Er liggen acht voorstellen op tafel om ons kiesstelsel op alvast vier punten funda- menteel te wijzigen. Om te beginnen.
Een groep parlementsleden onder wie Guy Verhofstadt, Patrick Dewael en andere VLD’ers, CVP’ers zoals Johan Van Hecke, Bert Anciaux en Geert Bourgeois uit de Volksunie en de groenen Eddy Boutmans, Wilfried Bervoets en Jef Tavernier werken aan voorstellen die allemaal gemeen hebben dat ze het Belgische politieke systeem grondig willen veranderen. De bedoeling is om de stemplicht af te schaffen, de functie van de lijststem drastisch te beperken, op alle niveaus een bindend referendum in te voeren en de burgemeester rechtstreeks door de burgers te laten verkiezen. Die voorstellen worden over de partijgrenzen heen ondertekend.
Voor de invoering van het bindende referendum op alle bestuursniveaus moet de grondwet op drie plaatsen worden gewijzigd en moet de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming van de instellingen worden aangepast. Artikel 36 van de grondwet moet de invoering van een beslissingsreferendum mogelijk maken op federaal vlak, artikel 41 op gemeentelijk en provinciaal vlak en artikel 195 zou zo moeten worden herschreven dat de kiezers bij referendum ook aan de grondwet zelf kunnen morrelen. De wet van 1980 regelt de manier waarop de politieke macht wordt uitgeoefend in Gewesten en Gemeenschappen. Brede steun voor deze voorstellen zal nodig zijn : om een artikel van de grondwet te herzien, of voor herziening vatbaar te verklaren, is nog altijd een tweederde meerderheid nodig. Bovendien is er alvast in de CVP geen overeenstemming over een referendum op federaal niveau.
Ook voor de afschaffing van de stemplicht is er een herziening van de grondwet nodig, en met name van artikel 62. Omdat dit artikel nu niet voor herziening vatbaar is verklaard, zou een wijziging pas aan het eind van de volgende legislatuur in voege kunnen treden. Daarom stellen Verhofstadt en de zijnen voor om titel VI van het Kieswetboek nu alvast op te heffen. Daarin worden namelijk de sancties opgesomd, waaraan iemand die niet gaat stemmen zich blootstelt. Daarmee zou de kiesplicht zonder meer de facto worden afgeschaft, formeel kan dat later gebeuren.
EERST DE BURGEMEESTER
Er zijn ook twee wetsvoorstellen klaar gestoomd, die de rol van de lijststem in het kiesproces wijzigen. Nu is het zo dat de stemmen die bovenaan een lijst worden uitgebracht over de kandidaten worden verdeeld, te beginnen bij de lijsttrekker. Haalt die het quorum om te worden verkozen, gaan ze naar de tweede, enzoverder, tot de voorraad is uitgeput. Dat maakt dat de partijleiding, die bepaalt welke plaats iemand op de lijst krijgt, in grote mate beslist over de kans van die kandidaat om te worden verkozen. De voorstellen die nu voorliggen, willen de lijststemmen alleen laten meetellen om te bepalen hoeveel zetels een bepaalde lijst uiteindelijk krijgt, hoewel Agalev de lijststem nog in beperkte mate wil laten meetellen. Wie er verkozen wordt, zal hoe dan ook afhangen van het aantal voorkeurstemmen die de kandidaten hebben gekregen. De bedoeling daarvan is vanzelfsprekend om de rol van de partijen in te dammen, maar ook om het hele kiesstelsel zelf doorzichtiger te maken.
Een laatste voorstel wil de burgemeester rechtstreeks laten verkiezen. Op die manier wil de groep de gemeentelijke democratie versterken en de burgers meer bij het lokale beleid betrekken. De functie van burgemeester zou worden versterkt tegenover de gemeenteraad en de politieke fracties die er zijn vertegenwoordigd, terwijl hij na afloop van zijn mandaat door de kiezers rechtstreeks op zijn gevoerde beleid kan worden beoordeeld. In het voorstel wordt de kandidaat burgemeester die de volstrekte meerderheid van de stemmen heeft gehaald. Is dat voor geen enkele van de kandidaten het geval, dan volgt twee weken later een tweede stemronde, waarin de twee best scorende kandidaten uit de eerste ronde tegenover elkaar staan. Sommigen willen eigenlijk dat alle uitvoerende mandatarissen rechtstreeks worden verkozen, tot en met de eerste-minister. Het voorstel om alvast met de burgemeester te beginnen, is in die zin een soort proef. Als dit lukt en instemming krijgt, volgt er straks meer.
