Volgens Marc Senelle, een van de advocaten in de Agusta- en Dassault-zaak, kan en mag de politiek de hervorming van het gerechte- lijk apparaat niet op de lange baan schuiven.

HET PROBLEEMVAN justitie is in enkele cijfers te vatten,? zegt Marc Senelle, professor aan de Rijksuniversiteit Gent, advocaat en zoon van de inmiddels beruchte grondwetspecialist Robert Senelle. Zoon Senelle treedt samen met de Gentse pleiter Leon Martens op in de Agusta- en Dassault-affaire als verdediger van Johan Delanghe, de gewezen kabinetschef van Willy Claes.

?De cijfers zeggen het namelijk allemaal. In 1950 telden we 356.017 parketdossiers ; in 1990 waren dat er 1.411.923. In 1950 beschikte dit land over 1.210 magistraten ; in 1990 over 1.862. Het budget van Justitie steeg van 1,478 miljard frank in 1950 naar 24 miljard frank in 1990.

Geef aan onverschillig welk advocatenkantoor van de ene dag op de andere duizend bijkomende dossiers en het loopt al na een maand op de klippen. Geen enkel kantoor kan die dossiers op een degelijke manier verwerken. Dat geldt ook voor de parketmagistraten. In België een centraal gelegen land met veel open grenzen, wat de criminaliteit in de hand werkt , hebben we momenteel in het totaal 2.066 magistraten voor een bevolking van iets meer dan tien miljoen mensen. Duitsland, met 80 miljoen inwoners, telt 25.674 magistraten. Voor die situatie is niet het gerecht maar de politieke overheid verantwoordelijk. En iedereen heeft gezwegen. Ook de media, die nu iedereen de les spellen, hebben nooit geprotesteerd omdat er te weinig belang aan justitie werd gehecht of omdat het gerecht op een stiefmoederlijke manier werd behandeld.?

Is dit nu de vos die de passie preekt ? Sommigen zullen opmerken, niet eens onterecht : hier spreekt een van die gehaaide advocaten die samen met zijn collega’s de juridische spitstechnologie hanteert die mee het raderwerk van justitie verlamt en de teloorgang van het systeem in de hand werkt.

MARC SENELLE : Het antwoord daarop is zeer eenvoudig. Advocaten zijn er om ervoor te zorgen dat de wetten worden toegepast die voorradig zijn. Hij kan slechts argumenten putten uit een wetgeving die beschikbaar is. De rechten van de verdediging zijn iets essentieels in een rechtsstaat, ongeacht de schuld of onschuld van de cliënt. Het is de wetgever die de advocaat de argumenten aanreikt. Het is bij het gerechtelijke apparaat dat fouten werden begaan.

Onlangs nam de Luikse commissaris Raymond Brose ontslag uit de onderzoekscel-Cools na zware verdachtmakingen aan zijn adres op de RTBF. Nog geen 48 uur later werd Brose opnieuw in de cel opgenomen. Hij mag zich voortaan niet meer met het moordonderzoek bezighouden, wel met Agusta en Dassault. Die reïntegratie gebeurde met de steun van onder meer Oscar Stranard en Eliane Lieckendael, respectievelijk eerste voorzitter van en procureur-generaal bij het Hof van Cassatie.

SENELLE : Cassatie heeft gedurende meer dan 150 jaar uitstekend werk verricht door ervoor te zorgen dat een coherente rechtspraak werd gevoerd. Daarom is het betreurenswaardig dat het zich nu moet inlaten met de praktijk, terwijl het tot nu alleen bezig was met het formele. Ik had liever gezien dat daar een andere instantie had opgetreden. Nu, de argumenten die in dit dossier door de verdediging zullen worden gehanteerd, dat zijn argumenten die elke advocaat ter beschikking heeft. Welke die zijn, moet uiteraard nog worden bekeken.

Maar dat Brose met de goedkeuring van Stranard en Lieckendael en de minister van Justitie mag verder werken aan Agusta en Dassault en niet aan het Cools-onderzoek, betekent dat hij door zijn persoonlijke band met sommige betichten mogelijk onbetrouwbaar is in de moordenquête, maar niet voor Agusta en Dassault. Wat als, zoals sommigen vermoeden, de Agusta-affaire toch vandoen heeft met de moord op Cools ?

SENELLE : Als het waar is dat de cel-Cools, zoals enkele getuigen publiekelijk hebben beweerd, druk heeft uitgeoefend, sommige zaken zelfs niet heeft geacteerd, dan is voor mij niet langer mogelijk dat die cel het onderzoek voortzet.

Brose was bezig met één groot dossier, de zaak-Cools met daarin verschillende luiken, die samen werden behandeld. In een van die luiken zou Brose, onder meer door elementen uit de enquête aan een van de verdachten door te spelen, fouten hebben begaan. Dan zeg ik : dit kan niet langer. Als het juist is en voorlopig spreekt niemand dit tegen , dat sommige processen-verbaal die de cel-Cools opstelde, niet overeenstemmen met de werkelijkheid, wat is dan nog de waarde van al die onderzoeken ? Die vragen zijn nu aan de orde. Processen-verbaal zijn essentieel in het onderzoek. Op basis daarvan zullen de rechters naderhand in al deze kwesties een uitspraak moeten vellen. Als die pv’s, zoals enkelen beweren, de waarheid niet weergeven, hoe kan de rechter dan een correct oordeel vormen ?

U bent blijkbaar zwaar geschokt door enkele beweringen die vorige week werden gelanceerd in het RTBF-programma ?Au nom de la loi.?

SENELLE : Hoe kan het anders ! Voor het eerst sedert 1830 zitten we in een situatie waarin openlijk, nota bene op een openbare omroep, wordt gevraagd of België nog vertrouwen kan hebben in zijn gerecht, in de magistratuur en heel in het bijzonder in het gerecht en de magistratuur van Luik ? Al die uitzendingen, al die artikels hebben een ontzettende invloed op de publieke opinie.

Als we dan lezen wat er allemaal wordt gepubliceerd en wat niet wordt weerlegd. Wat moet ik denken, als ik lees dat een kroongetuige zoals ene Carine De Bock omwille van haar verklaringen in 1994 in de aandelenzwendel van Pino Di Mauro en Richard Taxquet en de moord op Cools met de dood werd bedreigd ? Hoe moet ik reageren als ik hoor dat Fernand Boesman, een gewezen lid van de cel-Cools, geloofde dat de piste- Alain Van der Biest de juiste piste was, en toch aan de deur werd gewerkt ? Wat met de Luikse advocaat-generaal Armand Spirlet, die destijds in een nota van zeventien vel uiteenzette dat de piste-Van der Biest de juiste was en die zich, na een tussenkomst van de toenmalige minister van Justitie Melchior Wathelet bij procureur-generaal Léon Giet, plotseling met wat anders moest gaan bezighouden ? Dat is toch onaanvaardbaar ? Zolang het gerecht niet eerlijk is tegenover zichzelf, zal de bevolking geen vertrouwen meer hebben in de justitie. Geen wonder dat we nu in een situatie zitten waarbij iedereen verdacht wordt en dat de bevolking denkt zoals in de fabel van La Fontaine : Selon que vous serez puissant ou misérable les jugements de cours vous rendront blanc ou noir.

U staat in de dagelijkse praktijk, u doceert ook aan de Universiteit Gent. Heeft u de indruk dat het gerecht, als gevolg van funeste politieke invloeden, aan een totale verrotting onderhevig is ?

SENELLE : Het is niet omdat zich in Luik en in Charleroi schrijnende problemen voordoen, dat de hele magistratuur vermolmd is. Het merendeel van de magistraten verricht puik werk. Elke dag worden voortreffelijke vonnissen en arresten uitgesproken. Belangrijker echter dan die vaststelling is wat de publieke opinie gelooft. Door de voorbije gebeurtenissen gaan heel wat mensen ervan uit dat een minister, een politicus, ook al deed hij zaken die niet mochten, boven de wet staat. Mensen geloven dat door de binding tussen politiek en magistratuur, politici over een eigen hefboom beschikken. Recente beweringen van rijkswachters over dossiers van en over hooggeplaatsten die onder de mat worden geveegd, zullen dat geloof allicht versterken. Gewild of ongewild speelt de magistratuur hierin mee. Alleen al de manier waarop en de snelheid waarmee een dossier ten laste van een partij of politicus wordt behandeld, kan een zekere politieke invloed hebben. Als men een zaak activeert, vlak voor of vlak na de verkiezingen, dan mengt de magistratuur zich in de politieke besluitvorming. Want op die manier beïnvloedt ze de kiezers.

Momenteel verloopt het met verschillende van die dossiers zoals met het monster van Loch Ness : nu komen die eens aan de oppervlakte, dan verdwijnen ze weer. Hoe ? Waarom ? Niemand die dat weet.

De overheid geeft intussen zelf toe dat ze allicht wat te veel aandacht heeft besteed aan de drie-procentnorm, opgelegd door Maastricht. In elk geval veel meer dan aan het goed functioneren van de rechtsstaat, die er tenslotte mee voor zorgt dat de bevolking gelukkig kan zijn.

Sommige onderdelen van het systeem functioneren niet meer en dat om verschillende redenen. Neem nu, als voorbeeld, de faillissementswet. Daarover werd tijdens de vorige legislatuur al gedebatteerd in de bevoegde commissie. De regering stapte vervroegd op, en van die faillissementswet werd intussen niets meer vernomen. Een ander voorbeeld : de minister van Justitie legde op 22 juni de essentiële oriëntatienota neer in het parlement in verband met het straf- en gevangenisbeleid. En wat stellen we vast ? Als alles goed gaat, zal men daarover in oktober eindelijk beginnen praten. De huidige structuren bieden niet langer de mogelijkheid om snel de nodige maatregelen te treffen.

Het voorbije debat in de Kamer over justitie en de affaires heeft u niet overtuigd ?

SENELLE : Tijdens het Kamerdebat waarschuwde premier Jean-Luc Dehaene voor te hoog gespannen verwachtingen. Hervormingen vergen tijd, zei hij. Wordt dit een tweede begrafenis voor justitie ? De bevolking kijkt met spanning naar de mensen die iets kunnen veranderen dat zijn de politici. En die weten, zoals Dehaene, niets zinnigers te vertellen dan : wetten moeten niet alleen uitgevaardigd worden, ze moeten ook uitgevoerd worden. Geen wonder dat de bevolking de indruk krijgt dat gewoon gewacht wordt tot de druk van de ketel verdwijnt om daarna weer over te gaan tot de orde van de dag. Tot het volgende ongeluk.

Heeft de regering andere middelen om de modernisering, de hervorming van het gerecht te versnellen ?

SENELLE : En waarom geen volmachten voor justitie ? Als de drie-procentnorm essentieel is voor het geluk van de Belgische bevolking, dan is het waarborgen van een rechtvaardige rechtsstaat minstens even belangrijk. Waarom kunnen er dan geen volmachten komen om tot de noodzakelijke hervorming van justitie over te gaan ?

De VLD’er Patrick Dewael heeft in het jongste Kamerdebat de klassieke meerderheid-oppositieverhouding doorprikt door te zeggen dat iedereen, elke partij, in eigen boezem moest kijken. Want de situatie is te ernstig. Zo een tussenkomst toont de wil aan om te komen tot de rehabilitatie van en het geloof in de rechtsstaat.

Het kan niet dat de premier nu zegt : het gaat lang duren. Zeker niet op een moment dat het ene schandaal het andere opvolgt en het zich laat aanzien dat we er nog lang niet uit zijn. De politieke overheid speelt met vuur. Onze democratie is heel sterk dat wordt bewezen door de manier waarop we de voorbije gebeurtenissen hebben doorstaan , maar dat blijft niet duren. Daarom moet de minister van Justitie volmachten krijgen om zijn hervormingen door te voeren.

Sommige oplossingen om tot een efficiënte rechtsspraak te komen, liggen voor de hand. Zoals in de privé-sector moet worden begonnen met een goede functie-omschrijving. Als een voorzitter van een rechtbank van eerste aanleg wordt benoemd of een ondervoorzitter, moet worden gekeken welke de functie is en over welke bekwaamheden de kandidaat moet beschikken. Er moet ook een grondige en kritischer beoordeling van de magistraten volgen. Dergelijke beoordelingen komen nu altijd neer op goed, zeer goed, zoniet uitstekend. Daar staat nooit dat een magistraat zijn werk slecht doet. Daar klopt iets niet.

We moeten ook naar een veel eenvoudiger systeem : 27 gerechtelijke arrondissementen is te veel voor een klein land als België. Zo stellen we ook vast dat bij de benoeming van een griffier van de vrederechter een stoet van mensen daarover advies moet verstrekken : de procureur des konings, de voorzitter van de Rechtbank van Eerste Aanleg, de procureur-generaal, de eerste voorzitter van het Hof van Beroep en ga zo maar door. Wat een administratieve rompslomp ! Dat kan toch een stuk eenvoudiger ? We maken mee dat in de affaire-Dutroux de ene verdachte door het parket, de andere door de rijkswacht wordt ondervraagd. Hoe wordt dat allemaal gerijmd ?

Ook de scheidingslijn tussen politiek en magistratuur moet nog dieper worden doorgetrokken. Al was het maar om die indruk te vermijden dat er een bepaalde hefboom bestaat die maakt dat voor politici een ander soort justitie geldt.

Tot nu toe werden voor justitie nu eens 500 miljoen frank hier, dan weer 200 miljoen extra uitgetrokken. Blijkbaar durft niemand te komen zeggen dat zo’n hervorming een kwestie is van miljarden.

SENELLE : Het budget van de minister van Justitie bedraagt nagenoeg 35 miljard frank. Daarvan gaat zo’n tachtig procent naar lonen en wedden. En zelfs wat lonen en wedden betreft, zijn de Belgen ronduit krenterig. In vergelijking met collega’s in de ons omringende landen verdient een Belgische rechter, zowel bij Cassatie als een vrederechter, het minste van al. Procureur-generaal Eliane Lieckendael van het Hof van Cassatie verdient amper de helft van sommige van haar buitenlandse evenknieën. Dat is algemeen geweten, niettemin is het onaanvaardbaar. Het gaat hier om mensen die beslissingen treffen die fundamenteel zijn voor onze samenleving. Een dergelijke functie moet degelijk worden vergoed, want die mensen moeten hun aanzien kunnen bewaren. En mocht je nagaan wat het aanzien van de Belgische magistratuur was vòòr het losbarsten van de affaires en het aanzien ervan nu, je zou tot onthutsende vaststellingen komen. Dat aanzien van de magistratuur is dus essentieel.

Hoe dan ook, doordat meer dan driekwart van zijn budget verdampt in lonen en wedden, blijft er voor de minister weinig over om een modern justitiebeleid te voeren. Zijn marge is quasi nul. We moeten dus consequent zijn. Ik heb er een probleem mee als de premier tegen de bevolking zegt : die hervorming gaat tijd vergen. Er zijn nog kinderen verdwenen, een deel van het apparaat functioneert niet, en nagenoeg 95 procent van bevolking wantrouwt het gerecht. Zo’n situatie kan onze maatschappij op termijn ontzettend veel meer kosten dan een ernstige, zij het dure hervorming van de justitie.

Rik Van Cauwelaert

Marc Senelle : Een advocaat kan voor de verdediging alleen putten uit de bestaande wetten.

Speelde commissaris Raymond Brose een schimmige rol in het onderzoek van de Luikse affaires ?

Justitieminister Stefaan De Clerck in vergadering : Het budget van Justitie verdampt in lonen en wedden.