Zelfs als er op de valreep nog een compromis tussen Griekenland en zijn schuldeisers uit de bus komt, is het einde van de Griekse crisis nog lang niet in zicht. En het land mag dan een economische lilliputter zijn, een mogelijk failliet van de Griekse staat baart zelfs Washington zorgen.
De Griekse premier Alexis Tsipras moest maandag de Griekse banken voor een week sluiten om een bestorming van de filialen en een instorting van het Griekse financiële systeem te voorkomen. Het is het voorlopig dramatische hoogtepunt van een crisis die in oktober 2009 begon. De Europese Unie (EU), de Europese Centrale Bank (ECB) en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) moesten alle zeilen bijzetten om een instorting van Griekenland en de eurozone te voorkomen. De afgelopen 4,5 jaar werd bijna 250 miljard euro in Griekenland gepompt. Nooit kreeg een land zo veel geld in zo’n korte tijd.
Uit onderzoek blijkt nu dat van die 250 miljard maar 27 miljard bij de Griekse overheid en dus bij de Grieken is terechtgekomen. Dat is amper elf procent. Tachtig procent van dat gigantische bedrag ging naar Griekse en buitenlandse financiële instellingen, vooral Duitse en Franse banken. Die hadden in het verleden nogal roekeloos geld geleend aan Griekenland en werden zo gered.
Griekenland moest de afgelopen maand 6,74 miljard euro aan schulden afbetalen, waarvan 1,5 miljard aan het IMF. Er wacht het land nog een hete zomer: in juli moet het 5,95 miljard afbetalen, waarvan 3,5 miljard aan de ECB, en in augustus nog eens 4,38 miljard, waarvan 3,2 miljard aan de ECB. En ondertussen moeten ook de lonen van alle ambtenaren en de pensioenen betaald worden.
Griekenland heeft dat geld niet, het ziet de bodem van de schatkist. Het IMF, de ECB en de EU willen alleen nog maar meer geld geven als Griekenland ook een aantal hervormingen doorvoert, zoals meer inkomsten halen uit de btw en besparen op de pensioenen. Griekenland wil dan weer een kwijtschelding, of op zijn minst een herschikking van zijn schulden. Zelfs als er nu nog vlug een compromis gevonden wordt, zal het land nog lang met enige regelmaat vers geld nodig hebben. Wat zijn de gevolgen van deze aanslepende Griekse crisis?
1. Gevolgen voor Griekenland
De Griekse economie kampt met een zware recessie. Die is het gevolg van de besparingen opgelegd door de trojka – EU, ECB en IMF – in ruil voor financiële hulp. De werkloosheidsgraad bedraagt 26 procent. Steeds meer Grieken belanden onder de armoedegrens. Als het land zijn schulden niet meer kan aflossen en geen uitstel krijgt, gaat het in wanbetaling – in de volksmond heeft men het dan over ‘failliet’, al kan een land niet echt failliet gaan. Argentinië, Rusland en IJsland zijn enkele landen die Griekenland al zijn voorafgegaan in wanbetaling. De schuldeisers zullen met Griekenland moeten onderhandelen en allicht komt er dan een schuldherschikking. Griekenland zal sowieso harde herstructureringsmaatregelen moeten treffen.
Of Griekenland bij een wanbetaling uit de eurozone verdwijnt, is niet zeker. Griekenland kan zelf beslissen uit de euro te stappen, of de Europese politici kunnen Griekenland uit de euro zetten. Als Griekenland uit de euro valt, dreigt er chaos in het land: de drachme zou opnieuw moeten worden ingevoerd en los van de praktische moeilijkheden die met zo’n operatie gepaard gaan, zou die onmiddellijk sterk in waarde dalen. De Grieken zouden aan koopkracht verliezen en nog armer worden. De Griekse exportproducten zouden wel goedkoper worden, alleen heeft Griekenland niet zo veel om uit te voeren. Heel wat bedrijven zullen failliet gaan, banken zullen in de problemen komen. De sociale onrust zal toenemen, sommigen sluiten zelfs een burgeroorlog in een gepolariseerde Griekse samenleving niet uit. Geen prettig vooruitzicht voor een land dat voor een groot deel van het toerisme leeft. Oud-voorzitter van de Europese Raad Herman Van Rompuy omschreef de houding van de Griekse regering de voorbije dagen dan ook als ‘zelfmoord’.
2. Gevolgen voor België
Als Griekenland zijn schulden niet meer kan aflossen, kost dat de andere eurolanden veel geld. België heeft bijna 7 miljard euro aan Griekenland geleend of pakweg 609 euro per Belg. In dat bedrag is de steun die via de ECB en het IMF naar Griekenland ging niet inbegrepen. Aangezien België aandeelhouder is van de ECB en het IMF kan het ook langs deze weg geld verliezen. Als Griekenland uit de eurozone stapt en zijn verplichtingen niet meer nakomt, berekende kredietbeoordelaar Standard & Poor’s onlangs, kan dat België 11,2 miljard kosten – of 1000 euro per Belg.
De Belgische banken hebben hun staatsobligaties van de hand gedaan en lopen geen risico meer op dat vlak. Van de Belgische grootbanken heeft alleen Belfius nog een Grieks risico van 149 miljoen euro, vooral omdat het geld leende aan lokale besturen en projecten. Belgische bedrijven met een dochteronderneming in Griekenland kunnen natuurlijk ook negatieve gevolgen ervaren. Supermarktgroep Delhaize bijvoorbeeld is er marktleider met 208 Alfa Beta-winkels. Crisis en chaos zullen de zaken geen goed doen.
3. Gevolgen voor de euro en de Europese Unie
Wat de gevolgen zijn van een Griekse wanbetaling voor de euro en de Europese Unie is erg onduidelijk. ‘Europa is momenteel beter bestand tegen een escalatie van de economische crisis in Griekenland dan enkele jaren geleden, maar de daadwerkelijke gevolgen zijn moeilijk in te schatten’, stelde voorzitter Mario Draghi van de Europese Centrale Bank onlangs. De ECB heeft zelf 118 miljard euro geleend aan de Griekse banken en voor 20 miljard Griekse staatsobligaties opgekocht. Bij een wanbetaling dreigt de ECB veel geld te verliezen.
Volgens critici toont de Griekse crisis in ieder geval het falen van het Europese politiek-economische bestel aan. De EU blijkt niet in staat om een relatief klein probleem op te lossen, want Griekenland stelt economisch niet zo veel voor. Jarenlang palaveren en geld voorschieten hebben niet gewerkt. Het was niet veel meer dan springen van noodoplossing naar noodoplossing.
Als de Grieken in wanbetaling gaan en toch de euro als munt behouden, dreigt de euro aan waarde te verliezen. Bovendien heeft Griekenland dan niets meer te verliezen en kan het in elk Europees dossier dwars gaan liggen. Daarom ligt een al dan niet gedwongen vertrek uit de muntunie én uit de Europese Unie meer voor de hand. Een Grexit zou volgens Standard & Poor’s aan alle eurolanden ruim 300 miljard euro kosten. De Europese banken en financiële instellingen lopen weinig gevaar omdat zij hun Griekse risico’s de laatste jaren konden verminderen.
Als Griekenland opstapt uit de eurozone, kan dat een gevaarlijk precedent scheppen. Er wordt nu al gespeculeerd welk land vervolgens de euro de rug zal toekeren. De rente die landen als Italië, Spanje en Portugal moeten betalen om geld te lenen is nu al aan het stijgen, omdat zij na Griekenland als de zorgenkinderen van de EU worden gezien. Als anti-establishmentpartijen als Podemos in Spanje of de Vijfsterrenbeweging in Italië ooit aan de macht komen, kunnen ze net als het Griekse Syriza de Europese eisen of verplichtingen afwijzen. Beleggers en investeerders huiveren alleen al bij de gedachte.
4. Gevolgen voor de wereld
Geopolitiek is Griekenland van het allergrootste belang. Sommigen zeggen zelfs dat zijn strategische ligging nog de enige troef is van het land. Premier Tsipras is de laatste maanden een paar keer op bezoek geweest bij de Russische president Vladimir Poetin. Er is sprake van dat Griekenland 3 tot 5 miljard euro van de Russen zou ontvangen als voorschot voor de geplande pijplijn Turkish Stream, waarmee Russisch gas via Turkije en Griekenland naar Europa kan worden gebracht.
Europa en de VS zien Rusland als nieuwe Griekse geldschieter niet zitten. Dat zou niet alleen betekenen dat Rusland plots medezeggingsmacht zou krijgen over een Europese lidstaat, maar ook dat het voet aan de grond zou zetten in een geopolitiek zo belangrijk land, bovendien een voorname lidstaat van de NAVO. De Amerikaanse president Barack Obama belde zondag nog met bondskanselier Angela Merkel over de Griekse schuldencrisis. In een verklaring liet het Witte Huis weten dat de VS en Duitsland het ‘cruciaal vinden om elke inspanning te leveren waardoor Griekenland de hervormingen kan hervatten en kan groeien binnen de eurozone’. Economisch mag Griekenland dan een lilliputter zijn, het telefoontje van Obama illustreert dat wat er met Griekenland de volgende weken, maanden en jaren te gebeuren staat, ook voor de rest van de wereld van belang is.
DOOR EWALD PIRONET
