De federale en de Vlaamse regering hebben grote geldzorgen. Nu de economie terugloopt, moet het begrotingswerk worden overgedaan. Nieuwe lasten en besparingen zijn op komst.
Vice-premier en minister van Begroting Johan Vande Lanotte (SP.A) grijpt naast 80 miljard frank (2 miljard euro) verwachte inkomsten: de toestand is ernstig maar niet hopeloos. De Waalse socialistische partijvoorzitter Elio Di Rupo rekende voor dat de regering volgend jaar in een put van 30 tot 50 miljard frank (750 miljoen tot 1,25 miljard euro) staart. Omdat de economie zo is verzwakt, stelt sterke-man-van-Agalev Jos Geysels voor de besliste belastingverlaging (voor de hogere inkomens) uit te stellen en over een en ander een nieuw regeerakkoord te sluiten. Zonder ons, antwoordt VLD-voorzitter Karel De Gucht, zonder belastingverlaging is er geen regering meer. Als het geld op is, krijgt de links-rechtstegenstelling in de politiek weer betekenis. Ondertussen kan de CD&V vanaf de oppositiebanken in open doel scoren.
Het is duidelijk dat de regering de kluts kwijt is. Het cijferwerk van september is achterhaald. De economie blijft verslechteren. Daardoor dalen de belastinginkomsten en stijgen de sociale uitgaven, onder meer voor de klimmende werkloosheid. De gedetailleerde rijksmiddelenbegroting voor volgend jaar is nog steeds niet klaar. Over de opties en krachtlijnen bestaat trouwens geen zekerheid meer. De regering wil de begrotingscontrole al in januari houden, onmiddellijk na het Europese voorzitterschap. Dan heeft de premier opnieuw de tijd om zich voltijds met België bezig te houden en dat lijkt ook hoognodig.
Het land mag een wat laat kerstgeschenk verwachten van de regering. Er komt een besparingsplan, in de stijl van wat de rooms-rode regering brouwde in Maastrichtjaren. Verhofstadt bereidt het slechte nieuws voor: de begrotingscontrole wordt een iets grotere operatie dan gewoonlijk. Vande Lanotte geeft de richting al aan: eenmalige maatregelen. Ministers praten over een betere inning van de belastingen en fluisteren over een energieheffing, verhoogde accijnzen op zulke ongezonde zaken als drank, rookgerief en brandstof voor de auto’s en over de verhoging van de btw. En de verkoop van overheidsgebouwen moet snel geld in het laatje brengen, volgend jaar alvast 14 miljard frank (350 miljoen euro). Maar als minister van Overheidsbedrijven en Participaties Rik Daems (VLD) de veilinghamer hanteert, zouden de opbrengsten weleens kunnen tegenvallen. Wellicht moet het superdure ambassadegebouw in Tokio uiteindelijk toch nog in de etalage.
Gedeeld leed is zachter om te dragen. Zowat alle landen van de Europese Unie hebben begrotingsproblemen. België is er niet eens het slechtst aan toe _ al hebben we wel een veel grotere overheidsschuld dan de andere lidstaten. Een nipt evenwicht of zelfs een klein tekort is nog altijd beter dan het begrotingstekort van drie procent waar Duitsland op afstevent. De Europese Unie stuurt dan ook geen banvloeken naar de Brusselse Wetstraat. En de Europese Centrale Bank laat haar betweterigheid ook even achterwege. In Frankfurt wordt momenteel alleen hevig gebeden voor de goede afloop van de overstap naar de euro.
Zelfs het Internationaal Monetair Fonds (IMF) heeft verrassend veel begrip voor het Belgische begrotingswerk. Weliswaar noteert de hoge autoriteit dat de overheidsuitgaven dit en volgend jaar te snel stijgen. Maar ze adviseert niet meteen dringend maatregelen. Gezien de zwakke economie is een klein deficit op de begroting in 2002 best aanvaardbaar. België hoeft de verslechtering van de overheidsfinanciën niet door besparingen te compenseren. Op die manier zou de regering de economische crisis alleen nog versterken.
Het is niet verboden te geloven dat de regering zelf het IMF dat standpunt ingefluisterd heeft, via de Nationale Bank. Dat is zo de gewoonte in die monetaire kringen. Tegelijkertijd stelde de regering het Internationaal Muntfonds en de Europese Commissie gerust. De jongste kabinetsraad keurde een budgettair stabiliteitspact goed: na twee jaren van begrotingsevenwicht komt er vanaf 2003 opnieuw een overschot (0,5 procent van het bruto binnenlands product, oplopend tot 0,7 procent tegen 2005). De staatsschuld vermindert van 107 procent bbp nu tot 88,6 procent in 2005. Een ambitieus engagement is het, dat rekent op een snelle verbetering van de wereldeconomie. Maar de overtuigingskracht ervan is niet erg groot, want het gaat om rekeningen voor een volgende regering.
FACTUUR VOOR AFGHANISTAN
Tout va très bien, madame la Marquise…, er volgt altijd weer slecht begrotingsnieuws. Het spreekt vanzelf dat de Amerikanen Afghanistan en de wereld niet gratis van terroristen zuiveren. Zij hebben sluw artikel 5 van de NAVO-statuten ondergeschoven, waardoor ze de lidstaten de factuur kunnen presenteren. Met de Golfoorlog hadden ze ook al iets soortgelijks uitgehaald, al draaiden de rijke sjeiks toen voor de grootste kosten op. Wat de oorlog tegen het terrorisme volgend jaar zal kosten, valt nog niet te ramen. Maar in de begroting van minister van Landsverdediging André Flahaut (PS) staat discreet genoteerd dat alle bijkomende kosten van NAVO-inspanningen worden gehonoreerd. De kosten van het sociaal plan voor het failliete Sabena zijn nog niet gebudgetteerd. Stilaan moet rekening worden gehouden met bijkomende sociale uitgaven voor de toegenomen werkloosheid door het failliet van Sabena en binnen afzienbare tijd misschien ook van DAT. Bovendien verteert die opvolger van Sabena dezer dagen het overbruggingskrediet van vijf miljard frank (125 miljoen euro) onder de vorm van spotgoedkope vliegtuigtickets.
Voor paars-groen is de slechte economie de spelbreker. De regering heeft zich erdoor laten verrassen, al begon de terugval al in het begin van het jaar en werd hij na 11 september alleen maar erger. Volgens het Instituut voor de Nationale Rekeningen is de economische groei gekrompen van 1,5 procent tot 1,1 procent, en het is niet zeker dat daarmee het dieptepunt is bereikt. De Belgische economie verkeert nu, met twee opeenvolgende kwartalen van negatieve groei, wel degelijk in recessie. De bankanalisten verwachten ook voor het lopende vierde kwartaal een economische achteruitgang.
Dat is rampzalig voor de staatsinkomsten. Elk 0,1 procentje verlies aan economische groei kost de schatkist 10 miljard frank (250 miljoen euro). Ter vergelijking: tegenover de schamele 1,1 procent groei stond in het feestjaar 2000 een economische groei van 4 procent. De voorzichtige verwachting luidt dat de economie zich in de tweede helft van volgend jaar weer herstelt, dankzij de herleving van de uitvoer, de toename van de bedrijfsinvesteringen en de Europese rentedaling. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling gokt op een groei van 1,4 procent in 2002 tot 2,6 procent in 2003. Maar dat blijft giswerk. Van Amerika moet nog niet veel steun worden verwacht. Volgens de Federal Reserve zijn er meer tekenen die wijzen op een voortgezette recessie dan op een heropflakkering van de conjunctuur. Het enige positieve nieuws is de mogelijke verlaging van de internationale olieprijs. Ruzie tussen het oliekartel OPEC en de andere producenten, vooral Rusland, leidt tot overproductie. Daardoor kan de prijs halveren van 18,5 dollar het vat tot 8 of 9 dollar. Dat zou een niet geringe stimulans zijn voor de wereldeconomie.
BELASTINGVERLAGING UITGESTELD
De regering met geldzorgen haalt weer de oude begrotingstrucs uit de kast. Zo hamert Guy Verhofstadt op het begrotingsevenwicht, maar stilletjes bekent hij dat een klein tekort van 0,1 procent bbp dit jaar niet kan worden uitgesloten. Dat maakt een verschil van 10 miljard frank (250 miljoen euro).
Bij de begrotingsopmaak in september schrapte de regering de doelstelling om volgend jaar een begrotingsoverschotje van 0,3 procent bbp te boeken. Een evenwicht moet kunnen volstaan. Dat geeft haar een bijkomende marge van 30 miljard frank (750 miljoen euro). Maar zij die het kunnen weten, de Nationale Bank en de financiële instellingen, geloven niets van dat evenwicht. Zij houden rekening met een begrotingstekort van 0,3 procent.
Cijfers zijn gewillig. Bij de opmaak van de begroting voor volgend jaar ging de regering uit van een economische groei van 1,3 procent. Dat is een voorzichtige hypothese, zei vice-premier en minister van Begroting Vande Lanotte toen. Vandaag blijkt het een overschatting en dat is voor de minister-goudhamster geen verrassing. Hij wou bij de begroting 2002 vertrekken van een groei van slechts één procent, maar zijn politieke collega’s zagen dat niet zo zitten. Uitgaan van zo’n lagere groei zou het consumentenvertrouwen aantasten, waardoor de lagere voorspelling nog zou uitkomen ook.
Eenzelfde opsmuk zien we bij de belastinghervorming. In de Kamer van Volksvertegenwoordigers bekende minister van Financiën Didier Reynders (PRL) dat een deel van de geplande belastingverlaging wordt uitgesteld. Eerder had hij daarover samen met Guy Verhofstadt een beetje staan liegen. De maatregel maakt het belastingdebat in de schoot van de regering wel pittig. De indexering van de belastingschalen (wat een belastingverlaging is) wordt voor de bedrijfsvoorheffing _ het deel voorafbetaalde personenbelasting dat elke maand van het loon van de werknemers afgaat _ met drie maanden uitgesteld. Dat geeft de federale overheid volgend jaar een winst van 10 miljard frank (250 miljoen euro). Aangezien het om een uitstel en niet om een afstel gaat, krijgt de overheid die rekening gepresenteerd bij de fiscale eindafrekening van de werknemers in 2004. Maar dat is dan een probleem voor de volgende regering.
GEEN GELD VOOR NIEUW BELEID
En in tegenstelling tot eerdere verklaringen ten slotte staat de opbrengst van de UMTS-licenties _ de nieuwe generatie mobiele telefonie _ nu wel in de jongste versie van de lopende begroting. Dat biedt een bijkomende marge van 18 miljard frank (450 miljoen euro). Hoe Johan Vande Lanotte dan zijn Zilverfonds financiert, is verre van duidelijk.
De begrotingspaniek in de federale regering werkt besmettelijk. De Vlaamse regering van Patrick Dewael (VLD) is haar financiële hoogmoed verloren. Geen verklaringen meer over bijkomende belastingverlagingen voor de ondernemingen, grote infrastructuurwerken of eigenzinnige koopjes met de spoorwegmaatschappij. Het geld is op.
Erger nog, minister van Financiën en Begroting Dirk Van Mechelen (VLD) geeft toe dat de begrotingscijfers voor volgend jaar niet meer kloppen. De Vlaamse regering stelde haar begroting op voor 11 september. De toen gehanteerde economische groei van 2 procent is nu _ en was toen eigenlijk ook al _ een grove overschatting. Volgens het Rekenhof zijn voor 40 miljard frank (1 miljard euro) besparingen en/of nieuwe inkomsten nodig om de begroting weer in evenwicht te krikken. Volgens Van Mechelen is het in de begroting geslagen gat maar 10 miljard frank (250 miljoen euro) groot. Een bijsturing is noodzakelijk en die komt er bij de begrotingscontrole in februari.
De Vlaamse overheid verliest volgend jaar 15 miljard frank (375 miljoen euro) aan ontvangsten uit de (federale) personenbelasting en btw. Maar andere financiële problemen heeft zij aan zichzelf te danken. Zo begroot zij de verlaging van de registratierechten op woningen op een inkomensverlies van 2 miljard frank (50 miljoen euro). De Inspectie van Financiën evenwel raamt dat die belastingverlaging 15 miljard frank (375 miljoen euro) gaat kosten en gelooft niets van de terugverdieneffecten (4 tot 6 miljard frank, 100 tot 150 miljoen euro) waarover minister Van Mechelen orakelt. De woningmarkt is immers ingestort. En de belastingadministratie gaat er niet langer mee akkoord dat de gemengde groep Aquafin een ‘zachte btw’ geniet. De verhoging van de aanslagvoet van 6 tot 21 procent kost de Vlaamse overheid 8 miljard frank extra (200 miljoen euro).
Dewael en consorten stellen de Vlamingen niettemin gerust. De belastingverlagingen blijven gehandhaafd, de verlaagde registratierechten zowel als de afschaffing van het kijk- en luistergeld (18 miljard frank, 450 miljoen euro). Het Vlaams parlement presteerde het onlangs om de openingstaks voor cafés op nul te brengen. Het kost zo’n 400 miljoen frank om de opening van nieuwe kroegen en herbergen te stimuleren. En tegelijkertijd zegt Agalev-fractieleider Ludo Sannen in de commissie Begroting van het Vlaams parlement dat een verhoging van de belastingen voor de groenen geen taboe meer is. In elk geval heeft Vlaanderen geen marge meer voor nieuw beleid. Minister Dirk Van Mechelen waarschuwde zijn collega’s al: het wordt ‘nee’ op elk dossier dat meer kost.
Voor de volledigheid: de Franse gemeenschap aanvaardt voor volgend jaar een tekort van 6 miljard frank (150 miljoen euro). Het Waalse Gewest gaat ook in het rood en voor het Brusselse is financiële nood al helemaal geen nieuwigheid.
Guido Despiegelaere
Het enige positieve nieuws is de verlaging van de olieprijs.
De begrotingspaniek in de federale regering werkt besmettelijk.
