In de Kroonraad van Knack geven vooraanstaande politici hun opinie over de actualiteit. Deze week Willy Kuijpers over de nasleep van de oorlog in Irak, de politieke impasse in Nederland, de vogelpest, en de overbevolking in de gevangenissen.
Mijnheer Kuijpers, de oorlog in Irak is in goed drie weken tijd beslecht.
WILLY KUIJPERS: Krijgstechnisch gesproken was het een wonderlijke oorlog. De precisiebombardementen, ook al veroorzaken ze nog steeds veel collateral damage, hebben bewezen dat de Amerikaanse luchtmacht haast onoverwinnelijk is, als ze maar voldoende startplaatsen in de nabijheid van het front heeft. De VS zullen zich nog meer dan vroeger superieur voelen. Tot op dit moment zijn er geen massavernietigingswapens gevonden, wat aantoont dat de vermeende militaire macht van Saddam Hoessein op blufpoker berustte, maar ook dat de best uitgeruste spionagediensten als de CIA en de Mossad zich vergissen of ons bedrogen hebben. De internationale gemeenschap mag dat niet zomaar laten passeren, want de officiële rechtvaardiging van deze oorlog is ofwel verkeerd ofwel vals geweest.
De Amerikanen hebben veiligheidshalve alle ministeries laten verwoesten, met één uitzondering: het ministerie van olie waarvan ze de gegevens voor eigen gebruik nodig hebben. Henry Kissinger heeft ooit gezegd dat olie te belangrijk is om aan de Arabieren over te laten. Voor de rest hebben ze de plunderingen gedoogd en zo heel wat mogelijk vervelende documenten laten opkuisen. Dat maakt het velen makkelijker om in de nieuwe collaboratie te stappen. In nazi-Duitsland hebben zowel Russen als Amerikanen de archieven door speciaal getrainde brigades in beslag laten nemen, dat is in Irak niet gebeurd. Vandaar de klacht van de sjiieten dat de Amerikanen met de bestaande soennitische bovenklasse de nieuwe staat willen uitbouwen. Na de Tweede Wereldoorlog hebben commissies voor denazificatie ontdekt dat de Zwitserse banken nazi-Duitsland mee in leven hebben gehouden. Nu ontdekt men, weer in Zwitserland, een driehonderdtal rekeningen van Iraakse vooraanstaanden waarop miljarden zijn weggezet. Er is in Irak behoefte aan een waarheidscommissie naar Zuid-Afrikaans model. Enkele islamgeestelijken hebben al in die richting gepleit.
Wordt de heropbouw een moeilijker klus dan de oorlog zelf?
KUIJPERS: Waarschijnlijk wel. Mesopotamië is niet alleen een land van twee echte stromen, maar ook van een veelvoud van etnische en religieuze stromen. Ik heb het zelf meermaals van noord tot zuid doorkruist. Wat mij opviel, was dat het een enorm gedisciplineerd volk was, met hoge morele standaarden. Van in de tijd van Babylon tot en met de door de Amerikanen in het zadel geholpen Saddam Hoessein is er altijd een vrij rigide, bijna Pruisische, administratie geweest. Dat is in die regio nogal uitzonderlijk. Maar de grote etnische verscheidenheid wordt het grote probleem. Men moet rekening houden met de bedoeïnenvolkeren die een grote zelfstandigheid hebben en rondzwerven in het woestijngebied aan de grens met Koeweit. Men moet rekening houden met de Koerden, en met de gevoeligheid van de Turken voor wat gebeurt in Mosul en Irbil. Wat gaat men doen met de Turkmenen ten oosten van Kirkuk?
Ook de religieuze diversiteit is groot, al hebben die godsdiensten tot nu toe redelijk vreedzaam kunnen samenleven. Ook onder Saddam werden allerlei vormen en restanten van het christendom getolereerd. De ergste spanning zit binnen de islam tussen soennieten en sjiieten. Die laatsten zien met lede ogen hoe de Amerikanen in hun zog een paar gefortuneerde bannelingen of vluchtelingen mee terugbrengen. Ik vrees dat die niet zomaar aanvaard zullen worden.
Er is maar één goede oplossing: van Irak een federalistisch land maken. Het is te zeer een lappendeken om centraal te worden bestuurd vanuit Bagdad.
Zal buurland Iran passief blijven toekijken?
KUIJPERS: Ook dat valt af te wachten. Iran zit nu tussen twee door de Amerikanen gecontroleerde landen in: Afghanistan en Irak. Dat heeft ook economische repercussies. Irak was het meest geïndustrialiseerde land van dat deel van het Nabije Oosten, welk productievermogen zal het in de toekomst krijgen? Na de Tweede Wereldoorlog wilde de Amerikaanse minister van Financiën Henry Morgenthau van Duitsland een agrarische staat maken en de industrie verbieden. Dat plan is niet doorgegaan, maar het is wel lange tijd overwogen. In Irak stelt zich min of meer hetzelfde probleem. Alleen al Bagdad is bewoond door een bovenlaag van administratoren, goed gevormde computerdeskundigen en industriëlen die in de vallei rond de hoofdstad uiteenlopende productie-eenheden hebben uitgebouwd. Hoe zal men dat potentieel aan mensen en middelen aanwenden? Samen met de olie kan het de motor zijn van nieuwe welvaart, op voorwaarde dat er een aangepast politiek en bestuurlijk kader wordt gecreëerd. En op voorwaarde dat de handel met onder meer Syrië, Iran en Turkije kan opbloeien. Want die drie, en reken er ook Israël maar bij, kijken met begerige ogen naar de nieuwe afzetmarkt voor hun eigen producten in Irak.
Je zit ook met het waterakkoord tussen Turkije, Syrië en Irak dat geactualiseerd moet worden. Water is nog belangrijker dan olie. Tigris en Eufraat lopen van noord naar zuid en de Turken hebben er 36 dammen op gebouwd. Zij controleren de watertoevoer naar het zuiden, en zullen met die troef in handen zeker hun voorwaarden stellen.
In het zuiden, in de Perzische Golf, moet dan weer de smokkel aan banden worden gelegd. De toegang tot de zee is smal, en in de praktijk controleren de inwoners van de drijvende moeraseilanden de havenactiviteiten. Ik heb nooit in mijn leven een groter smokkeloord gezien. Ook ten tijde van de blokkade tegen Irak kwam langs die havens alles binnen wat verboden was. Daar zal een regeling moeten worden getroffen.
Er is ook de kwestie van de terugkeer van ontheemden. Saddam Hoessein heeft grote bevolkingsgroepen uit het zuiden een goede duizend kilometer hoger naar het koele noorden doen verhuizen, en de Koerden uit het koele noorden werden naar de hitte van Basra overgeheveld. Zullen die mensen naar hun dorpen mogen terugkeren of niet?
Kortom: na 26 jaar Saddam-bewind zal de vrede vestigen heel wat moeilijker zijn dan de oorlog winnen.
In welke mate zullen de Britten profiteren van hun steun aan de Amerikanen?
KUIJPERS: Tony Blair was niet alleen uit Atlantische sympathie de bondgenoot van George Bush. De Britten zijn de ex-kolonisator van Irak. Zij hebben in 1929 de eerste oliebron in Kirkuk aangeboord voor British Petroleum. Misschien zullen ze hun oude claim op een deel van de olie opnieuw laten gelden. Voor wie de internationale betrekkingen bestudeert, is wat nu met Irak gebeurt een gedroomd studieobject. We hebben de CNN-informatie over ons uitgekapt gekregen, onafhankelijke reporters hebben geprobeerd die bij te stellen, maar over de echte beweegredenen van de betrokken partijen weten we voorlopig bitter weinig.
Dit is het moment waarop Europese academici ter plaatse moeten gaan. Irak is tenslotte, samen met Egypte en Griekenland, de bakermat van de Europese cultuur en van de christelijke wereld. Ik zou ook graag zien dat Pax Christi of leidende figuren uit de katholieke kerk naar Bagdad zouden trekken, onder andere om er aan te tonen dat verschillende godsdiensten wel vreedzaam met elkaar kunnen samenleven. Dat zou bijvoorbeeld voor Israëliërs en Palestijnen een nuttig voorbeeld kunnen zijn.
Zal het militaire overwicht dat de VS hebben gedemonstreerd gevolgen hebben in de rest van het Midden-Oosten?
KUIJPERS: De band Turkije-VS-Israël zorgt nu al de facto voor de controle van een groot deel van het Midden-Oosten. Hoe lang wil Saudi-Arabië daarin meespelen? Het volstaat dat in Riyad een regime- of koerswijziging plaatsvindt en de vele ultramoderne wapens zouden wel eens gericht kunnen worden tegen hen die ze verkocht hebben. Het is tijd dat de pan-Arabische landen een conferentie beleggen over de toekomst van hun regio, en de Europese Unie zou daar het best bij aanwezig zijn. Wij moeten een actievere rol spelen in plaats van toe te kijken tot het volgende conflict losbarst.
In Nederland is drie maanden na de verkiezingen nog altijd geen regering gevormd. CDA en PvdA komen er niet uit.
KUIJPERS: Jan Peter Balkenende is geen Ruud Lubbers, Wouter Bos is geen Wim Kok. Ruim een jaar geleden speelde geen van beiden een rol van betekenis. Ze zijn twee nieuwelingen, die met hun partij uit een diep dal weer naar boven zijn gekropen. Balkenende wil graag de scalp van Bos aan zijn gordel, maar weet ook dat Nederland door een moeilijke periode heen moet. Wil hij dat met de VVD en zonder de PvdA doen, dan moet hij een derde partner in het bad trekken. Maar als dat het links-liberale D66 wordt, moet hij ook zijn rechtse programma aanpassen, terwijl hij binnen zijn eigen CDA rekening moet houden met de stuggere opstelling van de kleine christelijke partijtjes. Het CDA is minder homogeen dan onder Lubbers of Dries van Agt. Wouter Bos kent hetzelfde probleem met GroenLinks.
De manoeuvreerruimte is aan beide kanten klein. Met de moord op Pim Fortuyn en een paar vervelende schandalen net achter de rug en heel wat inleveringen in het vooruitzicht, wil niemand té veel water bij de wijn doen. Maar bij het voetvolk van D66 is er weinig enthousiasme voor een kabinet met CDA en VVD, dus zou het wel eens kunnen dat Balkenende en Bos, mogelijk op aandringen van banken en bedrijven, het toch opnieuw met elkaar moeten proberen.
In eigen land wordt de pluimveesector opnieuw zwaar getroffen, deze keer door de vogelpest.
KUIJPERS: Als je honderdduizenden dieren bijeenperst, moet je ze kunstmatig gezond houden, en dat botst met de wetten van de natuur. Het is nu al herhaaldelijk gebleken dat deze vorm van produceren veel te kwetsbaar is. Ik begrijp niet dat men niet overgaat tot deconcentratie. De uitbreiding biedt de Europese Unie de gelegenheid om het landbouwbeleid te herdenken. Er komt in het zuiden heel wat nieuw grondgebied bij, dat is een kans om bijvoorbeeld de kippen- en eierenproductie meer te spreiden en weer in open lucht onder te brengen in plaats van in gesloten legbatterijen. Anders zullen we geconfronteerd blijven met massale epidemieën waarvan de kosten uiteindelijk door de gemeenschap worden gedragen.
De staking van de gevangeniscipiers van Vorst brengt de overbevolking van de gevangenissen weer eens onder de aandacht. Hoe komt het toch dat men dit schrijnende probleem maar niet wil oplossen?
KUIJPERS: Heel wat gevangenissen in ons land zijn al jarenlang een tijdbom, zeker die van Vorst en Sint-Gillis omdat Brussel nu eenmaal meer criminaliteit kent. De ministers schuiven ook nu weer de hete aardappel naar elkaar door. Het budget van Justitie is onvoldoende gestegen om de gestelde opdrachten, zoals de modernisering van het gerechtelijk apparaat, te vervullen. Misschien moet men het beheer van de gevangenissen weghalen bij Justitie, zoals dat ook met vreemdelingenzaken is gebeurd. Er moeten fondsen worden vrijgemaakt voor meer mensen en meer infrastructuur, maar een beetje creativiteit kan ook al wonderen doen. Er staan zo veel militaire domeinen en kazernes leeg die kunnen worden omgebouwd tot halfgesloten of gesloten instellingen. Niet iedere gevangene moet in een superbeveiligde inrichting worden opgesloten. Het hele detentiebeleid moet dringend worden herdacht, want in sommige gevangenissen dreigt een catastrofe. Ik hoop dat die zich niet net voor de verkiezingen voordoet.
Koen Meulenaere
willy kuijpers: ‘de rechtvaardiging van deze oorlog is ofwel verkeerd ofwel vals geweest.’
