Voor de één is hij een ‘nieuwe Hitler’, verantwoordelijk voor een slachtpartij onder Indiase moslims in 2002. Voor de ander is hij India’s redder, die het land naar nieuwe economische hoogten zal stuwen. Narendra Modi. Onthoud die naam. De kans is groot dat hij in mei premier zal worden van India.
India’s 814 miljoen kiezers gaan van 7 april tot en met 14 mei naar de stembus. Er zijn negen verschillende stemfasen wegens de noodzaak om steeds voldoende veiligheidstroepen paraat te hebben in de gebieden waar wordt gestemd. In India breken in verkiezingstijd geregeld bloedige rellen uit tussen verschillende bevolkingsgroepen, met name tussen de hindoemeerderheid en moslims. Die laatsten vormen 14 procent van de 1,24 miljard inwoners.
In de Indiase hoofdstad New Delhi, lange tijd een bolwerk van Modi’s tegenstrevers van de regerende Congrespartij, schreeuwt zijn beeltenis van enorme billboards. Een man met een opvallend rond hoofd, kortgeschoren witte baard, volle lippen en een strenge, priemende blik. Narendra Modi is in aanvalsmodus. Hier, in het hol van de leeuw, hield hij al eind vorig jaar twee verkiezingsbijeenkomsten uit naam van zijn partij, de Bharatiya Janata Party of BJP. Ze werden massaal bezocht, door tienduizenden mensen. Ze juichten hem toe toen hij de politici van de Congrespartij, die het land al sinds 2004 besturen, beschuldigde van corruptie en economisch wanbeleid.
Dat was kort geleden nog ondenkbaar. India en de wereld keken geschokt toe toen in 2002 hevige rellen uitbraken in India’s westelijke deelstaat Gujarat. Ze vormden de ernstigste uitbarstingen van religieus geweld sinds India’s stichting in 1947. Volgens officiële cijfers kwamen 1180 mensen om, voor driekwart moslims. Narendra Modi – een devoot hindoe – was destijds, net als nu, premier van Gujarat. De meeste Indiase media, politici en een groot deel van de internationale gemeenschap keerden zich tegen hem. Hij zou te weinig hebben gedaan om de rellen te stoppen. Volgens sommigen – het is nooit bewezen – zou hij ze achter de schermen zelfs hebben aangemoedigd. Sindsdien draagt hij bijnamen als ‘koopman des doods’ en ‘de nieuwe Hitler’.
In Ahmedabad, Modi’s thuisstad in deelstaat Gujarat, staat Kalash Parwar voor zijn gsm-winkeltje. Twaalf jaar geleden, toen hij tien jaar was, overspoelde het geweld de stad. Parwar zag hoe een menigte een busje omsingelde en in brand stak. De passagiers, vier mannen en drie vrouwen smeekten voor hun leven. Ze boden geld, twee miljoen roepies (25.000 euro). Maar de auto werd verbrand, met passagiers en al. De slachtoffers waren moslim. Omstanders en daders hindoes. Politieagenten stonden op een afstandje te kijken, vertelt hij. Ze grepen niet in. ‘Maar kijk om je heen’, zegt Parwan, terwijl hij druk gebaart. ‘Nieuwe scholen, nieuwe wegen, nieuwe viaducten. Modi kán niets met de rellen te maken hebben. Hij heeft juist veel goeds gedaan.’
Economische bloei
Na de rellen werd Modi drie keer herkozen en kon hij opnieuw premier van Gujarat worden. Hij maakte de deelstaat tot een paradijs voor het bedrijfsleven, met economische zones en een losjes geïnterpreteerde milieuwetgeving. Inmiddels wordt hij niet meer alleen geassocieerd met de rellen, maar ook met Gujarats economische bloei, en met een bestuursapparaat dat effectiever is en minder chaotisch en corrupt dan elders in India. Als het aan Modi ligt, krijgen buitenlandse investeerders, multinationals en Indiase zakentycoons meer speelruimte om India’s economie weer op gang te brengen. De groei, die jarenlang rond de acht procent bedroeg, is ingezakt tot onder de vijf procent – vergeleken met westerse groeicijfers overigens een alleszins respectabel percentage.
Modi is een autodidact, afkomstig uit een onbetekenende familie van een relatief lage kaste, traditioneel de vervaardigers van plantaardige olie, waartoe niet alleen hindoes, maar ook veel moslims behoorden. ‘Ik heb geen middelbare school gedaan,’ zei hij in een interview in Time Magazine, ‘maar boeken waren mijn beste vrienden.’ Hij laat zich erop voorstaan dat zijn salaris lager is dan dat van een parlementariër, dat hij gevoelloos is voor corruptie en dat hij recht op zijn doel afgaat.
Zijn familie ontsnapte aan de armoede door een theestalletje te openen. De jonge Narendra was de theejongen, die winkeliers en passanten thee serveerde in kleine glaasjes. Een succesvol onderdeel van Modi’s verkiezingscampagne is zijn onderhoud met kiezers vanuit een theestalletje, waar hij eigenhandig thee serveert. Via een satellietinternetverbinding beantwoordt hij tevens vragen van onlinekiezers.
Zijn politieke loopbaan begon hij bij de radicale hindoe-organisatie Rastriya Swayamsevak Sangh (RSS), die net als de BJP wordt geïnspireerd door het ‘hindutva’-gedachtegoed: het idee dat India in de eerste plaats bestemd is voor hindoes. Tijdens de rellen van 2002 werden hindoe-menigten opgezweept door RSS-activisten. Hoewel Modi zich destijds in het openbaar juist sussend en gematigd uitte, beschouwen velen Modi’s RSS-link als een aanwijzing voor zijn vermeende antimoslimhouding tijdens de rellen.
Ook zijn beperkte beheersing van het Engels, dat in India door de hogere klassen wordt gesproken, en zijn gemis aan de gemanierdheid van de gegoede kringen, worden vaak aangekaart. ‘De media mogen lacherig beweren dat hij onbeschaafd zou zijn, maar ze zien niet hoe Narendra Modi zijn intellectuele capaciteiten heeft gebruikt om een immens populair appèl te kanaliseren’, zei de Britse schrijver Andy Marino, auteur van een onlangs verschenen biografie over Modi.
Jonge kiezers
Volgens vrijwel alle opiniepeilingen stevent Modi’s BJP af op een verkiezingsoverwinning. Die zou hij vooral kunnen behalen met behulp van jonge kiezers. Zestig procent van de bevolking is jonger dan 35. ‘Deze verkiezingen worden bepaald door jong India en daarom gaan ze over het verlangen naar verandering’, schrijft biograaf Andy Marino. Het gaat volgens Modi, zoals hij keer op keer in zijn speeches benadrukte, om de keuze tussen ‘dynasty or development’. Veel Indiërs beschouwen de Congrespartij als een vastgeroeste bestuurskliek die regeert met behulp van de stemmen van de armen voor wie zij grote sociale programma’s instelde. Volgens Modi houden de voedsel- en werkverschaffingsprogramma’s juist de afhankelijkheid van de laagst geschoolden, en daarmee hun armoede, in stand. ‘De Congrespartij koopt hun stemmen met zogenaamde hulp’, beweert Modi. Daarmee vertolkt hij het gevoelen van veel jonge, carrièregerichte Indiërs, geschoold in informatietechnologie en management. Onder hen veel moslimjongeren, die hun toekomst belangrijker vinden dan de vervagende herinnering aan de rellen van 2002.
Opvallend is dat juist nu de verkiezingen naderen het verhaal over Modi’s vermeende schuld aan de Gujarat-rellen begint te kantelen. Dat is niet het werk van de spindoctors van de BJP, maar van kritische journalisten als biograaf Andy Marino. Hij benadrukt dat Gujarat een bloedige geschiedenis heeft van hindoe-moslimrellen. Behalve in 2002 vonden die steeds plaats onder Congrespartij-regeringen. Zo werden in 1969 volgens officiële cijfers ruim 600 en volgens schattingen van journalisten zelfs 2000 mensen gedood, merendeels moslims. Modi handelde tactvoller en riep eerder het leger te hulp dan de leiders van de Congrespartij destijds, beweert Marino op grond van eigen onderzoek.
Niet iedereen is echter te vermurwen. ‘Modi rekent altijd af met zijn tegenstanders’, zegt Anand McNair, een invloedrijke journalist in Ahmedabad, Gujarats grootste stad. ‘McNair’ is een pseudoniem waaronder hij publiceert om te voorkomen dat Modi’s mensen hem het werken onmogelijk maken. Hij was juist aangesteld als verslaggever in Gujarat voor het Indiase persbureau PTI, toen in februari 2002 de rellen uitbraken. Modi was te onervaren om het allemaal van tevoren bedacht te hebben, denkt McNair. Maar hij maakte gebruik van het geweld. ‘Ik hoorde hoge BJP-leden tegen de families van gedode hindoes zeggen: “Vrees niet, morgen zullen de moslims vermoord worden.” Modi had hen kunnen stoppen. Dat deed hij niet.’
Nieuw imago
Modi heeft hard gewerkt aan een nieuw imago. ‘Van Mr. Death werd hij Mr. Development’, zegt McNair. Hij liet speciale economische zones openen waar Indiase en buitenlandse fabrieken, raffinaderijen en andere bedrijven floreren. Ook gebruikte hij zijn autoritaire regeerstijl om af te rekenen met al te corrupte ambtenaren en politici. ‘Hij heeft alle grote industriëlen in zijn zak. Modi is een strateeg. Hij weet dat hij ze nodig heeft als hij premier wil worden’, zegt McNair.
Het afgelopen jaar onthield Modi zich van moslimvijandige uitspraken. Hij liet zich filmen tijdens bezoeken aan moskeeën en soefitombes. ‘Maar hij bood niet één keer zijn excuses aan voor wat hij liet gebeuren in 2002’, zegt Juzar Saleh Bandukwala, in zijn appartementje in Vadodara, Gujarats derde stad. Bandukwala, hoogleraar natuurkunde in ruste, ontsnapte in 2002 ternauwernood aan de dood toen een hindoemenigte zijn huis in brand stak. Hij ontkwam met behulp van zijn dochter door een badkamerraampje aan de achterkant van het huis. ‘Jarenlang heeft Modi de moslims zwartgemaakt. Dat is niet zomaar goed te maken. Het zal hem stemmen kosten. Daar ben ik van overtuigd.’
Maar opiniepeilingen tonen dat steeds meer moslims Modi steunen. Ook internationaal is zijn ster rijzende. Na 2002 raakte Modi in een diplomatiek isolement. De Europese Unie heeft de contacten vorig jaar hersteld. De Amerikanen, die Modi in 2005 nog een inreisvisum weigerden, op grond van ‘ernstige schendingen van de godsdienstvrijheid’, herstelden onlangs het contact met een hartelijk bezoek van de Amerikaanse ambassadeur in India aan Narendra Modi’s woonstee. Niemand kan het zich veroorloven een potentiële premier van het opkomende India, met zijn enorme afzetmarkten, van zich te vervreemden.
DOOR JOERI BOOM
Modi maakte zijn deelstaat Gujarat tot een paradijs voor het bedrijfsleven, met een losjes geïnterpreteerde milieuwetgeving.
Volgens sommigen moedigde Modi het geweld in Gujarat in 2002 zelfs aan.
