Het Forum : plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Mijnheer Van Eeckhaut, de nationale politiek is de voorbije week beheerst door het ontslag van Vlaams minister Johan Sauwens (VU).
Piet Van Eeckhaut : Wie minister wordt, aanvaardt verantwoordelijkheden die ook gelden voor privé-gedrag en -overtuigingen. En dus mag hij of zij zeker niet deelnemen aan bijeenkomsten waar men door slogans, toespraken, liederen of wat voor handelingen ook, raakt aan de basiswaarden van de democratie, wat duidelijk het geval was op die viering van het Sint-Maartensfonds. Ik had eerlijk gezegd Johan Sauwens niet in die hoek verwacht. Ik kende hem als een rustig en beschaafd man, onder meer van zijn contacten met de provinciebesturen. Het verbaast mij dat hij blijkbaar al langer dan vandaag behoort tot wat je de fundamentele flaminganten zou kunnen noemen. En die blijken op een of andere manier steeds weer verbonden met het milieu van collaborateurs of hun nazaten. Nu behoor ik zeker niet tot de scherpslijpers die voortdurend op de loer liggen om elke inbreuk op de politieke correctheid te kunnen aanklagen. Want dat wordt op de duur sectarisme, en dat is net wat je wil bestrijden. Ik kan begrijpen hoe verenigingen als het Sint-Maartensfonds ontstaan, en hoe men daar soms zijdelings bij betrokken kan raken. Misschien is dat ook Sauwens overkomen, vanuit zijn achtergrond en de streek waar hij vandaan komt. Wat dat betreft, ben ik milder dan historicus Bruno De Wever, die in ‘Greep naar de macht’ schrijft dat de minste sympathie gelijkstaat met medeplichtigheid. Ik wil best aannemen dat er bij de oostfronters velen meer uit naïviteit dan uit geloof in het nazisme naar het front zijn gemarcheerd. En velen hebben daarvoor een zware prijs betaald, al kan je die uiteraard niet vergelijken met de ellende die de nazi’s over de wereld hebben uitgestort. Maar ondanks mijn begrip vind ik dat Sauwens als minister over de grens van het toelaatbare is gegaan, en zijn ontslag was de enig mogelijke consequentie.
Hugo Schiltz had als federaal vice-premier ook ‘contacten’ met het Sint-Maartensfonds, maar daarover werd geen ophef gemaakt.
Van Eeckhaut : Sauwens roept dat hij ‘gepakt’ is, en dat kan best zo zijn. Ik weet niet of de vergelijking met Schiltz opgaat, maar in het algemeen is het zo dat de ene precies hetzelfde kan doen als de andere, maar met totaal andere gevolgen. Het kan van een stom toeval afhangen. Ikzelf prijs me gelukkig dat ik in 1939 geboren ben, en niet twintig jaar vroeger. Wat zou ik als twintigjarige gedaan hebben ? Ik hoop dat ik de luciditeit, de intelligentie en de moed zou hebben gehad om door de Duitse ideologie en haar Vlaamse uitlopers heen te kijken, maar zeker kan ik daarvan niet zijn. Hoe dan ook : de Vlaamse regering kon Sauwens niet handhaven en heeft wijs gereageerd. Voor minister-president Patrick Dewael (VLD), die ik een warm hart toedraag, moet dit extra pijnlijk zijn geweest. Hij is langs moederszijde de kleinzoon van Arthur Vanderpoorten, die als minister door de nazi’s is opgepakt en is omgekomen in het concentratiekamp van Bergen-Belsen. Dat verklaart mee de oprechte woede-uitval van Dewael tegen Filip Dewinter (Vlaams Blok). Een groot deel van de structuur en de personen in het Blok zijn inderdaad fascistisch of fascistoïde. Allemaal ? Neen, en zeker niet alle kiezers. Maar precies die mensen moet men er telkens weer op wijzen welke partij ze steunen.
De affaire-Sauwens was een nieuwe klap voor de Volksunie, die na de verdeeldheid over het Lambermontakkoord al in de touwen hing.
Van Eeckhaut : Ik wil mij niet in de gevaarlijke profetenmantel hullen, maar ik zie de Volksunie al die interne ruzies en stromingen niet meer te boven komen. Toch mogen we niet vergeten dat Vlaanderen van ver komt, na een lange periode van Belgische onderdrukking. Als je geen proces in je eigen taal kan voeren, als je geen hoger onderwijs in je eigen taal kan volgen, als de officieren bevelen geven in een taal die de soldaten niet begrijpen, dan mag je wel degelijk van onderdrukking spreken. In de Vlaamse reflex schuilt dus iets edels. Uit die context is in de jaren vijftig de Volksunie ontstaan, die onder impuls van tal van democratische flaminganten veel heeft bereikt. Ik heb in mijn eigen partij altijd behoord tot diegenen die de Vlaamse eisen, onder meer in Brussel, steunden. Helaas is de vereenzelviging met de Duitse bezetter en met het gedachtegoed van de nazi’s een zo grote ontsporing van de Vlaamse beweging geweest, dat ze er eeuwig aan herinnerd of mee geconfronteerd zal worden. Dat geldt ook voor de Volksunie, al is het grootste deel van het romantisch flamingantisme intussen opgezogen door het Vlaams Blok.
Een ander groot item vorige week was de zwangerschap van prinses Mathilde.
Van Eeckhaut : Ik gun het prinselijk paar alle geluk en een groot deel van de bevolking heeft kennelijk behoefte aan deze sprookjes, maar aan mij gaat het voorbij. Ik hoorde een politicus zeggen dat er nu ‘gerustheid kon intreden’. Wat voor onzin is dat ? Wie met een beetje intellectuele scherpte kijkt naar de overdrijving waarmee deze story is opgediend, valt achterover. Ik heb als advocaat en als politiek mandataris de eed van loyaliteit aan de koning afgelegd, en ik ben een legalist. Ik vind mij terug in de verzen van het Wilhelmus : ‘Den Coninck van Hispanjen, heb ick altyt geëert.’ Maar vraag me niet om te staan juichen voor blijde intredes of festiviteiten van de koninklijke familie. ‘Le jour du Quatorze Juillet, je reste dans mon lit douillet’, zong Georges Brassens. Een vertoning als het Te Deum vind ik ronduit gênant. Niet omdat ik geen katholiek ben, maar omdat dit een schending is van de scheiding tussen kerk en staat. De driestuiversverhalen over Filip en Mathilde verdringen te gemakkelijk de gerechtvaardigde discussie over de rol van de monarchie, die bij ons toch al niet graag gevoerd wordt. Ik heb de tijd meegemaakt dat elke bedenking ter zake werd beschouwd als een persoonlijke aanval op koning Boudewijn en de grote morele waarden waarvoor die stond. Wij kennen vooral gematigde republikeinen die besluiten dat de monarchie al bij al niet zoveel kwaad kan en een noodzakelijk bindmiddel is in dit verscheurde land. Dat is eigenlijk naast de kwestie. Ik vraag me af welke rol de monarchie nog zal hebben als er een echte Europese regering komt. Voor Laken zou de Verklaring van Laken weleens gevaarlijk kunnen worden.
Het Rwandaproces in Brussel gaat zijn vijfde week in. Vindt u het goed dat een proces als dit voor het assisenhof wordt gevoerd ?
Van Eeckhaut : Voor misdaden tegen de menselijkheid en genocides mogen geen grenzen bestaan, niemand mag zich kunnen verschuilen achter territoriale bevoegdheden. Maar over dergelijke feiten zou een echt internationaal strafgerechtshof moeten oordelen. De oprichting ervan is twee jaar geleden in Rome afgesproken, maar in de praktijk komt er niet veel van terecht, onder meer omdat de Amerikanen dwarsliggen. De Verenigde Naties hebben enkele ad-hocrechtbanken opgericht, zoals het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag dat uitstekend werkt. Dit Rwandaproces is niet echt internationale rechtspraak, het is Belgische rechtspraak over iets dat zich elders heeft afgespeeld. Ik ken het dossier niet, en ik hoop dat men eerbied heeft voor de principes van de rechtstaat en de faire procesvoering, waaronder het vermoeden van onschuld en de vrije verdediging. De jury wacht geen gemakkelijke taak, want er zal twijfel worden gezaaid over de betrouwbaarheid van de getuigenissen. Ik bekijk dit proces dus met enige zorgelijkheid. Ik steun de tendens om misdaden van deze categorie niet ongestraft te laten, maar er zijn geschiktere rechtbanken denkbaar dan een assisenhof in één, al dan niet bij de problematiek betrokken, land.
Voor de ontluistering van François Mitterrand zorgt deze keer generaal Paul Aussaresses, die in een boek de folterpraktijken van de Fransen in Algerije toegeeft. Volgens hem gebeurden ze met medeweten van minister van Justitie Mitterrand.
Van Eeckhaut : Ik ben Mitterrandofiel, maar lijd niet aan Mitterrandolatrie. De ambiguïteit die Mitterrand op zovele gebieden kenmerkte, vind ik net een van de fascinerende aspecten van zijn persoonlijkheid. Het is precies twintig jaar geleden dat hij voor het eerst president werd, wat in linkse kringen grote verwachtingen wekte. Hij heeft die niet allemaal ingelost, maar hij heeft toch veel verwezenlijkt. Hij was de eerste president die in de Israëlische Knesset ging spreken over een Palestijnse staat, hij was in Cancun de eerste die op het noord-zuidforum gepleit heeft voor meer sociale opvattingen in de internationale verhoudingen, hij heeft in het spoor van De Gaulle en Adenauer gezorgd voor een stabiele vredesdialectiek met Duitsland, hij heeft de Europese gedachte altijd volop gesteund, hij heeft van alle Franse presidenten de actiefste en beste cultuurpolitiek gevoerd, hij heeft de creatieve kracht van de architectuur gesteund, hij heeft enorme sommen vrijgemaakt voor onderwijs en wetenschappelijk onderzoek. Dat zijn serieuze pluspunten. En bovenal was hij een man die intellect en cultuur uitstraalde, al ging dat soms over in pedanterie. Maar zijn verleden is, net als zijn hele leven, ambigu geweest. Hij komt uit een klein burgerlijk en christelijk gezin uit Jarnac in de Charente, uit la France profonde, en heeft zich van daaruit snel opgewerkt tot een zowel nationaal als internationaal gerespecteerd socialistisch leider. Maar hij is op een cruciaal moment, in de oorlog en tijdens het Vichyregime, volwassen geworden en werd als jong politicus minister in de Vierde Republiek, in een periode waarin de Algerijnse crisis op haar hevigst was. De rol die hij daarbij heeft vertolkt is hem blijven achtervolgen, en heeft hij later wellicht betreurd maar nooit geloochend. Net zoals hij, tot woede van velen, de hand boven het hoofd hield van enkele om politieke of financiële redenen in opspraak geraakte vrienden. Ik ben niet blind voor de negatieve punten van Mitterrand, maar men zou daarover niet eens spreken mocht er aan de positieve kant niet zoveel tegenover staan.
Paus Johannes Paulus II heeft op zijn 95ste buitenlandse reis in Griekenland orthodoxen en in Syrië islamieten ontmoet, en hij heeft gepleit voor vrede in het Midden-Oosten.
Van Eeckhaut : Ik ben tegen deze paus vanwege de manier waarop hij zijn gezag heeft misbruikt om in domeinen als geboortebeperking en aidspreventie volstrekt onverdedigbare principes op te dringen. Hij heeft daarmee bijzonder veel kwaad aangericht. Ik geef hem goede punten voor de manier waarop hij, zeker in de eerste jaren van zijn bewind, het geloof en de vredesboodschap overal in de wereld krachtig is gaan uitdragen, tot op plaatsen waar dat niet evident was. Het heeft de populariteit van de kerk wereldwijd doen stijgen, ook bij jonge mensen, wat op de jongerendagen is gebleken. Ook zijn jongste tocht, in de voetsporen van de apostel Paulus, heeft indruk gemaakt. Zijn intrede in de moskee, de verzoenende taal die hij zowel binnen als buiten de christelijke familie predikte, de oproep tot vrede in Israël, dat alles zou hoop- en vreugdevol moeten stemmen. Maar daartegenover vallen zijn maskers dan weer onmiddellijk af met zijn politiek van zaligverklaringen, die blijk geeft van reactionaire opvattingen die gezien de historische kennis van sommige feiten ongeoorloofd zijn. De zaligverklaring van kardinaal Stepinac is daar maar één voorbeeld van.
Verder sta ik huiverig tegenover iemand die van geen stoppen wil weten. De paus klampt zich zowel letterlijk als figuurlijk vast aan zijn staf. In dit geval is le pape le bâtonnier, doorgaans is het omgekeerd. Hij blijft ook koppig zijn reizen ondernemen, hoezeer hij ook getroffen is door ziekte en ouderdom. Het is een geseling die hij zichzelf oplegt, maar die niet verantwoord meer is. De kerkelijke overheid moet dringend een opvolgingsprocedure in haar reglementen opnemen. De paus mag geen deerniswekkende figuur worden.
Piet Van Eeckhaut is jurist.
PIET VAN EECKHAUT
Koen Meulenaere
