Beide finalisten in de Franse presidentsverkiezingen, Nicolas Sarkozy en François Hollande, hebben geen overtuigende positieve boodschap, maar schetsen vooral doemscenario’s als de ander zondag wint. En dat terwijl de Fransen toch al niet blaken van het zelfvertrouwen.
De scène speelt zich een maand geleden af in het stadje Saint-Joseph op het tropische Franse eiland Réunion. Onder een grote tent op de Place François Mitterrand wacht een enthousiast zingende menigte op een toespraak van François Hollande, de linkse kandidaat voor de presidentsverkiezingen.
Om de toehoorders alvast in de stemming te brengen, heeft de burgemeester drie streekgenoten uitgenodigd op het podium, die elk hun verhaal mogen doen. Gaan zij vertellen wat de veelal linkse bestuurders op het eiland in de Indische Oceaan allemaal voor elkaar hebben gekregen en waarom Hollande dus de rechtse president Nicolas Sarkozy moet opvolgen?
Nee, dat gaan ze niet. De eerste spreker is boer en maakt zich zorgen over een mogelijke aanstaande verlaging van de Europese landbouwsubsidies. Daarna volgt een oudere man, die verzeild is geraakt in een jarenlange strijd met de bureaucratie en vreest dat hij kan fluiten naar een som geld waarop hij recht zegt te hebben. Ten slotte vertelt een jonge vrouw dat ze ondanks haar universitaire diploma met geen mogelijkheid een geschikte baan kan vinden.
Welkom in Frankrijk, een land waar – ook op ruim negenduizend kilometer van Parijs – angst en pessimisme een centrale rol spelen in het dagelijks leven. Uit recente onderzoeken blijkt dat geen enkel volk de toekomst somberder inziet dan het Franse, dat Fransen wereldwijd de meeste antidepressiva slikken per hoofd van de bevolking en dat ze globalisering het vaakst zien als een bedreiging (en niet als een mogelijkheid).
De meeste studenten in Frankrijk dromen niet van een spannende carrière in het buitenland of een succesvolle eigen onderneming, maar willen het liefst ambtenaar worden. Dan lopen ze tenminste geen risico op ontslag. Veelzeggend is ook dat de economische crisis in de ogen van veel Fransen al hoog en breed was begonnen voordat de Amerikaanse zakenbank Lehmann Brothers eind 2008 omviel, waarna de recessie overwaaide naar Europa. In Frankrijk lijkt het al decennialang crisis te zijn.
De beide overgebleven kandidaten in de strijd voor het Franse presidentschap, Hollande en zittend president Nicolas Sarkozy, proberen de onrust niet in te dammen, integendeel: beiden voeren een campagne waarin angst juist een centrale plaats inneemt.
Aan de leiband
Links maakt de kiezer bang met ideologische retoriek over het ‘ultraliberale’ beleid van Sarkozy. Hij is immers ‘de vriend van de bazen’ en ‘de president van de rijken’, die eropuit is om de Fransen hun sociale verworvenheden af te nemen en een verdere afbraak van de verzorgingsstaat voor ogen heeft.
Ook maakt Hollande dankbaar gebruik van de opeenvolging van crises de afgelopen jaren, waartegen Sarkozy in zijn ogen machteloos is gebleven: nog vijf jaar Sarkozy betekent volgens links meer versobering, slechtere publieke dienstverlening en geen groei, aangezien de president aan de leiband ligt bij de Duitse bondskanselier Angela Merkel. President Hollande daarentegen zal de andere regeringsleiders dwingen opnieuw plaats te nemen aan de onderhandelingstafel om afspraken te maken over een groeistrategie.
Hollande probeert zijn kiezers ook wel op een positieve manier te benaderen, maar doet dat met weinig controversiële onderwerpen en onduidelijke plannen. Wie is er nu tegen ‘meer kansen voor de jeugd’? Naar het voorbeeld van de Amerikaanse president Barack Obama noemt Hollande zich ‘de kandidaat van de hoop’, maar de meeste kiezers hebben hun hoop vooral op hem gevestigd omdat hij in de positie is om Sarkozy uit het Elysée te kegelen.
Ook Sarkozy, die volgens de peilingen al maandenlang op een nederlaag afkoerst, heeft van de angstfactor zijn belangrijkste wapen gemaakt. Hij zet vooral in op de onzekerheid die een eerste socialistische president sinds François Mitterrand (1981-1995) bij veel Fransen oproept. De financiële markten zouden van plan zijn speculatieve aanvallen op de Franse schuld te plaatsen, zo spiegelt Sarkozy de kiezer voor, rijkere Fransen zullen zich blauw betalen aan belastingen en de staatsfinanciën zouden binnen de kortste keren Spanje en Griekenland achterna gaan. Daarbij vermeldt Sarkozy overigens niet dat het land door zijn eigen gebrekkige begrotingsdiscipline dit jaar de hoogste kredietstatus verloor bij beoordelaar Standard & Poor’s.
Sarkozy richt zich in het bijzonder tot de ruim zes miljoen kiezers die in de eerste ronde op Marine Le Pen van het uiterst rechtse Front National (FN) hebben gestemd. Die heeft hij hard nodig om zondag nog een kans te maken op de overwinning. En dus voorspelt Sarkozy dat illegalen bij een linkse regering op een generaal pardon zullen kunnen rekenen – wat Hollande niet van plan is – en dat veiligheid op straat dan niet langer een prioriteit is.
Ook op Europees niveau ziet Sarkozy, buiten verkiezingstijd overtuigd Europeaan, plotseling tal van bedreigingen: de Europese industrie verdient bescherming tegen China en Amerika en de nationale grenzen moeten weer worden gecontroleerd. Het aantal immigranten, dat de afgelopen vijf jaar onder Sarkozy niet afnam, moet plotseling worden gehalveerd, een maatregel die volgens critici in strijd is met internationale afspraken.
Op aanraden van zijn invloedrijke adviseur Patrick Buisson, die in de jaren tachtig werkzaam was voor het nationalistische weekblad Minute, zet Sarkozy de rabiaat rechtse campagne voort die hij twee maanden geleden opstartte. Buisson is ervan overtuigd dat verkiezingen niet langer met economische thema’s worden gewonnen, aangezien politici op dat gebied geen vertrouwen meer zouden genieten bij de kiezer, maar op onderwerpen als veiligheid en immigratie.
Een risico voor Sarkozy is echter wel dat hij de kiezers die op middenkandidaat François Bayrou stemden, tegen zich in het harnas jaagt. Die zijn vaak juist pro-Europa en hechten wel veel waarde aan economische kwesties. Bayrou stelde in de eerste ronde weliswaar teleur met 9 procent, maar Sarkozy heeft een groot deel van de kiezers niettemin hard nodig.
Het mag nauwelijks een verrassing heten dat Le Pen heeft geprofiteerd van de collectieve angstpsychose waarin Frankrijk zich lijkt te bevinden. Het FN wijst al sinds de jaren zeventig op de talrijke gevaren in de Franse samenleving, vooral als die van buitenlandse herkomst zijn en de Franse identiteit bedreigen. Doorgaans gaat het daarbij volgens Le Pen om Europa en niet-westerse immigranten.
Ze liet doorschemeren dat ze zich wil ontpoppen als de leider van ‘de ware oppositie’, als links aan de macht komt. De tijd van Sarkozy, die zichzelf vijf jaar geleden op de borst klopte dat hij de partij van Le Pen klein had gekregen, is voorbij, denken ze bij het FN.
Le Pen wil aan de parlementsverkiezingen van juni deelnemen onder de naam Rassemblement Bleu Marine (‘marineblauw verbond’). Ze hoopt dat veel kiezers de extremistische uitspattingen van haar vader Jean-Marie, die aan de oude naam kleven, zullen vergeten, waardoor het front definitief salonfähig zou worden.
Kaalplukken
Uit een rondgang langs enkele stemlokalen in Parijs op de zondag van de eerste verkiezingsronde blijkt dat de doemscenario’s van beide kandidaten hun uitwerking niet hebben gemist.
‘Ik ben bang dat Frankrijk in Griekenland verandert als links aan de macht komt’, zegt Dominique, een oudere dame die net als veel andere stemmers haar achternaam niet wil prijsgeven. Ze woont in het zestiende arrondissement, een stadsdeel met brede boulevards en statige negentiende-eeuwse panden, waar veel gefortuneerden wonen, soms verscholen achter hoge hekken.
‘François Hollande wil geld uitgeven dat er niet is’, zegt ze. Ze is ervan overtuigd dat een linkse regering haar gaat kaalplukken en heeft uit voorzorg vast de renovatiewerkzaamheden aan haar villa in Normandië stopgezet, een van haar drie residenties. ‘Ik had vandaag ook veel meer op de brocante willen kopen, maar ik durf het niet meer. Ik moet opletten.’
In een buurtboekwinkel ligt het werk A quoi servent les riches? (‘Waartoe dienen de rijken?’) prominent in de etalage. Ze blijken – volgens dat boek – de economie draaiende te houden en werkgelegenheid te creëren. Een kiosk adverteert met de omslag van het rechtse weekblad Le Point: ‘Haat tegen de rijken’.
Net als in de rest van Frankrijk is de opkomst in het zestiende arrondissement deze zondag enorm, 80 procent. Zittend president Sarkozy, die daar zelf ook stemt, scoort met 65 procent van de stemmen nóg iets meer dan vijf jaar geleden, terwijl Hollande blijft steken op 15 procent. Le Pen vinden ze hier in het zestiende niet netjes. Zij moet zich tevredenstellen met minder dan 6 procent.
‘Rijkdom en succes zijn in Frankrijk geen reden om trots te zijn, integendeel’, zegt Françoise, echtgenote van een zakenman die een tijd in Den Haag woonde. ‘En dus gaan ze extra belastingen heffen om ons geld te verdelen.’
Net als veel andere rijke Fransen vreest ze de hogere belastingschijven van Hollande: de schijf voor jaarinkomsten boven 150.000 euro gaat van 41 naar 45 procent en op inkomsten boven één miljoen gaat de fiscus driekwart heffen. Verder stijgen de successierechten en de vermogensbelasting en wordt een btw-verhoging, die iedereen betaalt, juist geannuleerd. Om te voorkomen dat sommige rijken hun hele jaarinkomen moeten afstaan, stelt Hollande een fiscaal plafond in van 85 procent.
Vanuit Brussel, Londen en Genève klinken berichten dat makelaarskantoortjes in de hogere segmenten platgelopen zouden worden door Fransen die al druk doende zijn op een fiscaal ballingschap te anticiperen. Hoewel het de vraag is hoeveel inwoners daadwerkelijk vertrekken als Hollande de verkiezingen wint, zit de schrik erin. Daarom stemmen ze massaal op Sarkozy. Hoewel ze niet allemaal even tevreden zijn over zijn prestaties, willen ze in elk geval voorkomen dat Hollande het voor het zeggen krijgt.
Tegelijkertijd is de keuze van de meeste linkse kiezers bovenal ingegeven door afkeer van Sarkozy. Dat wordt bevestigd aan de andere kant van Parijs, in een stemlokaal in het volkse negentiende arrondissement.
Violette Dauguet heeft daar net op Hollande gestemd, zoals ruim 40 procent van de kiezers. ‘Ik vrees dat Sarkozy La Poste wil privatiseren, waar mijn man werkt’, geeft ze een van haar overwegingen voor haar keuze, terwijl Sarkozy juist garandeert dat de posterijen in handen van de overheid blijven.
Ze had haar stem eigenlijk aan de nog linksere kandidaat Jean-Luc Mélenchon van het Front de Gauche willen geven, maar ze is 21 april 2002 nog niet vergeten, toen Jean-Marie Le Pen verrassend de tweede ronde haalde omdat de PS-kandidaat Lionel Jospin niet genoeg stemmen kreeg. Ze waarschuwt Hollande wel alvast: ‘Hij moet het geld bij de rijkste Fransen vandaan halen, zoals hij belooft. Zodra hij een bezuinigingsronde aankondigt, gaan we de straat op.’
Kater
Het meest realistische doemscenario in de huidige verkiezingscampagne komt niet bij een van beide kandidaten vandaan, maar van de econoom Jacques Attali. Hij was de vertrouweling van president Mitterrand en schreef in 2008 in opdracht van Sarkozy een rapport met voorstellen voor structurele hervormingen om de staatsfinanciën op orde te krijgen. De president reageerde enthousiast, maar legde het rapport naast zich neer.
In een column op de website Slate.fr voorspelt Attali dat Frankrijk op 7 mei, de dag na de verkiezingen, wakker wordt met een kater van jewelste, wie ook de winnaar is. Dan zal de president immers beseffen dat de staatsschuld, het begrotingstekort en het gebrek aan groei de belangrijkste thema’s zijn, terwijl die in de campagne nauwelijks aan bod zijn gekomen en er geen plan van aanpak voorhanden is.
‘Wees niet bang!’ sprak Sarkozy zijn aanhang eerder deze maand toe op Place de la Concorde in Parijs. ‘Volk van Frankrijk, wees niet bang! Als jullie niet willen dat ze winnen, zullen ze niet winnen.’
OLIVIER VAN BEEMEN IN PARIJS EN SAINT-JOSEPH (LA RÉUNION)
‘Ik ben bang dat Frankrijk in Griekenland verandert als links aan de macht komt.’
‘Hollande moet het geld bij de rijkste Fransen vandaan halen, zoals hij belooft.’
