Iets later dan Guy Verhofstadt en Louis Tobback gooide premier Jean-Luc Dehaene zich in de kiesstrijd. Minder normaal was dat de koning zich mengde in het debat.
“IS HET ECHT WAAR, dat Jean-Luc Dehaene applaus kreeg ? ” vraagt de persdienst van de CVP met geveinsde verbazing. Het is de waarheid. Enkele honderden studenten van de Universitaire fakulteiten Sint-Ignatius (Ufsia) klapten na anderhalf uur Dehaene bedaard in de handen. Niet echt entoesiast. Maar in vergelijking met de kiescampagne van 1991, toen Dehaene aan de Leuvense universiteit in een debat met Louis Tobback (SP) en Hugo Schiltz (VU) een paar keer het auditorium over zich heen kreeg, was het een opmerkelijke ommekeer. Als de studenten de seismografen van de maatschappelijke en politieke veranderingen zijn, daagt voor de CVP weer hoop.
De jonge Vlaamse intelligentsia vond Dehaene vier jaar geleden het prototype van de principeloze Belgische kompromismaker en liet daar haar afkeuring voor blijken. En nu kan hij op haar erkenning en zelfs op enige sympatie rekenen. Toch zegt Dehaene de dingen nu niet anders of beter dan vroeger. Zijn zinnen zijn nog even krom. Gelukkig voor het publiek praat hij veel met armen en handen. Die zijn altijd in beweging, want minder weerbarstig dan stroeve woorden. De mens Dehaene blijft een enigma. Als hij niet met politiek bezig is, gedraagt hij zich als een ongecomplexeerd populist, die zonder gêne op mekanische stieren jaagt en zeehonden koestert. Zo gauw de grote vragen van het land en deze tijd aan bod komen, is hij afstandelijk en niet zelden onbegrijpelijk. Een vonk brengt hij niet over. Vanwege allergie voor radikale uitspraken, die later zijn bewegingsruimte als regeringsleider kunnen beperken.
Een dag voordien zat Tobback in de Agora van het Ufsia op zijn plaats. Twee dagen later is VLD-voorzitter Guy Verhofstadt aan de beurt. De overkoepelende studentenvereniging houdt het bij CVP, SP en VLD. Ook dat zegt iets over de retour van de traditionele partijen. Hoewel het Vlaams Blok bij de Antwerpse studenten medestanders heeft, is die partij niet uitgenodigd. De Blok-sympatizanten lieten zich tijdens de Dehaene-sessie trouwens niet horen. Als ze er al waren, was het incognito. De Volksunie en Agalev werden evenmin uitgenodigd, evenzeer een teken van de tijd. In het vragenuurtje kreeg Dehaene trouwens geen enkele vraag over het mestaktieplan of de jongste communautaire toestanden. Begin dit jaar ontstond nog een rel en een mini-regeringskrisis over Voeren, maar die herinnert niemand zich nog. Ze zijn alleszins geen vraag meer waard. Zelfs de Agusta-affaire, die tot voor een paar weken zoveel emoties losmaakte en inkt deed vloeien, maakt de tongen niet los. Alsof daarover alles is gezegd en het blad is omgedraaid.
Alle belangstelling ging naar wat de premier de grote uitdaging van de volgende vijf jaar noemde : de hervorming van de sociale zekerheid. “Die moet geleidelijk gebeuren. We moeten vooral niet op een breuk aansturen, anders dreigen we de hele maatschappij te ontwrichten. ” Ter intentie van de SP voegde hij er aan toe dat de veranderingen nu sneller moeten gebeuren. Het tempo moet worden opgevoerd.
MOZES.
In zijn uiteenzetting hield Dehaene zich ver van elke polemiek. Hij schetste zijn prioriteiten, omschreef de problemen en zette de grote lijnen van de oplossingen uit. Sportief erkende hij dat de regeringen waaraan hij deelnam, fouten begingen. “De belastingverlaging uit 1988 was een vergissing. “
Over de konkurrentie geen woord. Terwijl Tobback de dag voordien de kans niet liet liggen om, ook in dit gezelschap, de heilige oorlog tegen de VLD voort te zetten, had Dehaene het alleen over de grote uitdagingen van het land en de antwoorden die hij daarop wil geven. Hij heeft immers een “sleutelplan” en gedraagt zich als de stoere gids, die het volk op zijn moeilijke tocht de weg naar het beloofde land wil tonen. Zo’n eigentijdse Mozes staat per definitie boven het gewoel en verlaagt zich niet om zich te mengen in disputen van kleine chefs. Hij deelt niet één sneer uit. Zelfs niet naar Verhofstadt die hem, omwille van zijn standpunt over de pensioenen, bij de VLD annexeerde. Dehaene reageert er niet op. Dat is een klus voor CVP-voorzitter Johan Van Hecke, die zich met toewijding van deze opdracht kwijt.
Dehaene beweegt zich in andere, hogere sferen. Sinds de Europese top in Korfu speelt de premier, die voordien al een politiek zwaargewicht was, in de afdeling “buiten kategorie”. In de CVP is hij het enige echte boegbeeld, zeker nu internationale erkenning hem populair maakte. “Verhofstadt en Tobback zijn ongetwijfeld gemakkelijker te promoten. Zeker Tobback heeft alle kwaliteiten om een bekende Vlaming te blijven. Dehaene praat minder vlot, maar hij boezemt vertrouwen in. Het is iemand waar je de sleutels van het land kunt aan toevertrouwen. ” Dat zegt Noël Slangen van het gelijknamige reklamebureau uit Hasselt. Hij is het brein achter de CVP-campagne en wil dat ook geweten hebben. Van hem komt het idee om Dehaenes brede rug op de kleine tuinaffiches te zetten. Daarover zou diep nagedacht zijn. “Het illustreert de kracht en het leiderschap van de premier. “
Slangen is misschien op weg om in Vlaanderen een goeroe van de politieke kommunikatie te worden. Hij is een autodidakt, die niet eens zijn middelbare studie afrondde. Op een dag verliet hij midden in een les de school om er nooit terug te keren. Hij verveelde zich dood, luidt de officiële versie van het voortijdig vertrek. Er bestaat ook een andere versie en Slangen spreekt die niet tegen. Hij leed aan superintelligentie, een ongeneeslijke kwaal zo lang de patiënt in het onderwijssysteem zit. Sinds 1987 heeft Slangen een eigen reklamebureau en nu is hij hyperaktief in de CVP-campagne. Hij is voor de derde keer op rij aan de slag voor de kristen-demokraten. Voordien was hij provinciaal doende, onder meer voor socialisten zoals Willy Claes en Steve Stevaert. Van Hecke vertrouwde hem de Europese kiescampagne toe en sindsdien is de CVP vaste klant.
“Met een Herman Van Rompuy (CVP) of een Frank Vandenbroucke (SP) zou ik nooit kunnen samenwerken. Ze weten het allemaal te goed, moeien zich met alles en laten kommunikatiedeskundigen nauwelijks ruimte. ” Slangen beschouwt zich als een expert. Hij volgde de jongste presidentsverkiezingen in de VS en investeert veel in zijn vak. Zo laat hij regelmatig naar de politieke opinies van 3.300 Vlamingen peilen. Daaruit haalt hij veel nuttige informatie, ook voor de campagnes op arrondissementeel vlak. Slangen heeft bijna alles in handen, ondermeer de gepersonalizeerde slogans van de lokale kandidaten. Voor Herman Van Rompuy bedacht hij “Liever saai dan oppervlakkig. ” Volgens de betrokkene niet echt een geniale vondst, zodat Slangen zijn werk moest overdoen. Uiteindelijk werd het “Het zit in de familie. ” Een oppervlakkige slogan en oersaai.
GENOEG BEESTEN.
Aan een pronostiek waagt Noël Slangen zich niet. Hij gelooft wel dat de CVP behoorlijk zal scoren. De sfeer is goed in de partij en met Dehaene, Van Hecke en Luc Van den Brande velen onderschatten hem beschikt de CVP over een uitstekend trio. Afgezien daarvan heeft de CVP lokaal sterkere figuren dan de meeste andere partijen, en ze valorizeert die ook. “In tegenstelling tot SP en VLD besteden wij grotere zorg aan de lokale kandidaten. Dehaene zal niet zoveel in beeld komen als Verhofstadt of Tobback. In het belang van de partij, want de politieke macht zal minder in de senaat dan in de kamer en de Vlaamse raad liggen. Laten we ook niet vergeten dat 35 procent van de kiezers in 1991 voor de kamer anders stemde dan voor de senaat. “
Een groot aantal onbeslisten maakt een voorspelling op dit ogenblik tot een waagstuk. “Er zit geen systeem in. Bijgevolg is er geen efficiënte tegenstrategie te bedenken. De politiek laat die mensen volkomen koud. Ze gaan alleen stemmen omdat ze moeten. De vlottende massa kan op 21 mei alle pronostieken omver kegelen. “
Het is niet evident dat boegbeeld Dehaene in deze kategorie hoog zal scoren. Volgens Slangen spreekt de premier vooral kiezers aan die rationeel stemmen. Een niet onbelangrijk percentage van de totale bevolking, maar toch slechts een fraktie. Een veel groter deel van de kiezers denkt nauwelijks na in het stemhokje. Sommigen stemmen altijd voor dezelfde partij en anderen reageren puur op impulsen, vooral op visuele. “Men miskijkt zich op Dehaene, ” meent Slangen. “Ondanks al zijn populaire hobby’s is hij geen populist. De kiezer beschouwt hem als een afstandelijk politicus, vergelijkbaar met Gaston Eyskens (CVP). Ik heb slechts één kritiek. Hij moet zich nu ver van de beesten houden. Overtuigden vinden zo’n nummertjes ongetwijfeld leuk, maar op de onbeslisten maakt dat niet de minste indruk, integendeel. ” Over de verkiezingstema’s is de campagneleider niet ontevreden. Ook voor de CVP is het een goede zaak dat de partijen vooral slag leveren om de hervorming van de sociale zekerheid.
De CVP zal alleszins proberen om het zo te houden. Het is geen toeval dat Van Hecke na het VLD-kongres op de uitlatingen van Verhofstadt over de pensioenen reageerde, maar niet op het strakkere migrantenstandpunt van de liberalen. Het elektorale gevecht mag zich niet verleggen naar een terrein waar de traditionele partijen alleen pluimen kunnen laten. Ook de SP en Tobback hielden het tema migranten achter de kiezen. Tobback, die nochtans met een gevoelige radarinstallatie de minste beweging in de VLD-rangen detekteert. De huidige koalitiepartners zijn niet uit elkaar te spelen, zeker niet door Ward Beysen (VLD) die de inspirator van de hardere VLD-opstelling tegen de migranten was.
CVP en SP doen alles om van de sociale zekerheid het grote, zoniet het enige verkiezingstema te maken. Tot dusver slaagden ze daarin, mee door Verhofstadt. Het verbaasde velen bij de kristen-demokraten en socialisten dat de VLD verkoos op dat terrein met de anderen in de clinch te gaan. Sommigen noemen het een onwaarschijnlijke flater, vergelijkbaar met de Russische veldtocht van Napoleon die in een kompleet debâcle eindigde. Naar verwachting, zal Verhofstadt dus proberen het gevecht te verleggen.
De migranten dan maar ? Volgens politikoloog Marc Swyngedouw zal mogelijk op dat tema worden gefocust. “Ik sluit niet uit dat het migrantenbeleid toch op het voorplan komt. De VLD-resoluties zouden daar een eerste aanzet toe kunnen zijn. We mogen dan voor opbod vrezen. Het is bovendien een tema dat de politici niet in de hand hebben. Als het tot een heruitgave van de rellen in Molenbeek komt, kunnen ze er de kontrole over verliezen. Ik vind het alleszins te vroeg om nu al te zeggen dat de sociale zekerheid het grote verkiezingstema blijft. Het kan de volgende dagen weer uit de belangstelling verdwijnen. Niet alleen is er het migrantentema, maar ook Agusta en de diskussie over het politiek fatsoen. Het debat over de sociale zekerheid is trouwens niet simpel. Er zitten nogal wat technische aspekten aan vast. Kan de kiezer dat allemaal volgen ? Als zijn aandacht verslapt, komt er ruimte voor nieuwe tema’s. “
HELMUT LOTTI.
Tot dusver is er bij de VLD van een koerskorrektie niets te merken. De liberale propaganda en aktie timmert plichtsbewust aan het sociale imago van de VLD en haar voorzitter. “De VLD wil in vier jaar de armoede halveren, ” luidde de elektorale openingskop van Het Laatste Nieuws daags na het kongres van Brugge. Kommentator Luc Van der Kelen geen vriend van Verhofstadt verzoende zich met de voorzitter, omdat die “een nieuw evenwicht had gevonden. ” “Het kan paradoxaal klinken, maar voor een deel hebben de felle uitvallen van Louis Tobback Verhofstadt tot klare taal gedwongen, waarmee de VLD bezig is zich uit het politiek-maatschappelijk isolement te halen. ” Vervolgde Van der Kelen.
’s Anderendaags spreekt Verhofstadt in de stadsfeestzaal van Mechelen. Hij zwijgt over de migranten en het hardere VLD-standpunt. De speech waarmee hij de campagne begon, is nauwelijks veranderd. Alleen haalt hij nu forser uit tegen Van Hecke en de CVP, omwille van de rel rond de pensioenen. Ook de premier krijgt er van langs. “Het is begrijpelijk dat Dehaene het zo voor dieren heeft. De CVP is immers een echte zoo en niet voor niets heet het reklamebureau waarmee de partij werkt Slangen & Partners. Op een mesthoop heb je trouwens een haan nodig. Liefst een goede, één die scherp staat en dat is zeker niet het geval met Dehaene. Hij kan zelfs niet volledig op de affiche. “
Dat is humor waarmee de zaal goed kan lachen en waarvoor ze graag applaudisseert. Maar met zulke grappen jaagt Verhofstadt ook de rechtervleugel van de CVP in de gordijnen en maakt hij zich onmogelijk als potentiële koalitiepartner. In Mechelen kon die overweging de pret niet drukken. Zeker niet toen bleek dat de partij er een nieuw lid bijkreeg, een bekende Vlaming, Helmut Lotti. Tussen de bedrijven door legde de charmezanger enkele liberale geloofsbelijdenissen af en rekende hij voorgoed af met premier Dehaene. Lotti neemt het niet dat het CVP-boegbeeld het VLD-refendum een infantiel gedoe noemde. Een opdoffer voor Dehaene.
Ook Swyngedouw stelt vragen bij de VLD-strategie. “Er is toch zoiets als de tema-eigenschap. Terecht of ten onrechte worden politieke partijen met een specifiek tema geassociëerd. Als het over de sociale zekerheid gaat, zijn CVP en SP geloofwaardiger dan de VLD. De liberalen worden dan weer gemakkelijker geloofd als ze een belastingvermindering bepleiten. Dat is hun tema. Het is verwonderlijk dat de VLD het op dat punt niet harder uithaalt. ” Swyngedouw sluit niet uit dat het hardnekkig focussen op de sociale zekerheid de drie traditionele partijen voordeel zal bijbrengen. “Voor de andere partijen betekent het ongetwijfeld een handicap als daar alle aandacht naartoe gaat en de sociale zekerheid de echte inzet van 21 mei wordt. Maar zal het gelukken ? Agusta en de schandaalsfeer rond het politieke bedrijf houden de burger misschien meer bezig dan de politieke waarnemers en de politici zelf vermoeden. “
Enkele uren na Dehaene doet VU-voorzitter Bert Anciaux zijn entree, op uitnodiging van de VU-Jongeren in de Ufsia. Er is beduidend minder volk dan voor de premier. Normaal. Dehaene praatte over de middag, tussen de lessen door, Anciaux zit ’s avonds achter de mikrofoon. “Wie moet opboksen tegen twee grote partijen, die rond hetzelfde tema polarizeren, maakt natuurlijk geen kans. Als je bovendien een communautair etiket hebt, is het verdomd moeilijk om je rond andere dossiers te laten horen. Ze zien je nauwelijks staan en horen je niet. Wij moeten echter onszelf tot tema maken. Zonder de VU wordt het politiek landschap in Vlaanderen biezonder schraal. “
Terwijl Dehaene nauwelijks over de eigen partij praatte, kan Anciaux niet zwijgen over zijn VU. Hij probeert het publiek ervan te overtuigen dat ze nog altijd nodig is. Echt moeilijk is het niet. De meeste toehoorders zijn sympatizanten of welwillenden, die niet liever vragen dan dat de VU ermee doorgaat, zelfs als ze minder dan 300.000 stemmen haalt. Anciaux, die er een bewogen dag met de Franse leeuw Romain heeft opzitten : “Als je veertig jaar voor een federaal land en Vlaanderen hebt gevochten en als het er dan eindelijk is, geef je het niet graag aan anderen over. Een pas geboren kind geef je toch ook niet weg. Trouwens, welke partij komt er nog voor het algemeen belang op ? Buiten de VU is er geen, ook Agalev niet. De VU is ook een volledig ongebonden partij. Dat blijkt nog eens uit het verzet van Johan Sauwens tegen het klooster in het koninklijk domein van Opgrimbie. “
ANTIPOLITIEK.
Anciaux wordt ingeleid door de lijsttrekker voor de kamer voor het arrondissement Antwerpen, Fons Borginon. Een jong academicus, zonder veel politieke ervaring en in het Antwerpse nauwelijks bekend. Een gemakkelijke hap voor de konkurrentie, zo lijkt het. “Bert Anciaux is in zijn opdracht van voorzitter geslaagd, ” zegt hij. “Er is weer een eensgezinde partij, het ideeëngoed is vernieuwd en communautair zijn we geradikalizeerd. Van mij krijgt hij een onderscheiding. “
Of dat zo is, zal op 21 mei blijken. Als de kiezer de vraag heeft beantwoord of er een Vlaanderen zonder de VU mogelijk is. In andere partijen, niet het minst bij de CVP, wordt daar voluit ja op geantwoord. De aasgieren zitten immers klaar om de resten van de VU in te pikken. In de Tweekerkenstraat, de hoofdzetel van de CVP, wordt natuurlijk over meer nagedacht dan over de hervorming van de sociale zekerheid en het welzijn van zieken en gehandicapten. Ongetwijfeld wordt daar te gelegener tijd gebrainstormd over een strategie om de VU voorgoed te kelderen. De torpedo heet allicht Van den Brande. Anciaux is immers kwetsbaar, omdat hij spontaan het achterste van zijn tong laat zien. Charmant, maar gevaarlijk.
Zo rekende Anciaux in Antwerpen en passant met het Algemeen Nederlands Zangfeest (ANZ) af. “Ik zing graag, maar ik twijfel er sterk aan of ik ooit nog een voet op het zangfeest zet. Er hangt een kille, beangstigende sfeer, waarin kinderen geleerd wordt onverdraagzaam te zijn. Ik voel me er niet goed meer, ook omwille van de holle toespraken van mensen zoals een Hugo Portier. Ik vraag me af waar dat zal stoppen. ” Van een VU-voorzitter die iedere stem kan gebruiken, vraagt dat moed.
Anciaux pakt ook het Blok aan, zelfs wanneer hij daar niet om gevraagd wordt. Andere partijvoorzitters doen dat niet, om taktische redenen. De vrees is immers vrij algemeen dat het Blok opnieuw winst zal boeken. Het hoge percentage onbeslisten en de Agusta-sfeer voeden de angst voor een nieuwe opstoot van extreem-rechts. De elektorale strategen weten misschien wel hoe Verhofstadt van repliek te dienen of Dehaene in beeld te brengen, maar ze voelen zich machteloos om de antipolitiek te keren. Het is dan ook opmerkelijk en ongewoon dat de koning zich in volle kiesstrijd mengt in het debat. “Afkeer van de politiek kan gevaarlijk zijn voor de instellingen, ” zei Albert II tot de verzamelde burgemeesters van het land. “Ik zou onze medeburgers willen waarschuwen voor het gevaar dat erin bestaat de politiek de rug toe te keren. De jaren dertig hebben ons geleerd tot welke toestanden dit kan leiden. “
De traditie wou dat de monarchie zich in elektorale tijden hulde in plechtig stilzwijgen. Van die regel werd nu afgeweken. Een zwaarwichtige beslissing, die erop wijst dat de regeringstop vindt dat er op 21 mei veel meer op het spel staat dan de hervorming van het sociaal systeem.
Paul Goossens
Bert Anciaux : de aasgieren zitten klaar om de resten van zijn VU in te pikken.
Jean-Luc Dehaene valt moeilijker te promoten dan Guy Verhofstadt of Louis Tobback.
De felle uitvallen van Tobback dwongen VLD-voorzitter Verhofstadt tot het gebruik van klare taal.
