Deze week het vervolg op alle zenders en in alle kranten: hoe de Franse evangelische zigeuners verder uit België gejaagd worden. Intussen heeft de Franse overheid de jacht op zigeuners officieel open verklaard. Op bezoek bij de predikanten van Leven en Licht: ‘Gelukkig houdt God wel van ons volk.’
Hij sluit zijn ogen en klemt zijn handen ineen in zijn schoot. Tranen lopen van zijn wangen. Zijn stem klinkt gesmoord.
‘God maakt geen onderscheid tussen mensen’, zegt de zigeunerpredikant. ‘Hij houdt van ons.’
‘Halleluja’, antwoorden de gelovigen.
‘O, Heer’, zegt hij. ‘Breng mijn volk uw redding.’
‘Amen, seigneur.’
Het is een zonnige zondagmiddag, en de warmte loopt op in het houten kerkje op het woonwagenterrein in Mortsel. Het is de vaste trefplaats voor de Antwerpse gelovigen van Leven en Licht, de evangelische groep die de voorbije weken zo’n geliefd onderwerp was in de Vlaamse pers. Twee predikanten, Nato en Gino, houden een viering met vurige preken en bezwerende gezangen, deels in het Nederlands, deels in het Manoesj. Spreken in tongen, handopleggingen en genezingen: het doet allemaal de emoties hoog oplaaien bij de aanwezigen. Het decorum is eenvoudig: enkele rijen tuinstoelen, een tafeltje als altaar, een mandje brood en een fles witte wijn, vazen met tarwehalmen en plastic rozen, en een rood gordijn en groot houten kruis als achtergrond.
Buiten razen treinen voorbij en stijgen vliegtuigen op. Het woonwagenterrein van Mortsel ligt tussen hoge spoorwegbermen en de luchthaven van Deurne, afgesloten van de bewoonde wereld, symbolisch voor de scheiding tussen woonwagenbewoners en burgerbevolking. Het was het eerste officiële woonwagenterrein in Vlaanderen, maar het is nu te klein geworden en de gemeente reageert steeds strenger. Pasteur François ‘Nato’ Lafertin werd vorige week nog door de wijkagent aangemaand om op te krassen. Er zijn maar 26 standplaatsen, en die worden soms door meerdere families gedeeld. Het conflict leidde eerder al eens tot de dreiging om de straten van Mortsel te blokkeren.
Tijdens het interview steekt de zigeunerpredikant de handen machteloos in de lucht: ‘Ze mogen onze vrijheid niet afpakken. Zelfs een groepje van een paar caravans mag hier niet meer op bezoek komen, wat vroeger wel mocht. En met de kerk zouden we naar Hoboken moeten, maar dat terrein is erg smerig en er lopen reusachtige ratten rond. Het klimaat wordt nu wel erg grimmig voor woonwagenbewoners.’
Op een zelfgemaakt kruisje staat de spreuk: ‘Ken de Heer op al uw wegen, dan zal hij uw paden recht maken.’ En op de zijkant: ‘Heb gemeenschap met andere christenen.’
Blijf van mijn wei
Het wordt Nato soms wel érg moeilijk gemaakt om die andere christenen te begrijpen. Neem nu de burgemeesters Hendrik Verkest (CD&V) van Wingene en Roland Crabbe (CD&V) van Nieuwpoort. Het was vooral in die twee gemeenten dat de burgervaders, gevolgd door een deel van de goegemeente en van de pers, de voorbije weken geen moeite deden om hun afkeer van woonwagenbewoners te verbergen. Niets werd onverlet gelaten om een grote groep Franse evangelische zigeuners, die zonder toestemming een wei inpalmden, verdacht te maken en uit het dorp te drijven. ‘Je weet nooit of die mensen wapens in hun caravans hebben. Misschien moeten we dan wel het leger inzetten’, opperde burgemeester Crabbe in de krant. ‘Ik zie veel chique, dure wagens. Hoe raken die mensen aan het geld? Ik weet het niet. Maar je kunt wel gissen’, voegde burgemeester Verkest eraan toe.
Christelijk? Broeder Nato schudt het hoofd.
De predikant heeft eerder een stuk traject met de Franse groep afgelegd en zou nu met hen in Dour willen zijn, waar ze op een festivalterrein zijn neergestreken. Maar hij moest halsoverkop naar Antwerpen omdat zijn vader ziek was. En voor Manoesjen gaat niets boven de familie. Zonder die banden voelen ze zich verloren. ‘Nooit eerder zijn we zo weggejaagd als criminelen’, zegt Nato. De Franse groep moet, na hun verdrijving uit Nieuwpoort en Wingene, de volgende dagen ook in Dour opkrassen. Hij snapt er niets meer van. In Nieuwpoort zijn alle toeristen op vier wielen welkom, maar geen zigeuners? In Wingene, het epicentrum van de varkensteelt, mocht er altijd nog een varkensstal bij, maar geen woonwagen? In Dour wilden ze zojuist wel 125.000 muziekfans op het festivalterrein ontvangen, maar geen rondtrekkende gelovigen?
Zou Django Reinhardt, de wereldberoemde gitaarspelende Manoesj, die in het Belgische Liberchies werd geboren, wel mogen optreden in Dour als hij nog leefde?
Nee, Nato heeft nooit eerder zo veel vijandigheid meegemaakt in de vijftien jaar dat hij erkend predikant is voor Leven en Licht, een onderdeel van de protestantse pinksterbeweging. Hij heeft de charismatische stichter Clément Le Cossec nog persoonlijk gekend, de ‘apostel van de zigeuners’. De Bretoense dominee, een burger, richtte in 1952 de Mission Evangélique Tsigane op, beter bekend onder de naam van het tijdschrift Vie et Lumière. Hij liet zijn kerk achter en begon zelf met een caravan rond te reizen om woonwagenbewoners te bekeren. De evangelische beweging is nu in 40 landen actief en telt ruim 500.000 leden in Europa. In de zomer zijn er grote ‘conventies’ en zwermen de predikanten uit op ‘zomermissie’. Dit jaar begon het einde mei met de grote Spirituele Retraite in Nevoy, waar 7000 caravans verzamelden. Vandaar vertrokken groepen naar alle windstreken – onder meer de groep die in Nieuwpoort belandde. Einddoel is om medio augustus met 30.000 gelovigen te verzamelen op de ‘conventie’ in Chaumont-Semoutiers. Daar worden op een oude Amerikaanse luchtmachtbasis vieringen gehouden, bekeerlingen gedoopt en predikanten gewijd.
In België was de aanhang nog beperkt, ‘maar de laatste tijd heeft God velen aangeraakt’.
De blijde boodschap
Sinds juni is ook broeder Nato op ‘zomermissie’ om de blijde boodschap uit te dragen. Hij heeft verontwaardigd alle knipsels bijgehouden. Eerste de Waalse pers, waarin nog positieve artikels verschenen na de stop in Verviers, waar ze het terrein properder achterlieten dan ze het aantroffen. Dan de Vlaamse pers, na Nieuwpoort en Wingene, met het woord ‘zigeuners’ dagenlang in koeien van letters op alle voorpagina’s. Nooit eerder heeft hij zo veel stereotypen over vuile, gemene, criminele zigeuners bijeen gelezen. Het bezorgde hem rillingen dat hij, in de krant en op internet, burgers zag beweren ‘dat het met Hitler rap gedaan zou zijn’. Nato, geboren en getogen in Gent, heeft zelf familieleden in de oorlog verloren. De nazi’s hebben naar schatting een half miljoen zigeuners gedeporteerd en vermoord. Het woord ‘zigeuner’ is omstreden om zijn pejoratieve bijklank, maar ook om het nazistigma van de ‘Z’ die op de armen van de slachtoffers werd getatoeëerd.
De grootouders van Nato trokken nog in grote groepen naar Wingene om muziek te spelen. Maar dat weet die meneer Verkest natuurlijk niet meer. Het meest heeft Nato zich geërgerd aan de burgemeester van Wingene én aan de Gazet van Antwerpen. Vooral het volgens hem valse stuk met anonieme citaten over de ‘rotte appels’ van Leven en Licht. Zelfs godbetert een hoofdcommentaar: ‘Terug naar Frankrijk begeleiden, na betaling van alle kosten en processen-verbaal: dat is het enige correcte antwoord op deze provocatie’. En nog wat juridische muggenzifterij die straffen van minstens vijf jaar gevangenis in het vooruitzicht stelde.
‘Gaat dit misschien over de moord op acht baby’s in Frankrijk?’, vraagt Nato zich wanhopig af. ‘Nee, dit gaat over het feit dat we enkele dagen in een lege wei staan zonder toelating. Zo vaak vragen wij gemeenten om een toestemming, maar we krijgen niet eens antwoord. Op de officiële terreinen is er geen plaats, en op campings zijn grote groepen niet welkom. Dus parkeren wij eerst op een wei, en dan onderhandelen wij over correcte voorwaarden. Wij willen altijd vooraf een borg betalen en achteraf een schadevergoeding. Wij hebben een team van Leven en Licht om het terrein proper achter te laten. Dat doen wij al jaren zonder problemen. Tot nu in Vlaanderen. Nooit werd iemand uit onze groep aangehouden voor diefstal, en toch worden we als dieven afgeschilderd. Wij zijn een erkende godsdienst en toch worden we nu als een sekte voorgesteld. Dat moet stoppen. Onze mensen zijn het zo moe. Wij doen niemand kwaad en willen alleen Gods woord verspreiden.’
Predikant Nato, die zelf een vaste standplaats heeft op het woonwagenterrein van Aarschot, werkt nauw samen met Toon Machiels van de vzw Vroem in Hasselt. Die vereniging heeft decennialang ervaring met woonwagenbewoners. ‘Dat die Fransen nu in zo groten getale naar hier kwamen is nieuw. Vroeger zagen we hen met 10 à 20 wagens, en dat viel minder op, ook niet als ze ergens illegaal gingen staan’, zegt Toon Machiels. Omdat die rondtrekkende groepen elke zomer opnieuw komen en gaan, stuurt de minister van Inburgering elk jaar voor de grote vakantie trouwens een rondzendbrief naar alle Vlaamse burgemeesters met richtlijnen die indertijd door het Vlaams Centrum Woonwagenwerk (nu Vroem vzw) zijn uitgewerkt. ‘Dat leidde nooit tot ernstige conflicten.’
Structurele discriminatie
Vlaanderen telt nu dertig residentiële woonwagenterreinen waar ruim 800 gezinnen permanent verblijven. Voor doortrekkers zijn er momenteel in Vlaanderen slechts vier gereglementeerde terreinen, waar ongeveer twintig wagens tegelijk terecht kunnen (Kortrijk, Gent, Antwerpen, Huizingen). Toon Machiels schat dat er in de zomermaanden ongeveer 1000 wagens van Roma en Voyageurs door het land trekken. Dat zou willen zeggen dat er zowat 900 illegaal parkeren. Machiels: ‘Dat zorgt voor fricties, maar die lossen zich meestal snel op, omdat ze maar een tiental dagen blijven. Wij pleiten al jaren voor vier terreinen per provincie, maar tevergeefs. Daarom beschouw ik de doortocht van deze grote groepen als een soort geweldloze sociale actie die onze pleidooien misschien kracht kan bijzetten.’
Iedereen wil af van de term ‘zigeuners’ – op de eerste plaats zijzelf – maar er bestaat geen alternatief dat algemeen aanvaard wordt. Het woord ‘Roma’ is nog het beste alternatief, maar slaat strikt genomen op één etnische groep uit Oost-Europa, en daarvan willen andere groepen zich onderscheiden. In Vlaanderen telt men ongeveer 1000 Roms, 1500 Manoesjen, 8000 Voyageurs en 30.000 recent ingeweken Roma. Toon Machiels schreef over hun moeilijke integratie vorig jaar nog het boek Laat maar zitten… Machiels: ‘Wat er in de kranten nu allemaal verschenen is aan uitspraken, valt volgens mij onder de term racisme, omdat ze negatieve waarden toeschrijven aan een hele groep. Maar veel erger is het gebrek aan een specifiek beleid, wat een vorm van structurele discriminatie is.’
Hij heeft onthutsende cijfers om dat aan te tonen. Vorig jaar hield de vzw Vroem een enquête bij 258 gezinnen in Vlaanderen en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Bijna 30 procent van de kinderen van woonwagenbewoners die naar school gaan, volgt buitengewoon onderwijs. Dat is vier keer hoger dan het algemeen gemiddelde, en ook nog opvallend hoger dan het percentage allochtone kinderen. Bijna 80 procent van de volwassen woonwagenbewoners heeft alleen een diploma van het lager onderwijs. Er is nog veel analfabetisme. Niet de taal – de meesten hebben Nederlands als moedertaal – maar de culturele kloof blijkt de belangrijkste factor te zijn. Er is over de eeuwen heen een brede, diepe en wederzijdse kloof gegroeid tussen ‘wij’ en ‘zij’. De burger houdt vast aan zijn vooroordelen over de ‘zigeuner’, en de woonwagenbewoner zet zich af tegen de ‘gadjo’ (letterlijk ‘boer’).
Volgens de vzw Vroem is er het voorbije decennium geen enkele vooruitgang geboekt op het vlak van schooldeelname en tewerkstelling, wel integendeel. En daar zijn twee verklaringen voor: er is de laatste tien jaar steeds minder contact tussen burgers en woonwagenbewoners (volgens Vroem zijn er nog amper drie voltijdse basiswerkers mee bezig), en de huidige methodes binnen de integratiesector zijn niet voor deze specifieke doelgroep geschikt. Hoog tijd om opnieuw bruggen te slaan met de woonwagenbewoners, als men de jonge generatie een toekomst wil bieden. Toon Machiels pleit dus voor meer middelen en bemiddelaars. ‘Maar nu ademt het klimaat in Vlaanderen vooral repressie uit.’
Een Frans contingent?
Ook internationaal is volgens Machiels de onverdraagzaamheid voor Roma aan het toenemen: ‘Zowel van de gewone bevolking – zie de gewelddadige aanvallen op Roma en hun arme achterbuurten in Oost-Europa – als van de beleidsniveaus. Dat manifesteert zich nu ook in West-Europa. Italië neemt daarin het voortouw. Sinds Berlusconi is daar een echte hetze op gang gebracht en werden al heel wat Romakampen manu militari ontruimd, zonder enige bekommernis over wat er met die mensen moet gebeuren. Duitsland is bezig met tienduizenden Roma uit Kosovo te repatriëren. Zij komen daar in kampen terecht waar ze niet veilig zijn en die soms zwaar vervuild zijn. Duitsland weet dat zeer goed, maar blijft doorgaan met die hardvochtige transporten.’
In ex-Joegoslavië was er vroeger een spreekwoord dat zei: ‘ Wee het land waaruit de zigeuners vluchten’.
Vorige week was het de beurt aan de Franse president Nicolas Sarkozy om met een speciale ‘zigeunertop’ op het Elysée uit te pakken. Aanleiding was het feit dat een groep zigeuners het dorpscentrum van Saint-Aignan kort en klein had geslagen, als reactie op de dood van een jongen die door de politie was neergeschoten toen hij door een wegversperring reed. De maatregelen liegen er niet om: Sarkozy wil 300 kampen ‘systematisch ontruimen’, illegale Roma massaal deporteren, en op de anderen de belastingdienst afsturen. Dit beleid werd door de oppositie als ‘onversneden racisme’ gezien, en door Romaverenigingen als ‘een oorlogsverklaring’. Niet alleen omdat Sarkozy iedereen op één hoop gooide – de relschoppers waren helemaal geen illegale Roma, maar Franse Manoesjen – maar ook omdat hij een hele etnie zo als criminelen brandmerkte.
Toon Machiels reageerde vorige week meteen door een mail naar de Romawoordvoerders in België rond te sturen: ‘ Sarkozy heeft laten weten dat hij de helft van de illegale Romakampen in Frankrijk binnen de drie maanden wil ontmantelen. Ik denk dus dat wij in België een grote toevloed van hopeloze Roma zullen krijgen van nu tot Nieuwjaar. Ik zou aan alle Romawoordvoerders willen vragen om te pleiten voor een gecontroleerde toelating van een aantal Roma die uit Frankrijk moeten vertrekken.‘ Zijn voorstel is om allemaal samen aan de federale en regionale regeringen te vragen een Frans contingent op te vangen. Hij kreeg al positieve reacties.
Ga in vrede
In het warme kerkje in Mortsel loopt de religieuze viering na anderhalf uur ten einde. Broeder Nato spreekt de zegen uit over zijn volk. Het brood wordt gebroken en gedeeld, en de wijn gaat in kleine glaasjes de kerk rond. Dan vraagt hij of er zieke gelovigen zijn en of ze de hand opgelegd willen worden? Vijf vrouwen laten zich behandelen en smeken Gods genezing af. Volgens de ene is het goed tegen hoofdpijn, volgens de andere tegen kanker. Er wordt hartverscheurend gebeden en gezongen, en de zigeunermuziek drijft de weemoed naar een hoogtepunt. Het is alsof het verdriet van de hele wereld uitbreekt, zo wordt er gehuild.
‘In de wereld worden wij soms in de steek gelaten. Maar de Heer denkt altijd aan ons. Op televisie hoor je dat de mensen elkaar niet meer kunnen verdragen. Maar de Heer zegt: kom tot mij zoals je bent en ik zal je niet verstoten, zoals de wereld soms doet’, zegt broeder Gino, en hij veegt weer zijn wangen droog.
‘Halleluja’, roepen de gelovigen.
‘Soms weten mensen de weg niet meer en rijden verloren. Maar dan is er altijd onze gps: Gods woord!’ besluit Gino. ‘Ga in vrede.’
‘Amen, seigneur.’
Als de deur opengaat, valt het harde licht binnen en gaat buiten een autoalarm oorverdovend af. De gelovigen aarzelen nog lang naar buiten te gaan. Buiten wacht een wereld van dove oren, blinde ogen en stenen harten.
Broeder Nato zegt nog dat hij zal bidden voor de reporter en fotograaf. En of zij nog dit vers uit het evangelie willen opschrijven: ‘ En hij zeide tot hen: gaat heen in de gehele wereld en verkondigt het evangelie aan de ganse schepping’.
DOOR CHRIS DE STOOP/ foto’s franky verdickt
