STRIJD OM DE WIL VAN HET VOLK
Terwijl de oppositie kibbelt over het referendum – boycotten of nee stemmen? – sporen de Moslimbroederschap en de salafisten de Egyptenaren aan om de nieuwe grondwet op 15 december goed te keuren.
Er was in Egypte de voorbije week ook reden om te lachen. Veel activisten lagen in een deuk over een video die op YouTube circuleert. Hij is gemaakt door de aanhangers van de Moslimbroederschap die vorige woensdag met geweld een eind maakten aan de vreedzame sit-in voor het presidentiële paleis in Heliopolis.
De video toont woedende mannen met baarden die wild gesticulerend laten zien wat ze allemaal hebben aangetroffen in de tenten van de tegenstanders van president en Moslimbroeder Mohammed Morsi. Een van de bewijsstukken is een doosje smeltkaas. ‘Amreeka! Europa!’ schreeuwt een man triomfantelijk, en ‘Hamdeen Sabahi! Mohammed ElBaradei!’, twee prominente oppositieleiders.
De mannen die de volgende ochtend bij het paleis rondhangen, zeggen dat ze ook alcohol, drugs en dollars hebben gevonden. ‘De betogers zijn tuig dat betaald wordt om Egypte in de chaos te storten. Ze zijn tegen de islam’, zegt Mahmoud Abdelaziz, een ingenieur. ‘Ze worden betaald door Sabahi en Amr Moussa’, een andere oppositieleider, weet een andere man.
Dit zijn de mannen die volgens tal van getuigenissen tientallen betogers hebben gearresteerd, mishandeld en pas nadat ze hadden toegegeven dat ze betaald waren door de oppositie, aan de politie hebben uitgeleverd.
Het is niet verwonderlijk dat deze mannen oprecht lijken te geloven in de complottheorie. Het is hen de voorbije week ingeprent door de propaganda van de Moslimbroederschap. Egyptes nieuwe procureur-generaal, Talaat Ibrahim Abdallah, door Morsi benoemd, heeft een onderzoek bevolen tegen een rits politici, rechters, advocaten en journalisten onder wie Sabahi, Moussa en ElBaradei.
Zij worden beschuldigd van een samenzwering om ‘de regering omver te werpen, chaos te creëren, het land te saboteren, bloed te vergieten en eigendom te vernielen’. Amr Moussa wordt er specifiek van beschuldigd dat hij deel uitmaakt van een ‘zionistisch complot’ waarin ook de voormalige Israëlische minister van Buitenlandse Zaken Tzipi Livni wordt genoemd.
Volgens Koert Debeuf, die in Caïro de liberale fractie in het Europees Parlement vertegenwoordigt, gelooft de top van de Moslimbroederschap dat ook echt. ‘Het is geen strategie. De mensen rondom president Morsi zijn er vast van overtuigd dat zij het slachtoffer zijn van een complot om hen van de macht te krijgen. Het is een bunkermentaliteit: ze vertrouwen niemand meer.’
Op zaterdagavond leek president Morsi nochtans water bij de wijn te doen. Aan het eind van een week van massabetogingen tegen zijn beleid, waarbij alleen al in Caïro acht doden vielen, annuleerde Morsi het decreet waarom het allemaal was begonnen. Het verhief alle beslissingen van de president boven de rechterlijke macht en gaf hem het recht om naar eigen goeddunken maatregelen te nemen om ‘de revolutie te beschermen’.
Dat dit decreet weg is, is niet niks, zegt Heba Morayef van Human Rights Watch in Egypte. ‘Het had iedereen aan het schrikken gebracht: wat was de president van plan met al die macht? Het is een soort van overwinning, of op zijn minst een teken dat Morsi zich rekenschap geeft van het effect van zijn decreet.’
Maar een andere lezing is dat het decreet niet langer nodig is: het referendum over de nieuwe grondwet vindt zoals gepland plaats op 15 december. Bovendien heeft Morsi een aparte wet uitgevaardigd die het leger het recht geeft om burgers te arresteren om de orde te handhaven, tot het resultaat van het referendum bekend is.
De oppositie is in ieder geval niet tevreden. Het Nationaal Reddingsfront, de nieuwe naam voor de voor het eerst verenigde oppositie, gaat het referendum boycotten. Meer zelfs: ElBaradei roept nu dat de grondwet zelf weg moet. ‘Een grondwet die onze rechten en vrijheden elimineert, is een grondwet die vandaag eerder dan morgen moet sneuvelen.’
Tot in de huiskamer
Op het eerste gezicht valt die grondwet nog wel mee. Maar het venijn zit ‘m in de details, zegt Morayef. Zo stelt artikel 81 dat de rechten en vrijheden die de grondwet garandeert ondergeschikt zijn aan artikels 10 en 11. Die stellen dat staat en samenleving ‘de ware aard van de Egyptische familie’ moeten garanderen, en dat de staat garant staat voor ‘de ethiek, de moraal en de openbare orde’. ‘Dat zijn heel vage bewoordingen die de staat de macht geven om door te dringen tot in de huiskamer. De hele grondwet is erop gericht om de staat toe te laten om alle mogelijke rechten te beperken door begrippen als moraal in te roepen’, zegt Morayef.
Grondwettelijk expert Zaid Al-Ali ziet nog andere problemen. De grondwet is bijzonder zwak op het vlak van goed bestuur en corruptiebestrijding, zegt hij. ‘Dat garandeert bijna dat er niet echt verandering komt in de manier waarop Egypte wordt bestuurd. Omdat ze zich hebben gebaseerd op de grondwet van 1971 is het onmiddellijk een bittere politieke strijd geworden om elk artikel. Ze hadden zich beter wat meer bekommerd om de gemiddelde Egyptenaar. Als mensen hun dagelijks leven niet zien verbeteren, maakt het niet uit wat de grondwet zegt over religie.’
De oppositie zit in een lastig parket. Ze is weggelopen uit de grondwetgevende vergadering uit protest tegen het overwicht van de fundamentalisten daar. Vervolgens hebben de fundamentalisten de grondwet zonder de oppositie goedgekeurd. En nu is ze tegen het referendum omdat ze weet dat het ja-kamp bij voorbaat heeft gewonnen.
Het was een slimme zet van Morsi om in zijn nieuwe decreet te voorzien dat als de grondwet wordt afgekeurd, er rechtstreekse verkiezingen komen voor een nieuwe grondwetgevende vergadering, die dan opnieuw zes maanden de tijd krijgt. Behalve dat dit meer instabiliteit garandeert en de oppositie opnieuw verdeelt over de te volgen weg, weet Morsi ook goed dat de kans klein is dat de grondwet wordt afgekeurd.
‘Dit is een land waar de ja-stem het historisch altijd heeft gehaald,’ schrijf Nancy Messieh van de denktank EgyptSource, ‘zeker wanneer het ja-kamp zijn achterban mobiliseert op basis van religie. Er zal geen nieuwe grondwetgevende vergadering nodig zijn.’
En inderdaad: terwijl de oppositie kibbelt over een boycot versus een nee-stem, zijn de Moslimbroederschap en de salafisten al begonnen met te mobiliseren voor de ja-stem. De eerste sms’en waarin mensen worden opgeroepen om ja te stemmen omdat nee een stem tegen de islam is, zijn al verstuurd.
Kookpunt
Vorige week zaterdag, toen honderdduizenden aanhangers van president Morsi op straat kwamen in Caïro, werd alles duidelijk, zegt Kemal Helbawy, een voormalig lid van het bestuur van de Moslimbroederschap die 23 jaar in ballingschap doorbracht in Londen. ‘De betoging verliep onder de slogan sharaja en sharia. En daar is het de Moslimbroederschap altijd om te doen geweest: de macht (letterlijk: legitimiteit) en de islamitische wetgeving. Ze hebben de revolutie enkel gebruikt om dat doel te bereiken.’
Op 31 maart al had Helbawy live op televisie verklaard dat hij na 61 jaar uit de Moslimbroederschap stapte. Het was de dag waarop de Moslimbroederschap Khaiter El-Shater naar voren schoof als presidentskandidaat, hoewel ze altijd had gezegd dat ze niet zou meedoen aan die verkiezingen. (Morsi kwam pas op het toneel, nadat Shater gediskwalificeerd werd, en velen zeggen dat Shater de man achter Morsi is). Maar dat was niet eens de reden, zegt de 73-jarige Helbawy in zijn kantoor in Nasr City in Caïro. ‘Het was de van het begin af aan aarzelende houding van het leiderschap van de Moslimbroeders tegenover de revolutie.’
Hij haalt een kopie van de ontwerpgrondwet boven waarover de Egyptenaren op 15 december moeten stemmen in een referendum. ‘De eerste regel zegt: “Dit is onze grondwet.” Dat is heel goed. Maar de volgende regel zegt: “Dit is het document van de revolutie van 25 januari.” Het is niet aan hen om een document van de revolutie op te stellen. De revolutionairen hebben dat recht, de moeders en vaders van de martelaren, zij die trouw zijn gebleven aan de revolutie. Maar niet de grondwetgevende vergadering. Dit document moet aangepast worden. Er staan woorden in die verschillende betekenissen, tegenstrijdige betekenissen hebben.’
Over president Morsi is hij weinig vleiend. ‘Morsi heeft gefaald. Hij heeft niet gedaan wat hij heeft beloofd. Of hij echt de touwtjes in handen heeft of niet: hij is de president en hij is volledig verantwoordelijk voor wat er gebeurt. Hij heeft domme fouten gemaakt. Toen zijn aanhangers naar het paleis trokken, is hij naar buiten gekomen en heeft hij met hen gesproken. Toen de anderen, de oppositie, naar het paleis kwamen, gaf hij niet thuis. Het land was al verdeeld voor Morsi aan de macht kwam, maar nu is het echt ernstig.En dat is deels Morsi’s fout.’
De gebeurtenissen van de voorbije dagen noemt Helbawy bijzonder gevaarlijk. ‘Niet alleen wat rond het paleis is gebeurd, maar ook wat zich in de provincie afspeelt. We hebben het kookpunt bereikt.’
In tegenstelling tot Morsi en zijn aanhangers beschouwt hij de oppositie niet als een te verwaarlozen minderheid. ‘Natuurlijk, de meesten van onze mensen zijn moslim en zij houden van de islam. Wie inspeelt op hun emoties, eerder dan op hun verstand, die heeft het volk mee. De anderen hebben het nadeel dat zij minder wortels hebben in het volk. Maar als zij erin slagen om de mensen te bereiken en hen ervan te overtuigen dat dit niet de juiste manier is, dat Morsi’s decreet onaanvaardbaar is, dat een referendum op dit moment niet goed is, dat de ontwerp-grondwet vol fouten staat… Als het je lukt om de mensen dat duidelijk te maken en hen te overtuigen, dan verliest Morsi. Dan verliest de Moslimbroederschap. Het is een strijd nu om de wil van het Egyptische volk. Wie hen kan overtuigen, is de winnaar.’
DOOR GERT VAN LANGENDONCK IN EGYPTE
‘De president en zijn entourage vertrouwen niemand meer.’
‘Morsi heeft niet gedaan wat hij heeft beloofd.’