische extremisten. De terreurgroep Islamitische Staat is momenteel de brutaalste en de populairste militie, en riep zelfs een kalifaat uit. Maar er zijn nog veel rivalen in de ring. Knack gidst u doorheen het landschap van de militante groepen die momenteel het Midden-Oosten onveilig maken.

Abu Bakr Al-Baghdadi

De leider van de Islamitische Staat (IS) is een raadsel, en dat is ook de bedoeling. Sinds eind juni laat hij zich ‘kalief Ibrahim’ noemen en regeert hij met harde hand over het soennitische kalifaat dat de IS uitriep in Irak en Syrië. Abu Bakr Al-Baghdadi is een Iraki die in 1971 geboren zou zijn onder de naam Ibrahim Al-Badri. Zelf beweert hij een afstammeling te zijn van de profeet Mohammed. De man is verder godsdienstwetenschapper en geestelijke. Eén keer dook hij op in een filmpje, predikend in de moskee, maar daarna niet meer. Tijdens de Amerikaanse invasie van Irak in 2003 was hij lid van de soennitische militie Jamaat Jaysh Ahl Al-Sunnah wal-Jamaah (JJASJ). In 2004 werd hij door de Amerikanen gearresteerd, maar na enkele maanden kwam hij al weer vrij, zonder voorwaarden. JJASJ ging op in de afdeling van Al-Qaeda in Irak. Baghdadi doopte de organisatie om tot de Islamitische Staat in Irak en de Levant (ISIS), de naam is een intentieverklaring. Abu Bakr is overigens de naam van de eerste opvolger van de profeet Mohammed, die zelf als eerste een kalifaat had.

Al-Qaeda

Ooit de leidende groep van de internationale jihad onder leiding van Osama Bin Laden, met de aanslagen van 9/11 in de VS als triest orgelpunt. Van het wereldwijde terreurnetwerk van Al-Qaeda schiet vandaag nauwelijks nog iets over. Anno 2014 is het volledig overvleugeld door de IS, zelf een spin-off van Al-Qaeda. De IS en de restanten van Al-Qaeda leven vandaag in onmin. Alleen de actiefste tak in Jemen, Al-Qaeda op het Arabisch Schiereiland (AQAP), heeft zijn steun aan de IS toegezegd. De centrale leiding vindt echter dat de IS te brutaal en te gruwelijk optreedt, en zo de steun van de moslims zal verliezen, zoals Al-Qaeda destijds zelf overkwam. Huidig Al-Qaeda-leider Al-Zawahiri wil een nieuwe Al-Qaeda-tak oprichten in India.

Ansar Al-Sharia

Salafistische Getrouwen van de Islamitische Wet die de sharia willen opleggen in Libië en momenteel een schrikbewind voeren over de stad Benghazi, waar ze naar eigen zeggen eind juli een emiraat hebben opgericht. Volgens de VS is de islamistische militie ook verantwoordelijk voor de aanslag op het Amerikaanse consulaat in Benghazi in september 2012. Vroeger hadden ze nauwe banden met Al-Qaeda, nu steunen ze de IS.

Asa’ib Ahl Al-Haq

De sterkste sjiitische militie in Irak, gesteund door Iran. Momenteel op de hand van de nieuwe Iraakse regering. Voert vanuit het sjiitische zuiden strijd met de soennitische IS.

Boko Haram

Islamistische militie in Nigeria die in mei 2014 de wereld schokte met de ontvoering van tweehonderd schoolmeisjes. Boko Haram betekent ‘Westerse opvoeding is zondig’. De online campagne #BringBackOurGirls zette niet veel zoden aan de dijk: Boko Haram-leider Abubakar Shekau schampte in een videoboodschap dat hij de meisjes zou verkopen op de slavenmarkt, maar wellicht wil hij ze proberen te ruilen voor gevangen militieleden. Boko Haram wil met extreem geweld de sharia opleggen in heel Nigeria, het meest bevolkte land van Afrika. In navolging van Baghdadi heeft Shekau nu ook zijn eigen kalifaat opgericht in het noorden van Nigeria, waar Boko Haram verschillende steden controleert, al is er volgens de IS maar één kalief. De VS hebben zeven miljoen dollar op het hoofd van Shekau gezet.

Choudary, Anjem

Britse radicale prediker en voormalige woordvoerder van de opgedoekte beweging Sharia4UK. Choudary verdedigt in de Europese media de sharia en het kalifaat, maar zijn draagvlak is beperkt, zo benadrukte ook de Antwerpse imam Nordin Taouil vorige week nog in Knack. Toch is hij een spreekbuis van de geradicaliseerde Europese moslims die meestrijden met de IS.

Etnische zuivering

Zo omschreef Amnesty International het geweld van de IS tegen de Iraakse minderheden. Duizenden christenen, jezidi, Turkmenen en sjiieten zijn afgeslacht, ontvoerd of als slaven gebruikt. Meer dan een miljoen burgers zijn de voorbije maanden hun huis ontvlucht. Ook de heilige plaatsen van andersgelovigen sneuvelen.

FSA

Het Vrije Syrische Leger (Free Syrian Army) is de militaire tak van de gematigde Syrische oppositie die het sinds 2011 opneemt tegen president Bashar Al-Assad. Gaandeweg kregen ze het echter ook aan de stok met Al-Qaeda-spin-offs: de IS en Al-Nusra. Ze moeten nu lijdzaam toezien hoe Washington hun baarlijke duivel Assad toch weer nodig heeft om de IS in Syrië te verslaan. Zelf is het FSA fel verzwakt door de strijd op twee fronten.

Geld

Centen spelen een belangrijke rol in de financiering van het moslimterrorisme en de opmars van de IS. Lange tijd overleefde de IS dankzij giften van rijke soennieten uit de Golf. Vandaag haalt de IS vooral inkomsten uit de veroverde olie- en gasvelden in Irak en Syrië. Door ruwe olie op de zwarte markt onder de prijs te verkopen, zou de IS twee à vier miljoen euro per dag ophalen. De islamisten heffen verder belastingen in hun kalifaat, verkopen oorlogsbuit, plunderen banken en persen burgers af. Enkele Europese regeringen hebben bovendien al ettelijke miljoenen losgeld betaald om gegijzelde landgenoten vrij te krijgen. De IS heeft het geld hard nodig: om hun staat te runnen, hun strijd met vele tegenstanders te financieren, en hun strijders, die toestromen uit de hele wereld, rijkelijk te belonen. Die zouden minstens 400 dollar per maand krijgen, exclusief bonussen en kost en inwoning. De Nederlandse krant NRC Handelsblad schat het bbp van het kalifaat op 26 miljard dollar.

Hezbollah

Sjiitische militante islamisten uit Libanon, die gesteund en gefinancierd worden door Iran. Sinds het begin van de Syrische burgeroorlog vechten ze mee aan de zijde van Assad, om de sjiitische gordel (Libanon-Syrië-Irak-Iran) te beschermen.

Islamitische Staat

Meest prominente jihadgroep van het moment, die alle andere islamistische milities overvleugelt. De soennitische hardliners controleren een gebied van 150.000 km2, van het Syrische Aleppo tot Mosul en Fallujah in Irak, en ambiëren een zo groot mogelijke eigen staat, geschoeid op een radicale interpretatie van de islam en de sharia. De IS is gegroeid uit Al-Qaeda in Irak, maar werd door leider Baghdadi omgedoopt tot de Islamitische Staat in Irak en de Levant (ISIS). Tegen het advies van de centrale Al-Qaeda-leiding mengde Baghdadi zich in de Syrische burgeroorlog om terrein te veroveren. Sinds de oprichting van hun kalifaat noemen ze zich kort Islamitische Staat (IS). Het aantal IS-strijders werd in juni nog op 10.000 geschat, maar volgens The Economist zou dat aantal intussen minstens verdubbeld zijn. De IS is mateloos populair bij boze jonge soennieten zonder toekomst in de Arabische regio en het Westen, en haalde massa’s strijders van concurrenten Al-Qaeda en Al-Nusra binnen. Volgens jihadexpert Montasser AlDe’emeh strijden 180 Belgische moslims mee met de IS.

Issat Ibrahim Al-Duri

Gewezen rechterhand van de gevallen Iraakse dictator Saddam Houssein. Samen met enkele andere kopstukken van het Baath-regime ging Issat (72) een alliantie aan met de IS. De jihadi danken hun razendsnelle opmars in Noord-Irak deels aan de militaire expertise van de Baathisten en hun diepgewortelde netwerk onder misnoegde soennieten in Irak.

Islamitisch Front

Coalitie van rebellengroepen van islamistische inslag die in Syrië president Assad willen onttronen en een islamitische staat willen instellen.

Jabhat Al-Nusra

De tak van Al-Qaeda in Syrië. Werd in de Syrische burgeroorlog de belangrijkste jihadi-groep, aanvankelijk met de steun van de IS. Toen Baghdadi de IS vanuit Irak wilde uitbreiden naar buurland Syrië, liep de samenwerking spaak: Baghdadi wou Al-Nusra inlijven bij de IS, maar stootte op verzet van het centrale commando van Al-Qaeda. Sindsdien leven de IS en Al-Nusra in onmin, al liepen intussen heel veel Al-Nusra-strijders over naar het kamp van Baghdadi. Minder brutaal dan de IS, maar ook Al-Nusra ontvoert journalisten en executeert tegenstanders. Ze houdt op de Golanhoogvlakte 43 blauwhelmen gevangen en zou ook de oprichting van een emiraat voorbereiden. Tot vorig jaar trok de groep veel Belgische Syriëstrijders aan, maar nu zoeken die hun heil bij de IS.

Jamaat Ansar Al-Islam

Soennitische jihadi-groep en rivaal van de IS in Irak met Koerdische oorsprong. Ze hebben een lange geschiedenis van conflicten met de (voorlopers van de) IS.

Jihadi John

Zo doopten de media de Britse beul uit de onthoofdingsvideo’s van de IS. Jihadi John richt zich in het Engels tot de wereld en liet de Amerikaanse president Barack Obama weten dat de onthoofdingen de vergelding zijn voor de Amerikaanse bombardementen in Irak. ‘Ik ben terug, Obama, en ik ben terug door jouw arrogante buitenlandbeleid tegen de Islamitische Staat’, riep hij afgelopen week, zwaaiend met een mes vóór de onthoofding van de Amerikaanse journalist Steven Sotloff. Eerder was al James Foley geslachtofferd. Of jihadi John ook echt de onthoofdingen uitvoert, is onduidelijk, net als zijn precieze identiteit.

Kalifaat

Een islamitisch wereldrijk, dat is de uiteindelijke ambitie van de IS. Het kalifaat in Syrië en Irak is nog maar het begin: de IS streeft naar een streng soennitisch kalifaat dat zich uitstrekt van het Midden-Oosten tot diep in Turkije, en van Noord-Afrika tot in Spanje. Kalief Abu Bakr Al-Baghdadi van de IS werpt zich op als leider van alle moslims ter wereld. Andersdenkenden moeten zich bekeren of sterven. Baghdadi heeft een regering aangesteld die het kalifaat runt en overheidsdiensten verzorgt, zoals belasting heffen en elektriciteit voorzien. Er is zelfs een agentschap voor voedselveiligheid.

Khalifa Heftir

Opstandige Libische oud-generaal (64) die ooit aan de zijde van kolonel Khadaffi streed, maar later op de vlucht sloeg naar de VS. Sinds de val van de dictator is hij terug in Libië en met zijn Libische Nationale Leger wil hij er naar eigen zeggen de radicale islamisten bestrijden. Drie jaar na de val van Khadaffi verkeert het land in complete chaos; de officiële regering staat totaal machteloos. De strijd speelt zich af tussen twee groepen milities: die rond de stad Misrata, die meevechten met de islamisten, en die rond de stad Zintan, die een alliantie aanging met Heftir.

Libische Dageraad

De meest gevreesde islamistische militie van de Misrata-groep, die eind augustus de hoofdstad Tripoli en de internationale luchthaven veroverde. Sindsdien zijn elf passagiersvliegtuigen vermist. Gevreesd wordt dat de Libische Dageraad er aanslagen mee plant.

Misrata-groep

Islamistische alliantie van strijders en milities uit de Libische stad Misrata, die kan rekenen op de steun van Qatar en Turkije. De Misrata-alliantie strijdt om de macht in Libië, tegen de Zintan-coalitie. Eind augustus werden de stellingen van de Misrata-groep meermaals gebombardeerd door Egypte en de Verenigde Arabische Emiraten, die niet willen dat de islamisten de macht grijpen in Libië.

Nemmouche, Mehdi

Vermoedelijke dader van de aanslag in het Joods Museum in Brussel op 24 mei 2014, waarbij vier mensen stierven. De Franse Algerijn, een teruggekeerde Syriëstrijder, werd opgepakt met een vlag van de IS in zijn bagage. Of hij alleen of in opdracht van een terreurgroep werkte, is vooralsnog onduidelijk, maar hij wordt vaak aangehaald om te wijzen op het gevaar dat de IS ook aanslagen in Europa zou plegen. De aanslag van Nemmouche dient ook als argument om terugkerende Syriëstrijders hard aan te pakken.

Onthoofdingen

Aloude manier om tegenstanders te executeren. In Saudi-Arabië zijn onthoofdingen ook vandaag nog wettelijk én worden ze nog steeds uitgevoerd. Vorige week werden er zo vier drugssmokkelaars terechtgesteld. Ook de Taliban in Afghanistan maakt zich schuldig aan onthoofdingen. Al-Qaeda daarentegen is ermee opgehouden omdat de gruwel hun aanhangers zou kosten. De IS tracht er geen harten en geesten mee te winnen, maar waarschuwen er tegenstanders én onderdanen mee. Om dezelfde reden werden in de straten van de Syrische stad Raqqa de lijken van gedode tegenstanders publiek tentoongesteld en de handen van vermeende dieven afgehakt.

Peshmerga

Guerrillastrijders die de Koerdische enclave in Irak verdedigen. Tot juni golden ze als de best getrainde troepen in Irak. ‘Zij die de dood in de ogen zien’, de letterlijke betekenis van Peshmerga, zouden met zo’n 120.000 zijn. Dat ook zij deze zomer hun hoofdstad Erbil bijna moesten prijsgeven aan de oprukkende IS-strijders, opende iedereen de ogen voor de ware slagkracht van de jihadi. Intussen boeken de Peshmerga weer vooruitgang, met de steun van de Amerikaanse luchtmacht en Europese wapens.

Raqqa

Syrische stad, en vandaag de hoofdstad van de IS. Symbolisch, want in de negende eeuw regeerde kalief Haroun Al-Rasheed ook vanuit Raqqa.

Saudi-Arabië

Het soennitische gidsland lijkt nu toch gealarmeerd door de opmars van de jihadi’s. Begin september pakten de Saudi’s 88 terreurverdachten op en klisten ze een imam die tijdens een preek de IS aanprees. Na Tunesië telt Saudi-Arabië de meeste landgenoten die voor de IS gaan strijden, 2500 in totaal, en ook daar neemt de angst voor hun terugkeer toe. Koning Abdullah riep het Westen op om snel in te grijpen. Velen verwachten dat Saudi-Arabië samen met de VS de strijd tegen de IS zal aangaan. Dat zou een radicale ommekeer zijn, want tegen de kapitaalkrachtige Saudi’s die de IS aanvankelijk financierden, ondernam het regime tot nog toe weinig of niets. Veel analisten beschuldigen de Saudi’s er al jaren van dat ze een voedingsbodem vormen voor jihadisme en moslimfundamentalisme. Nu met Baghdadi een kalief is opgestaan die Mekka wil overnemen en er voor het koningshuis van Saud in het kalifaat geen plaats is, liggen de kaarten duidelijk anders.

Shabab

Groep terroristen die in Somalië een islamitische staat wil vestigen en vooral bekend werd door de aanslag die ze een jaar geleden uitvoerde op een winkelcentrum in de Keniaanse hoofdstad Nairobi. Die aanslag was een vergelding voor het offensief van het Keniaanse leger dat hen terugdrong. Afgelopen week werden ze geviseerd door Amerikaanse drones en volgens het Pentagon is hun leider Ahmed Abdi Godane daarbij omgekomen. Toch beheerst Al-Shabab nog steeds grote delen van centraal en zuidelijk Somalië.

Taliban

Afghaanse terreurgroep die net als de IS een islamitische staat wil realiseren, maar waarschuwt voor de wreedheden van de islamistische nieuwkomer. De Taliban verliezen veel strijders die afreizen naar het kalifaat. Een commandant van een lokale tak van de Taliban, Hezb-e-Islami, pleitte onlangs bij BBC-reporters voor samenwerking met de IS. Of die oproep ook wordt gedragen door de Taliban-leiding, is afwachten, want die lijkt liever de steun van Al-Qaeda te willen behouden.

Vlag

In de propaganda van de IS staat hun zwarte vlag met witte letters centraal, de vlag van hun zelf uitgeroepen staat. Daarop staat in het Arabisch de islamitische geloofsbelijdenis, de zogenaamde shahada. Zo getuig je dat Allah de enige God is en dat Mohammed zijn boodschapper is. De vlag is al jaren populair onder jihadi in diverse landen, maar door ze als officieel symbool te gebruiken voor hun staat, tonen ze hun ambitie om de internationale jihad te domineren en andere groepen te overvleugelen. In de reportage die Vice News (als enige) kon draaien binnen het kalifaat, beloven de IS-strijders hun zwarte vlag te hijsen op het Witte Huis in Washington.

Youtube

De filmpjessite is samen met de sociale media de uitgelezen plek om de wereld schrik aan te jagen. Net zoals andere jihadigroepen voert de IS al veel langer onthoofdingen uit, maar door het gruwelijke einde van de Amerikaanse journalisten James Foley en Steven Sotloff integraal op het net te gooien, zenden ze een krachtige boodschap aan het Westen om hun staat met rust te laten. Ze werken ook als een magneet op de jonge soennieten waaronder het kalifaat recruteert. Youtube en Twitter trachten de onthoofdingen en de accounts zo snel mogelijk offline te halen, maar ze worden zo razendsnel gedeeld dat het onbegonnen werk is. Volgens het Committee to Protect Journalists (CPJ) heeft de IS nog zeker twintig journalisten in handen. Na de onthoofding van Sotloff kondigden ze de executie aan van de Britse hulpverlener David Haynes.

Zarqawi

Jordaniër die de leiding had over de Al-Qaeda-franchise in Irak, waaruit de IS groeide. Abu Musab Al-Zarqawi had met AQI in 2006-2007 ook een stuk land centraal in Irak te pakken, waar hij bijzonder driest bestuurde en tegenstanders voor de camera liet onthoofden. Zarqawi werd zelf uiteindelijk door de Amerikanen geliquideerd en AQI verloor zijn terrein aan het georganiseerde en door de VS gesteunde verzet.

Zawahiri

Weinig charismatische opvolger van Osama Bin Laden als chef van de restanten van het verzwakte mondiale Al-Qaeda-netwerk. Ayman Al-Zawahiri krijgt de eindjes van de verschillende franchisen in de wereld niet meer aan elkaar geknoopt. Zawahiri knipte in februari 2014 de banden door met de IS. ‘We zijn er niet verantwoordelijk voor en hebben er geen relatie mee’, zei hij toen, vooral omdat de IS tegen zijn advies in zich in Syrië bemoeide. Zawahiri werd deze zomer meermaals gekleineerd door de IS en lijkt het leiderschap van de internationale jihad helemaal kwijt aan Abu Bakr Al-Baghdadi.

DOOR THOMAS VERBEKE