In Litouwen loopt een afzettingsprocedure tegen president Rolandas Paksas. Het democratisch systeem van een van de armste nieuwe lidstaten wordt op de proef gesteld. Een gesprek met ambassadeur bij de Europese Unie Oskaras Jusys.
Op 1 mei wordt de Europese Unie uitgebreid van 15 naar 25 lidstaten. Knack stelt de 10 nieuwkomers voor. Deze week Litouwen (5)
In de sovjettijd vormden ze wat men noemde ‘het gouden westen’. Precies zoals Oost-Duitsland het meest geavanceerde land was van het Oostblok, waren de Baltische staten dat voor de Sovjet-Unie. Maar de groten van toen zijn de zwakkeren van nu geworden. Behorend tot de armste toetreders, hopen de drie staten aan de Baltische Zee dat de Europese Unie een springplank wordt naar de toekomst. Litouwen is een van hen. Het land dat sinds zijn onafhankelijkheid in 1991 lid wil worden van de Europese Unie, moet zijn diplomatieke betrekkingen en zijn internationale relaties definiëren en verfijnen. Als klein land kan het zich niet beperken tot vriendschapsbanden met de grote lidstaten. Het moet zich ook profileren als een lidstaat die meer te bieden heeft. Zijn twee topprioriteiten – het lidmaatschap van de EU en van de NAVO – waarvoor het de steun kreeg van zijn trouwste bondgenoot Polen, zijn al bereikt. Maar Litouwen heeft nog een lange weg te gaan. De beslissingen in Europa zullen immers door de grote lidstaten genomen worden. Ook de fondsen zullen door de groten – zoals Polen – worden opgeëist. De aloude bondgenoot wordt dus misschien wel een mededinger.
De buitenlandse politiek wordt geen vanzelfsprekende taak. ‘Twaalf jaar terug had Litouwen geen ministerie van Buitenlandse Zaken. Een ministerie van Defensie hadden we al evenmin’, zegt de Litouwse ambassadeur bij de Europese Unie, Oskaras Jusys. ‘Het was een afdeling van het ministerie van Buitenlandse Zaken in de Sovjet-Unie. Ik herinner het me nog goed: onze allereerste minister van Buitenlandse Zaken vroeg me als juridisch adviseur een hoofdstuk over de buitenlandse politiek te schrijven. Dat hadden we gewoon niet. Op korte tijd is ons land enorm geëvolueerd. Over enkele weken worden we lid van de Europese Unie en zeer binnenkort gaan we ook tot de NAVO toetreden.’ Het gesprek met Jusys vindt plaats in een van de kleinere ontvangstruimtes van het gigantische herenhuis aan de Belliardstraat dat enkele duizenden vierkante meter kantooroppervlakte telt en waar de ene majestueuze vergaderzaal in de andere overvloeit. Het heeft de Litouwers zowat tien miljoen euro gekost. ‘Litouwen is op de goede weg’, zegt Jusys. De grote meerderheid van de Litouwers – 91 procent op een kiezersaantal van 63 procent – sprak zich uit vóór de toetreding. ‘In dit tijdperk van globalisering hebben we geen keuze: we weten dat we tot een verenigd Europa móéten toetreden.’
Door zijn sterke economische groei wordt Litouwen tot de Baltische tijgers gerekend. Maar heeft het land nog een grote achterstand op te halen?
OSKARAS JUSYS: De statistieken wijzen inderdaad op een zeer hoge groei: 8,9 procent, een van de hoogste cijfers voor heel Europa. Die groei trachten we in stand te houden. Als transitland bij uitstek investeren we sterk in infrastructuur, in de eerste plaats in verbindingswegen met de buurlanden. Onze economie is inmiddels sterk gediversifieerd. De landbouwsector, waarin we traditioneel Moskous leveranciers waren van vlees en melkproducten, is teruggedrongen tot 7 procent van het bruto binnenlands product. Vandaag staan we sterk in de informaticasector: we beschikken over hoogopgeleide computerspecialisten die gegeerd zijn in zowel West-Europa als de Verenigde Staten. Daarnaast staan we ook bekend voor onze lichte industrie en onze meubelsector: Ikea plaatst een groot deel van zijn bestellingen in Litouwen. Tot slot is Litouwen ook bekend voor zijn olieraffinaderijen. Ze behoren tot de modernste uit de landen van de voormalige Sovjet-Unie.
De Litouwse olieraffinaderij, Mazeikiu Nafta, viel in september 2002 in handen van de Russische oliegigant Yukos. Een slechte gok: het hoofd van Yukos, Michael Chodorkovski zit in de nor.
JUSYS: Tot dusver heeft de aanhouding geen enkele invloed gehad op de werking van het bedrijf. Rusland pompt nog altijd evenveel olie naar Mazeikiu als voordien. En dat is maar goed ook: de raffinaderij bezorgt ons land een extra groei van één tot twee procent per jaar.
Olie lijkt een wapen in de relaties met Rusland. Op korte termijn plannen de Russen olie op te pompen in de Baltische Zee in de buurt van de Koerische Schoorwal, de zandstrook voor de kust van Litouwen.
JUSYS: We willen de Russen het recht niet ontnemen om olie te ontginnen op hun eigen grondgebied. Maar hun boorplatform D-6 ligt op amper 22 kilometer van de Litouwse kustlijn. Die bezit een zeer grote natuurlijke rijkdom en is uniek. Ze is door Unesco tot wereld- erfgoed uitgeroepen. Daarom hebben we aan de Russen meer veiligheidsgaranties gevraagd vooraleer ze de exploitatie aanvatten. We hebben onafhankelijke internationale experts uitgenodigd, maar Rusland aanvaardt dat niet. Ze willen zo snel mogelijk met de ontginning beginnen en hopen daar minstens tien jaar mee door te kunnen gaan.
Litouwen leeft op gespannen voet met Rusland.
JUSYS: Als we vergelijken met andere voormalige sovjetstaten, hebben wij de beste relaties van allemaal. Als enige land beschikken we over een onder- tekende en door Rusland geratificeerde grensovereenkomst.
Ook de Russische minderheden vormen geen discussiepunt. In Litouwen geldt een wet op het staatsburgerschap die alle Russen die in Litouwen leven (8 procent van de bevolking) de mogelijkheid biedt zonder enige voorwaarde of beperking de Litouwse nationaliteit aan te nemen. Een taalexamen is er bijvoorbeeld niet. Wie dat wil, kan nog altijd naar de middelbare school in het Russisch. Ook aan de universiteit worden sommige disciplines in het Russisch gedoceerd.
De grootste bondgenoot blijft ongetwijfeld Polen. In de zestiende eeuw vormde Polen samen met Litouwen een koninkrijk, vandaag blijft het de grootste investeerder.
JUSYS: Polen is een strategische partner. Het is ook een van onze grootste handelspartners: er wordt veel geïmporteerd uit Polen en dankzij zijn grote markt kunnen we ook veel producten naar Polen uitvoeren. Ook politiek gezien kregen we veel steun van Polen. Maar die kregen we ook van onze noordelijke partners: Denemarken, Zweden, Noorwegen en ook Finland steunden ons in onze strijd voor onafhankelijkheid.
Samen met Polen bouwt Litouwen aan een energiebrug. Naar Kaunas, dat vrij centraal ligt in Litouwen, wordt een Europese spoorweg aangelegd.
JUSYS: Het is een logische ontwikkeling. We kunnen geen deel uitmaken van een verenigd Europa met een vrij verkeer van kapitaal, goederen en diensten als onze infrastructuur niet aangesloten is op de rest van Europa. Dat geldt zowel voor de spoor- en autowegen als voor gas- en elektriciteitsnetwerken. Ons geopolitieke voor- deel willen we ook op het vlak van in- en uitvoer van energie uitspelen. We kunnen niet enerzijds deel uitmaken van de EU en tegelijk van de Russische energiemarkt afhankelijk blijven. De energiebrug moet daarom in twee richtingen gebruikt worden. Om energie uit te voeren, maar ook om elektriciteit uit het Westen in te voeren. Om dat alles mogelijk te maken, bereiden we een upgrade voor van onze energiesector.
Er loopt een afzettingsprocedure tegen president Rolandas Paksas. Hij zou financiële steun gekregen hebben van een Russisch-Litouwse zakenman die banden heeft met de geheime diensten. Een tegenslag voor het internationale imago van Litouwen?
JUSYS: Aan onze toetreding tot de EU of de NAVO kan het niet veel meer veranderen. Als toekomstige lidstaat hebben we ons huiswerk goed gemaakt. Op monetair vlak behoren we zelfs tot de beste leerlingen. Ik denk dat je een onderscheid moet maken tussen de interne en de externe politiek van een land. Italië, Frankrijk, Oostenrijk kampten ook al met interne politieke strubbelingen. Ik ben er dan ook van overtuigd dat we door de zaak niet minder geloofwaardig zijn, misschien zelfs integendeel. Dat er een afzettingsprocedure loopt, bewijst dat we in een democratie leven. Het parlement doet zijn werk en er is een duidelijke scheiding van de machten. Voorlopig is het afwachten op een verdere uitspraak (het parlement heeft inmiddels zijn eerste conclusies aan het grondwettelijk hof doorgegeven, nvdr). In april volgt normalerwijze de uiteindelijke stemming in het parlement.
Is de politieke situatie in Litouwen instabiel?
JUSYS: Litouwen telt stabiele, politieke partijen van alle slag: populistische, rechtse, linkse en centrumpartijen. Hoeveel dat er precies zijn, weten we telkens pas bij de aanvang van nieuwe verkiezingen. Maar het parlement telt er momenteel vijf, onze regering bestaat uit een centrumrechtse coalitie. We voldoen met andere woorden aan alle voorwaarden om een kritisch, democratisch en beschaafd lid te zijn van de EU. Toegegeven, we hebben nog te kampen met corruptie, maar die bestaat ook in de oude lidstaten. We zetten alle middelen in om ze te bestrijden en zo transparant mogelijk te zijn. Ook de massamedia dragen daartoe hun steentje bij. Litouwen staat bekend voor zijn vrije pers. Er wordt zelfs gezegd dat we de meest vrije pers kennen van heel Oost- en Centraal-Europa, en zelfs van de andere ontwikkelde landen. Als er een schandaal is, haalt de pers het boven water.
Ingrid Van daele
