De Griekse mythen zijn mannenverhalen, aldus Natalie Haynes, terwijl er ook vrouwelijke versies van bestaan die nodig vanonder het stof gehaald moeten worden.
Laten we meteen maar met het schokkendste nieuws beginnen: Pandora had helemaal geen doos, ze had een kruik, en zo staat ze ook afgebeeld op een paar schilderijen. Waarom denken we dan dat ze met een doos vol plagen naar de mens werd gestuurd? Omdat Erasmus begin zestiende eeuw een foute vertaling maakte. Hij zocht het juiste woord voor het Griekse pithos, wat ‘pot’ betekent en heeft dat woord wellicht verward met pyxos, wat inderdaad ‘doos’ is. En nadien heeft iedereen hem gedachteloos herhaald.
Er is trouwens wel meer loos met de mythe van deze vrouw der vrouwen, zoals de Oude Grieken haar zagen, schrijft de Britse classica Natalie Haynes in De kruik van Pandora. In onze visie is ze een soort van Griekse Eva, die de mens heel wat miserie bezorgde omdat ze niet wilde luisteren naar haar schepper. Pandora werd immers door Zeus in elkaar gebokst om als brengster van het kwaad naar de mens gestuurd te worden. Prometheus had die mens het vuur bezorgd, waarna hij aan een rots geketend werd waar een arend iedere dag zijn ’s nachts aangroeiende lever op kwam vreten. De mens kreeg als straf Pandora op bezoek. Alleen bestaan er verschillende versies van die mythe, benadrukt Haynes. Bij Theognis en Aesopus zaten er in Pandora’s kruik alleen maar positieve zaken, zoals deugd, vrede, geluk en gezondheid. En bovendien was het ook niet Pandora zelf die het deksel van de kruik haalde, maar wel een domme, nieuwsgierige man.
Wat Mary Beard is voor de Romeinen, is Natalie Haynes voor de Grieken.
Van alle mythes bestaan er verschillende versies omdat ze door verschillende mensen zijn neergeschreven, toont Haynes in haar boek, en het is verdacht dat alleen die versies waarin mannen de hoofdrol spelen en vrouwen tot clichés herleid zijn de geschiedenis hebben overleefd. Om daar iets aan te doen, houdt ze de verhalen over tien mythische Griekse vrouwen onder een vergrootglas, van Iokaste en Helena over de Amazonen en Eurydice tot Phaidra en Penelope.
Haynes, die eerder boeken schreef als The Ancient Guide to Modern Life en een paar hervertellingen van Griekse klassieken, is een waar fenomeen in Groot-Brittannië. Wat Mary Beard is voor de Romeinen, is Haynes voor de Grieken, en ze is dan ook niet weg te slaan van radio en tv. Humor, toegankelijkheid en massa’s verwijzingen naar de hedendaagse populaire cultuur zijn haar handelsmerk, maar daaronder gaat heel wat kennis schuil. Dat blijkt duidelijk in De kruik van Pandora, waarin ze Euripides en Ovidius looft voor de vrouwen van vlees en bloed die zij in hun werk opvoeren.
In ieder hoofdstuk volgt Haynes eenzelfde schema. Eerst vertelt ze de mythe zoals die over het algemeen bekend is, daarna wijst ze op historische varianten die een andere kijk op de zaak geven, om te eindigen met een aantal boeken, toneelstukken, songs, films of tv-reeksen waarin de mythe herwerkt en van een hedendaagse context wordt voorzien. En dat gaat soms ver. Wie Medusa of Klytaimnestra waren, hoef je niet te weten om dit boek te kunnen lezen, dat legt Haynes allemaal netjes uit. Maar toen het over Clash of the Titans en Beyoncé ging, kreeg deze jongen het toch even lastig.
Natalie Haynes, De kruik van Pandora,
Vrouwen in Griekse mythen, Meulenhoff, 376 blz., 24,99 euro.
