De Franse econoom Thomas Piketty is door de redactie van Knack verkozen tot Man van het Jaar. Naar aanleiding daarvan lieten we – samen met het VTM-Nieuws – het onderzoeksbureau iVox bij duizend Vlamingen een enquête houden over de crisis, de inkomensongelijkheid, het regeringsbeleid én het protest daartegen. De Gentse politicoloog Carl Devos becommentarieert de opvallende resultaten.

1. Hebt u begrip voor de stakingen?

De afgelopen weken werd in alle provincies gestaakt en geprotesteerd door de vakbonden. Op 15 december roepen ze opnieuw op tot een nationale actiedag. De mening van de Vlaming over het nut van dat protest is verdeeld. Ongeveer 56 % heeft er begrip voor, zo’n 43 % helemaal niet. Arbeiders en ambtenaren steunen de stakers duidelijk meer dan bedienden en hoger opgeleiden.

De politieke voorkeur van de ondervraagden speelt een doorslaggevende rol. Bijna negen op de tien kiezers van de SP.A hebben begrip voor de vakbondsacties, net als een meerderheid van de CD&V-kiezers. De steun is veel geringer bij de N-VA (32 %) en Open VLD-kiezers (38 %).

Maar al toont een meerderheid begrip, bijna zes op de tien Vlamingen denken dat de stakingen de zaken alleen maar erger maken. Er valt in de houding tegenover het vakbondsprotest ook een kleine generatiekloof te bespeuren tussen de min 34-jarigen en de middengroep van 35 tot 54 jaar. Bij die laatste is de steun voor de stakingen veel uitgesprokener (66 %) dan bij de jongeren (46 %). Dat kan erop wijzen dat de vakbonden stilaan de aansluiting met de jongeren verliezen. Dat blijkt ook uit recent onderzoek van de KU Leuven (zie Knack van 3 december).

Commentaar Carl Devos: ‘De resultaten tonen aan dat deze crisis onze samenleving sterk verdeelt. Veel mensen discussiëren over het nut van de vakbondsacties en daarbij laaien de gemoederen hoog op. De vakbonden moeten uitkijken dat hun acties zich niet als een boemerang tegen hen keren. Als de stakingen na nieuwjaar worden voortgezet, zal het begrip snel afbrokkelen, denk ik. Misschien hebben de vakbonden het tactisch onhandig gespeeld, door vanaf het begin de lat zo hoog te leggen. Meteen nadat de eerste besparingsmaatregelen bekend waren gemaakt, spraken ze al van een ‘onaanvaardbaar horrorscenario’. Vorige week herhaalde Rudy De Leeuw van het ABVV dat de stakingen pas zullen ophouden “als het beleid wordt aangepast”. Ik vrees voor de bonden dat ze dit politieke gevecht niet kunnen winnen.’

2. Voelt u de crisis?

Acht op de tien Vlamingen zeggen dat ze door de besparingen van de regering worden getroffen: mannen (82 %) meer dan vrouwen (78 %) en jongeren minder (72 %) dan de groep tot 54 jaar (86 %). Alleenstaanden voelen de crisis harder (82 %) dan wie samenwoont of getrouwd is (79 %).

SP.A-kiezers (92 %) beweren meer onder de besparingsmaatregelen te lijden dan N-VA-kiezers (71 %). Hetzelfde geldt uiteraard voor mensen met een lager gezinskomen (82 %) tegenover mensen met een hoger inkomen (77 %).

De overgrote meerderheid van de Vlamingen (bijna 78 %) vindt dat de besparingsmaatregelen niet eerlijk zijn verdeeld. CD&V- en SP.A-stemmers zijn het wat dat betreft helemaal met elkaar eens (telkens ongeveer 87 %), maar ook een meerderheid van de N-VA-kiezers (60 %) en van de liberale kiezers (68 %) stemmen daarmee in.

Acht op de tien Vlamingen beseffen dat iederéén zal moeten inleveren. De 55-plussers zien de zaken wat dat betreft het somberst in (85 %).

Commentaar Carl Devos: ‘Voor het eerst sinds 1999 zijn de federale regering en de regionale regeringen samen van start gegaan. Maar vijftien jaar geleden kon premier Guy Verhofstadt met zijn paarse coalitie cadeaus uitdelen, nu moeten alle regeringen besparen en gaat er haast geen dag voorbij zonder slecht nieuws. Daarom was het slim van Gwendolyn Rutten (Open VLD) om er vorig weekend op te wijzen dat we in januari netto meer zullen verdienen. Jongeren zijn optimistischer, omdat ze al een hele tijd weten dat ze langer aan het werk zullen moeten blijven. Zij zijn er mentaal op voorbereid dat zij misschien de eerste generatie zijn die het minder goed zal hebben dan de generatie voor haar.’

3. Groeit de inkomensongelijkheid?

Zestig procent van de Vlamingen vindt dat de inkomensongelijkheid de afgelopen jaren is toegenomen. De meningen zijn hier duidelijk volgens partijlijnen verdeeld: 85 % van de SP.A-stemmers vindt dat de ongelijkheid is vergroot, 59 % van de CD&V-stemmers en slechts 43 % van de N-VA-stemmers.

Vrouwen, ouderen en lager opgeleiden zijn meer overtuigd dat de inkomenskloof groeit. Mannen, jongeren en hoger opgeleiden minder. Opmerkelijk: bijna 70 procent van de Vlamingen vindt de inkomenskloof problematisch groot. SP.A-kiezers en in mindere mate CD&V-kiezers scoren hier het hoogst.

Commentaar Carl Devos: ‘De CD&V lijkt af te stevenen op een identiteitsprobleem. De christendemocraten maken deel uit van een rechtse coalitie die een hard besparingsbeleid voert, terwijl hun kiezers stevige kritiek hebben op de voorgestelde maatregelen. In die moeilijke positie zat CD&V al tijdens de formatiegesprekken. De zogenaamde linkse trofee waarvoor de partij onderhandelde, is er nooit gekomen. Ze moest zich tevredenstellen met de Arco-deal. CD&V heeft tijdens de verkiezingen bovendien veel rechtse kiezers naar de N-VA zien vertrekken, waardoor haar overgebleven kiezerspubliek linkser is geworden. In de regering is CD&V te links en voor de kiezer is de partij te rechts geworden.’

4. Vergroten de regeringsmaatregelen de ongelijkheid?

Ongeveer de helft van de Vlamingen denkt dat de maatregelen van de Vlaamse en de federale regering de inkomenskloof nog zullen vergroten. Voor de Vlaamse regering is men iets milder (46 %) dan voor het federale regeringsbeleid (52 %). Ouderen (58 %) zijn negatiever dan jongeren (43 %).

Vlaamse gezinnen hebben een jaarlijks gemiddeld inkomen van ongeveer 30.000 euro. Bij de groep die onder dat gemiddelde zit, vreest bijna 56 procent dat de federale regeringsmaatregelen de inkomenskloof zullen vergroten. Bij de meer bemiddelden daalt dat tot 48 procent.

Acht op de tien Vlamingen vinden dat de regeringen maatregelen moeten nemen om de inkomenskloof te dichten. Bij CD&V- en SP.A-kiezers en bij respondenten uit de laagste sociale klassen loopt dat op tot bijna 90 procent. Ook 76 procent van de N-VA-kiezers is het daarmee eens.

Zeven op de tien respondenten geloven niet dat minderbedeelden er zelf voor kiezen om arm te zijn. Maar ongeveer zestig procent vindt wel dat de kansarmen zelf meer initiatieven moeten nemen om hun situatie te verbeteren. N-VA’ers zijn wat dat betreft het meest uitgesproken (75 %), SP.A- kiezers het minst (35 %). Leeftijd speelt hierin nauwelijks een rol, geslacht wel: 65 % van de mannen vindt dat minderbedeelden hun lot in eigen handen moeten nemen, tegenover 54 % van de vrouwen.

Commentaar Carl Devos: ‘De Vlaming is milder voor de Vlaamse regering omdat die meer bespaart op de eigen administratie en omdat sommige maatregelen nog niet goed zichtbaar zijn, zoals de hervorming van de kinderbijslag of het duurder worden van de zorg. De besparingen die de federale overheid doorvoert, zoals de indexsprong en de hogere pensioenleeftijd, zijn wel meteen voelbaar en gelden voor een veel bredere laag van de bevolking. Bovendien kan de Vlaamse regering meer in de luwte werken. Op een enkel incident tussen Liesbeth Homans (N-VA) en Marino Keulen (Open VLD) over de sociale huisvesting na, geeft de Vlaamse regering een rustige indruk. Dat is helemaal anders op het federale niveau, waar het ene incident op het andere volgt. Het onderzoek leert nog eens dat de Vlaming begrip heeft voor de minderbedeelden. Hij wil de solidariteit in stand houden, maar vindt wel dat iedereen zijn steentje moet bijdragen. Ook de kansarmen zelf moeten meer initiatief nemen. Daar speelt de N-VA handig op in.’

5. Moet er een vermogensbelasting komen?

De Vlamingen zijn niet tevreden over het fiscale beleid. Slechts 18 procent vindt dat de belastingdruk eerlijk verdeeld is. Maar liefst 92 procent vindt dat arbeid te zwaar belast wordt. Bijna 85 procent is voorstander van een belasting op grote vermogens vanaf één miljoen euro. Bij CD&V-stemmers is de steun daarvoor nog meer uitgesproken (91 %), maar zelfs bij Open VLD- en N-VA-aanhangers kan ongeveer 78 procent zich erin vinden.

Ook een belasting op winsten uit vermogens krijgt ruime bijval. 67 procent van de Vlamingen vindt dat enkel grote winsten belast zouden moeten worden. Bij de N-VA-kiezers is 73 procent daarvoor gewonnen, bij CD&V-kiezers 71 procent, bij SP.A-kiezers 65 procent, bij Open VLD-kiezers 58 procent. 57 procent van de Vlamingen wil zelfs nog verder gaan en alle winsten uit vermogen belasten.

Zo komen we bij de vraag of de winsten die gemaakt worden bij het verhandelen van aandelen belast moeten worden. Ook daarvoor blijkt in Vlaanderen een groot draagvlak te bestaan, dwars over alle partijgrenzen heen. Bijna 65 procent van de Vlamingen is voor. De liberale kiezers (55 %) tonen zich iets minder enthousiast dan de socialistische (76 %).

Conclusie: een zogenaamde tax shift – waar dezer dagen in de Wetstraat veel over wordt gesproken – kan in Vlaanderen op royale steun rekenen.

Die belastingverschuiving kan ook in de richting van een verhoging van de btw gaan. 51 procent van de Vlamingen is gewonnen voor een verhoging van de belasting op consumptie en een verlaging van die op arbeid. 75 procent van de Vlamingen vindt dat de btw op vervuilende en ongezonde producten gerust verhoogd mag worden. Die hoge scores variëren nauwelijks naar leeftijd, geslacht of politieke voorkeur. De Vlaming is dus tot veel bereid. Zolang er maar niet aan de erfenissen wordt geraakt. Een kamerbrede meerderheid van 88 procent kant zich tegen een verhoging van de belastingen op erfenissen. Bij de Open VLD is dat zelfs 92 procent.

Commentaar Carl Devos: ‘Uit De Stemtest bleek ook al dat een grote meerderheid voor een vermogensbelasting is. Je kunt je dan ook afvragen waarom deze regering daar geen werk van maakt. Het probleem is dat die eis nu ‘geframed’ zit bij de oppositie. Als de regering zo’n belasting zou aankondigen, lijkt het op een overwinning van de socialistische partijen en dat gunt men hen niet. Bart De Wever (N-VA) heeft ook gelijk als hij zegt dat er goed moet onderzocht worden welk tarief gehanteerd zal worden. Het mag niet te hoog zijn, want dan riskeert men een kapitaalvlucht. Het mag ook niet te laag zijn om voldoende op te brengen. Ik denk wel dat de meeste mensen het voordeel van een vermogenswinstbelasting te hoog inschatten. Ze zal zeker geen miljarden euro’s opleveren en dus ook niet alle problemen oplossen. Zo’n belasting is wel goed om het gelijkheidsgevoel te herstellen.

‘Het fiscale luik is eigenlijk de zwakke flank van de regering-Michel. Nog voor de verkiezingen kondigden de liberalen een grote fiscale hervorming aan. De toenmalige minister van Financiën Koen Geens (CD&V) moest die voorbereiden. Nu blijkt dat er in het regeerakkoord niet zoveel over instaat. Toch lijkt een ’tax shift’ op termijn wel mogelijk. De liberale vakbond lijkt bereid het protest te staken als de regering met een voorstel daarvoor afkomt. Dan zal op den duur ook het ACV bijdraaien en staat de socialistische vakbond er alleen voor. Daar kan deze regering mee leven.’

DOOR MICHEL VANDERSMISSEN

‘Jongeren zijn er mentaal op voorbereid dat zij misschien de eerste generatie zijn die het minder goed zal hebben dan de generatie voor haar.’

Carl Devos ‘Een vermogenswinstbelasting zal geen miljarden euro’s opleveren en dus ook niet alle problemen oplossen.’