Het chemisch bedrijf Amoco mag uitbreiden in Geel en Laakdal. De bewoners zijn bang.

De gemeenten Geel en Laakdal gaan niet in beroep tegen de vergunning die de Antwerpse bestendige deputatie verleende aan Amoco Chemical (29 januari 1998). Amoco mag de bestaande fabriek, tussen het Albertkanaal en de Boudewijnsnelweg, bijgevolg andermaal uitbreiden, nu tot op honderd meter van een woonwijk in het Laakdalse gehucht Eindhout. Nu al torent de hoge distillatiezuil boven het Kempense dorp. Pikant detail: Amoco doet zijn uitbreiding op gronden van de Intercommunale Ontwikkelingsmaatschappij voor de Kempen (IOK). Dezelfde door de CVP gedomineerde vereniging van gemeenten was ook verantwoordelijk voor de naburige verkaveling.

Volgens de overheid is de vergunning van Amoco waterdicht. Maar omwonenden maken zich grote zorgen over hun gezondheid. Ze vrezen voor bijkomende geluidshinder – nu al kunnen deze bewoners van de ooit stille Kempen niet meer met geopend raam slapen, ook al door het lawaai van de autoweg. De productie van 59.000 ton benzeen per jaar vormt een andere bron van onrust. Benzeen kan bloedveranderingen veroorzaken en langdurige blootstelling aan hoge concentraties is kankerverwekkend.

Sommige buurtbewoners zijn niet vergeten dat in Antwerpen bij Amoco Fina – waarin Amoco participeerde – arbeiders ziek werden en stierven ten gevolge van benzeenvergiftiging. In 1981 overleed een arbeider aan bloedkanker, veroorzaakt door benzeenintoxicatie. Bij tenminste 24 werknemers werden bloedafwijkingen vastgesteld. Het stond vast dat het bedrijf op een onverantwoorde wijze met het ziekmakende benzeen was omgesprongen en dat de overheid omwille van de grote economische belangen het bedrijf te laks controleerde. Maar de rechtbank sprak zich niet uit over de inhoud: de zaak was verjaard. De vijf betichte directieleden werden niet geoordeeld. “Het hoofd van Amoco Fina is nu verantwoordelijk voor milieu en veiligheid in Geel”, zegt het Geelse gemeenteraadslid Suzy Wuyts (Agalev).

Op een persconferentie (12 februari) deelde gedelegeerd bestuurder Hugo Janssens namens Amoco mee dat het bedrijf “altijd de veiligheid en de gezondheid van het eigen personeel en de buren als hoogste prioriteit” stelt. Dat spreekt het antwoord tegen, dat een verontruste buur een maand eerder van de onderneming kreeg. Frans Smolders uit Laakdal had het bedrijf gevraagd waarom de nieuwe vestiging niet in Antwerpen kwam, waar de chemische bedrijven verder van de bewoning liggen. Amoco antwoordde (6 januari): “De gronden van Amoco Fina worden op dit ogenblik gesaneerd om historische vervuiling door onder andere benzeen, te verwijderen. Deze operatie zal nog zeker een tweetal jaren duren waardoor dit terrein nu niet in aanmerking komt voor de bouw van de paraxyleenfabriek.”

DE BURGEMEESTER ONDERHANDELT

Amoco investeert tien miljard frank in de nieuwe Kempense fabriek. In verhouding is het aantal werkplaatsen beperkt. Er komen veertig nieuwe jobs bij. Tijdens de bouwwerken kunnen er tot maximaal zevenhonderd mensen aan de slag. De nieuwe fabriek produceert paraxyleen, de grondstof voor tereftalzuur (PTA), op zijn beurt de grondstof voor polyester. Amoco is wereldwijd de grootste producent van PTA. Benzeen is een volgens de onderneming onvermijdbaar bijproduct van de paraxyleenfabriek. Maar door het gebruik van “de meest vooruitstrevende technologie” bestaat er “geen enkel risico” voor de werknemers, laat staan voor de buren. Aldus het bedrijf.

Niet iedereen is er even gerust in. Ook de gemeentebesturen van Geel en Laakdal formuleerden aanvankelijk een lange lijst bezwaren. Maar omdat ze oordeelden dat er voldoende rekening werd gehouden met hun opmerkingen, tekenden ze geen beroep aan tegen de vergunning. Burgemeester Patrick Vankrunkelsven (VU) van Laakdal gaat er van uit dat een beroep geen bijkomende waarborgen oplevert. “Beroep om het beroep is zinloos”, zegt de nationale VU-voorzitter. Hij toont zich tevreden met wat de gemeente Laakdal in de wacht sleepte. Bovendien kreeg hij na afloop van een gesprek met de voorzitter van Amoco Europa, Berry Wiersum, de schriftelijke bevestiging (6 maart) dat het bedrijf verder wil gaan dan de vergunning.

“Berry Wiersum zette op papier dat Amoco de normen van het milieueffectenrapport zal naleven. Als het bedrijf zich daar niet aan houdt, leggen we het stil. We zullen daar strikt de hand aan houden.” Vankrunkelsven waarschuwt ervoor geen spoken op te roepen. “Zelfs als de benzeenimmissie zou verdubbelen, blijven we onder het niveau van de steden. Maar er is geen sprake van een verdubbeling. Er komt tien procent bij. Als het daarbij blijft, is er geen meetbaar effect op de volksgezondheid”, zegt de huisarts. “Zelfs op honderd jaar levert dat geen bijkomend geval van leukemie op.” Volgens Vankrunkelsven zijn er dringender maatregelen tegen benzeenvervuiling nodig. Er komt ook veel benzeen vrij aan de pompstations, bijvoorbeeld.

DE DEPUTÉ GAAT OP REIS

De burgemeester verheugt zich over zijn afspraken met het bedrijf, al weet hij dat het een herenakkoord betreft, en dus juridisch niet waterdicht is. “We hebben van de derde uitbreiding en de eerste op Laakdals grondgebied gebruikgemaakt om de totale geluidshinder van het bedrijf terug te dringen. De toename van benzeen is niet significant en er komt een permanente meting van de achtergrondconcentraties aan benzeen.”

Vankrunkelsven heeft meer vragen bij de handelwijze van bestendig afgevaardigde, dorpsgenoot en politiek tegenstander Ludo Helsen (CVP). “Helsen ging in de Verenigde Staten de hoofdzetel van Amoco bezoeken – Amoco nodigde ook ons schepencollege uit, maar wij weigerden. Na afloop van zijn bezoek verleende Helsen mee de vergunning. Daarop liet hij het bevriende ACW (de koepel van de christelijke arbeidersbeweging) naar de actievoerders bellen met de boodschap dat hij hen wilde helpen om tegen diezelfde vergunning in beroep te gaan. Wij leveren u twee juristen, klonk het. Helsen bediende het bedrijf eerst op zijn wenken en zette vervolgens de actievoerders op tegen de gemeente. Fraai is dat.”

“We zijn inderdaad benaderd”, zegt actievoerder Ludo Verboven. “Het ACW wilde onmiddellijk na de toekenning van de vergunning door de provincie, met ons praten. Twee deskundigen en Ludo Helsen zouden aanwezig zijn. Nadien is die afspraak afgezegd, met de uitleg dat er pas over de vergunning van 2002 moest worden gepraat.”

Bestendig afgevaardigde Ludo Helsen weet van niets. “Dat is onjuist. Ik heb mij deontologisch correct gedragen, ben ten opzichte van het bedrijf en het actiecomité altijd op de vlakte gebleven. Het klopt wel dat ik naar de Verenigde Staten ben geweest, maar dat was een reis samen met de provinciegouverneur en de Gewestelijke Ontwikkelingsmaatschappij (Gom). Ik heb aan de verantwoordelijken in de hoofdzetel van Amoco de bekommernis van de regio overgebracht.”

Volgens Helsen is de milieuvergunning in orde. “De bezwaren van de gemeenten over visuele vervuiling, geluidshinder en luchtvervuiling zijn in de vergunning opgenomen.” Volgens Helsen staat de overheid sterk. “Dit is eigenlijk een proefvergunning, een toevoeging. Alle vergunningen vervallen in 2002 en daar moet veel eerder over onderhandeld worden. We zitten al in september aan tafel om te praten over de terugdringing van de hinder.”

HET PARLEMENTSLID WERKT BIJ AMOCO

Ludo Verboven behoort tot de actievoerders tegen de uitbreiding. Hij heeft niet veel vertrouwen in de beloften van de bedrijfsleiding. “Toen hier in het verleden tolueen en benzeen in de lucht werden geloosd, ontkende het bedrijf dat ook altijd.” Verboven vindt het onverantwoord dat Amoco nog kan uitbreiden naast een woonkern. Dat is in strijd met de tweede Europese richtlijn voor zogenaamde Seveso-bedrijven. Na de rampen in het Italiaanse Seveso en later in het Indische Bhopal en in Mexico verstrengden de normen voor gevaarlijke bedrijven. “Artikel 12 van de richtlijn streeft ernaar om op lange termijn risico-industrie en woongebieden te scheiden. Ofwel moet op lange termijn Amoco weg, ofwel krijgen we een nieuw Doel. Waarvoor heeft de deputatie nu gekozen?”

Het groene raadslid Suzy Wuyts probeerde vorige vrijdag op een extra gemeenteraad om Geel beroep te laten aantekenen. Vergeefs. Zij wijst samen met het actiecomité op de risico’s bij een mogelijk ongeval. De tweede Seveso-richtlijn verwijst uitdrukkelijk naar dat zogenaamde domino-effect: bij een ongeval in één bedrijf kunnen de gevolgen uitdijen naar naburige bedrijven. “Op minder dan twee kilometer bevindt zich een vestiging van Janssen-Pharmaceutica, iets verder staan fabrieken van Exxon, Union Minière, Tessenderlo Chemie, Kaneka, QO Chemicals”, zegt Wuyts.

Volgens haar is een nieuwe vergunning voor een Seveso-bedrijf in de nabijheid van vier woonwijken onverantwoord. “Moeten we hiermee doorgaan, in zo’n dichtbevolkte regio? Wellicht staat er in heel West-Europa geen fabriek als deze zo dicht bij een woonwijk.”

Het gemeenteraadslid stelt zich vragen bij het milieueffectenrapport dat tot stand kwam na extrapolatie van gegevens van Amoco. Dat is geen basis voor een onafhankelijk rapport, vindt ze.

Wuyts en Verboven hebben bedenkingen bij de overslag van benzeen op het Albertkanaal. “Jaarlijks moet 59.000 ton benzeen over het Albertkanaal worden vervoerd. Benzeen lost zeer goed op in water en is nog giftiger in water dan in de lucht. Het is waanzin dit toe te laten, zelfs in Geel”, aldus Verboven. Het Albertkanaal voorziet de stad Antwerpen van drinkwater.

Het actiecomité overweegt om naar de Raad van State te stappen. Het kan op steun rekenen, maar Verboven constateert ook terughoudendheid. “Amoco steunt het lokale verenigingsleven en veel mensen zijn bang om dat geld kwijt te spelen. Anderen durven gewoon niet tegen de macht in te gaan. Amoco werkt ook goed samen met de gemeentebesturen: de dag dat het schepencollege van Laakdal besliste om niet in beroep te gaan, praatte een schepen met het bedrijf over de financiering van een standbeeld.”

Tot voor kort combineerde de gewezen burgemeester van Geel, Hugo Van Rompaey (CVP), het mandaat van parlementslid met een functie bij Amoco. Hij was er verantwoordelijk voor de public relations.

Peter Renard