De vorming van nieuwe regionale regeringen heeft onvermijdelijk een impact op de slagkracht van de federale regering. Op alle niveaus is het leggen van de puzzelstukken geconditioneerd door de economische crisis, budgettaire rampspoed en de nood aan een nieuwe staatshervorming.
‘Het is belangrijk dat we met een beperkt aantal partijen een stevige coalitie vormen om voor Vlaanderen een sterk beleid te voeren. De uitdagingen zijn immers heel groot: een antwoord bieden op de economische crisis, zorgen voor een sociaal en warm Vlaanderen, en een nieuwe staatshervorming realiseren.’ Met die woorden trok Kris Peeters (CD&V) zondagavond de krijtlijnen voor de onderhandelingen die hij gestart is voor de vorming van een nieuwe Vlaamse regering. Daarmee hield hij tegelijk de contouren van die gesprekken vaag genoeg om de vele paradoxen op te vangen die de Vlaamse kiezers in het stemlokaal hebben nagelaten.
Klappen en wonden
Om te beginnen zijn er de twee winnaars van de Vlaamse verkiezingen: CD&V en N-VA. De voormalige kartelpartners deden het ook apart meer dan goed. CD&V slaagde erin om met boegbeelden als Kris Peeters en Jo Vandeurzen de federale regeringsimpasse van de voorbije twee jaar onder Yves Leterme en Herman Van Rompuy buiten beeld te houden, en te overtuigen met electorale motto’s als ‘stabiliteit’ en ‘goed bestuur’. De N-VA sleepte in het kielzog van een ijzersterke voorzitter Bart De Wever naar eigen zeggen ‘het Vlaams-nationalisme opnieuw naar de democratische kant’.
Maar meteen komen ook de tegengestelde strategieën, die in september 2008 het Vlaams kartel uit elkaar deden spatten, weer bovendrijven: Peeters en CD&V blijven opteren voor een nieuwe dialoog van gemeenschap tot gemeenschap om de staat te hervormen; de N-VA wil de huidige Vlaamse bevoegdheden maximaal uitputten (onder meer ook voor de uitbouw van een Vlaamse sociale zekerheid) en de Franstaligen tot communautaire toegevingen dwingen door een onverkorte uitvoering van de financieringswet en zonder nieuwe Vlaamse bijdragen aan de sanering van de globale overheidsfinanciën.
Bij de andere partijen zijn ze voorlopig niet toe aan dergelijke strategische denkoefeningen. Daar worden klappen geteld en wonden gelikt. Vooral voor Open VLD en haar lastminutekopman Dirk Van Mechelen is de stembusuitslag bijzonder zuur. De partij wordt teruggeslagen naar de vierde plaats in Vlaanderen, terug naar het niveau van enkele decennia geleden. De dreun die het Vlaams Belang na de zoveelste agressieve campagne van Filip Dewinter kreeg, kan ook tellen. In vergelijking met 2004 verloor het VB bijna 10 procent, en verspeelde het een derde van zijn zetels in het Vlaams Parlement aan de N-VA en Lijst Dedecker. Die LDD deed het alleen in West-Vlaanderen, de kieskring van een opvallend bedaarde Jean-Marie Dedecker, behoorlijk. Elders en zeker in Antwerpen bleef LDD ver beneden de eigen verwachtingen. Dat geldt ook voor Groen! Mieke Vogels droomde tijdens de campagne van ‘dubbele cijfers’, maar haar groene New Deal sloeg niet aan. Bij de SP.A troostten voorzitster Caroline Gennez en Frank Vandenbroucke zichzelf zondag voornamelijk met het feit dat de uitslag (ruim 5 procent minder dan met Steve Stevaert in 2004) finaal nog net iets beter was dan alle negatieve peilingen hadden voorspeld. De Vlaamse socialisten kregen zondag bovendien ook nog eens te horen dat Stevaert het na vier jaar al voor bekeken houdt als gouverneur van Limburg. Hij wil nieuwe horizonten opzoeken in de financiële sector.
Bij de verliezers blijven de resultaten intern niet zonder gevolgen. Bij Open VLD nam Bart Somers, die ook in zijn stad Mechelen heel matig presteerde, zondag onmiddellijk ontslag als partijvoorzitter. Guy Verhofstadt neemt het roer over, tot aan de voorzittersverkiezingen in het najaar. Bij het Vlaams Belang moet een bleke voorzitter Bruno Valkeniers toezien hoe de ruzie tussen de duo’s Dewinter-Annemans en Vanhecke-Morel over de (gemiste) formatie van een Forza Flandria een vervolg krijgt. Bij Groen! en de SP.A kunnen Vogels en Gennez in hun respectievelijke partijen evenmin overgaan tot de orde van dag. En Dedecker zal onder andere in zijn Antwerpse en Limburgse afdelingen de janboel moeten opruimen.
Geen fotofinish
In Vlaanderen heeft de kiezer centrumrechts gestemd, en veel minder antipolitiek en anti-establishment dan sommigen op voorhand hadden gevreesd. Maar de versnippering zet zich onverminderd door. Alleen CD&V zit boven de 20 procent. Dan volgen vier partijen die tussen de 13 en de 16 procent behaalden. Twee partijen moeten veeleer opletten voor de kiesdrempel dan dat ze mogen denken aan dubbele cijfers.
In Wallonië ligt dat in beide gevallen net omgekeerd. In het Waals Parlement is er geen plaats meer voor extreemrechtse en andere partijtjes. Bovendien voert centrumlinks er de boventoon. Ecolo, de enige oppositiepartij en de gedoodverfde winnaar, maakte ook effectief een steile opmars. Jean-Michel Javaux en co. zijn nu de derde partij en vervijfvoudigden bijna hun zetelaantal in het Waals Parlement. Maar van de fotofinish tussen de PS en de MR die in de peilingen werd aangekondigd, kwam helemaal niets in huis. De PS van Elio Di Rupo verloor, maar blijft ondanks alle schandalen en beenharde tackles van Didier Reynders (MR) veruit de grootste partij in Wallonië. In plaats van de kloof te dichten, gaan de Franstalige liberalen licht achteruit (in Luik moest Reynders zelfs Ecolo laten voorgaan) en ook CDH van Joëlle Milquet deed het als Waalse coalitiepartij minder goed dan in 2004.
Een schrale troost voor Reynders is dat de MR met Senaatsvoorzitter Armand De Decker als kopman in Brussel wel de grootste partij wordt en de PS verdringt van de eerste rang. Ook hier is Ecolo de grote winnaar. Voor de 17 Vlaamse zetels in het Brussels Parlement (het aantal Vlaamse kiezers in Brussel nam met bijna 10.000 af tot minder dan 52.000) hebben Open VLD, SP.A en Groen! het opmerkelijk beter gedaan dan de partijgenoten in Vlaanderen.
De resultaten van de Europese verkiezingen volgen in grote lijnen de uitslagen van de regionale verkiezingen. Aan Vlaamse kant redde Verhofstadt wel de meubelen voor Open VLD en won hij de slag om de voorkeurstemmen van Jean-Luc Dehaene (CD&V). Beide partijen behouden hun drie zetels. Groen! en N-VA behalen elk een zetel. LDD stuurt ‘Eurorealist’ Derk Jan Eppink uit. De SP.A en het VB leveren een zetel in en houden nog twee Europarlementsleden over.
BEZINNING
De vorming van de nieuwe regionale regeringen belooft intussen een uiterst ingewikkelde klus te worden. Aan Franstalige kant werd het steekspel zondagavond al ingezet. De PS mikt op alle niveaus (Wallonië, Brussel en de Franse Gemeenschap) op een Olijfboomcoalitie met CDH en Ecolo. Maar de Franstalige groenen houden de boot af om de prijs voor een regeringsdeelname (meer ecologische klemtonen in het marshallplan voor Wallonië, meer ethiek in de politiek, ingrijpen in het belabberde Franstalig onderwijs et cetera) te verhogen. Van die afwachtende houding van Ecolo maakte Didier Reynders gebruik om het initiatief voor de onderhandelingen in Brussel naar zich toe te halen. Zo hoopt hij te vermijden dat de MR opnieuw overal langs de kant wordt gelaten, en dat hij binnen zijn eigen partij onder vuur zou komen te liggen.
Voor de Vlaamse regeringsvorming heeft Kris Peeters het voortouw genomen, maar groot is zijn bewegingsruimte en die van CD&V niet. Een viertal coalitieformules is mogelijk en politiek realistisch: een voortzetting van de aftredende klassieke tripartite; een uitbreiding van die coalitie met de N-VA; een ‘regeringskartel’ van CD&V en N-VA, die samen Open VLD of SP.A uitnodigen om mee te doen. In alle combinaties laat het zich raden dat de socialisten en de liberalen als de verliezers van 7 juni niet de gemakkelijkste onderhandelaars zullen zijn.
De nieuwe Vlaamse regering zal budgettair ook niet ver kunnen springen. Door de invloed van de economische crisis op de mechanismen van de financieringswet en de eigen belastinginkomsten zou ze in de komende vijf jaar ruim 8 miljard euro minder kunnen besteden. Bovendien maken Europese instanties en het Instituut voor de Nationale Rekeningen bezwaren tegen methodes om voor 4 miljard euro investeringen in de Oosterweelverbinding en nieuwe zeesluizen buiten de Vlaamse begroting te houden. Op die manier wordt het extra moeilijk om vaart te zetten achter een investeringsbeleid voor het programma ‘Vlaanderen in Actie’.
Die mogelijkheden worden nog kleiner als Vlaanderen ook extra over de brug moet komen om de financiën van alle overheden samen tegen 2015 weer in evenwicht te brengen. Dat dit niet kan zonder een nieuwe staatshervorming en zonder een wijziging van de financieringswet (met meer financiële en fiscale verantwoordelijkheid voor de regio’s), daarover bestaat een Vlaamse consensus. Maar over hoe de Franstaligen zover kunnen worden gebracht, bestaat er geen overeenstemming tussen de N-VA en de drie andere partijen. Open VLD heeft bovendien al laten weten dat ze bij een nieuwe deelname aan de Vlaamse regering hoe dan ook een gestroomlijnde benadering wil met de federale regering. Anders is het op beide niveaus gedaan voor de Vlaamse liberalen.
Wat ons gelijk bij de federale rege-ring van premier Herman Van Rompuy (CD&V) brengt. Hij heeft alle partijen aan Vlaamse en Franstalige kant opgeroepen tot ‘bezinning’. Maar of dat veel zal uithalen? Van Rompuy heeft zichzelf tot begin oktober de tijd gegeven om in vijf dossiers eindelijk knopen door te hakken: asiel en migratie, het energiebeleid, Brussel-Halle-Vilvoorde, de staatshervorming, en de begroting. In al die dossiers zijn de politieke en communautaire tegenstellingen onoverbrugbaar gebleken. Maar tot 7 juni was van een sense of urgency niets te merken. Daar is nochtans alle reden toe. In april diende ons land een stabiliteitsprogramma in bij de Europese Commissie voor een begrotingsevenwicht tegen 2015. De uitgangspunten daarvan worden nu al op de helling gezet door een begrotingstekort van 16 miljard euro en door de oplopende overheidsschuld. Tegelijk maken dat tekort en die schuld de drang om de deelstaten financieel mee in bad te nemen alleen maar groter.
Zo is de cirkel rond, want dat zet op zijn beurt de regeringsonderhandelaars in de regio’s onder bijkomende druk. En het maakt dat het in de komende dagen en weken op alle niveaus (traag) rijden en (veel) omzien is.
DOOR PATRICK MARTENS
