Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.
Mijnheer Suy, in de internationale politiek is een controverse ontstaan rond de al-Qaedastrijders die door de Amerikanen worden gevangen gehouden in de basis van Guantanamo op Cuba. Zijn ze krijgsgevangenen of niet ?
Erik Suy: Het is niet makkelijk om klaar te zien in dat nebuleuze probleem, maar het is van belang, want op krijgsgevangenen zijn de Conventies van Genève van toepassing. De publieke opinie reageert verontwaardigd op de beelden van geboeide en geblinddoekte gevangenen, en vooral op de kooien waarin ze zijn opgesloten. In de National Archives in Washington bevindt zich een foto van precies dezelfde kooien die de Amerikanen al in 1944 en in 1945 in Pisa hadden gebouwd om krijgsgevangenen in onder te brengen. Een van hen was de Amerikaanse dichter Ezra Pound, die wat al te veel sympathie aan de fascisten had betuigd. Nu denk ik niet dat een gemetselde cel in de hitte van Cuba veel comfortabeler zal zijn, maar dit terzijde.
Een krijgsgevangene is iemand die een regelmatige strijder was in een officieel leger. De gevangengenomen Talibansoldaten behoorden tot het Afghaanse leger en vallen dus onder de derde Conventie van Genève. De door al-Qaeda opgeleide en betaalde terroristen niet, zij moeten als criminelen worden beschouwd. Alleen zal die scheiding bij de gevangenen van Guantanamo niet zo eenvoudig te maken zijn. De Conventie van Genève stipuleert dat een rechtbank beslist wie krijgsgevangene is en wie niet. Dat mag dus niet worden bepaald door George Bush of Donald Rumsfeld, of door een inderhaast opgerichte commissie.
Moeten de gevangenen die niet als krijgsgevangene erkend worden voor een Amerikaanse rechtbank terechtstaan?
Suy: Ja, bij gebrek aan een internationaal strafgerechtshof. Het gaat niet op hen te laten beoordelen door een militaire uitzonderingsrechtbank, of door een militaire commissie zoals Bush het liever noemt. Voor zo een tribunaal zijn de rechten van de verdediging onvoldoende gewaarborgd, en is er geen beroepsprocedure mogelijk.
George W. Bush is één jaar aan de macht. Een jaar dat onverwacht woelig is geweest.
Suy: 11 september heeft alles veranderd. Bush werd bij zijn aantreden afgeschilderd als een zwak en niet al te verstandig president, maar heeft nu een heel ander imago, zeker in eigen land. Al kan dat ook weer snel de andere richting uitgaan. Er loopt een parallel met vader Bush, die dankzij de Golfoorlog de held van de natie werd, maar bij de eerstvolgende verkiezing toch werd verslagen. De euforie over die Golfoorlog was in enkele maanden tijd weggeëbd en overschaduwd door de malaise in de economie. Een Amerikaan is in de eerste plaats businessman en denkt in termen van kost en opbrengst. Laat nu net de kwakkelende economie ook voor Bush junior het grote minpunt zijn.
In zijn State of the Union heeft hij niet veel nieuws gezegd. Er waren drie centrale thema’s, met als belangrijkste de noodzaak om tegen het terrorisme te blijven strijden. De vraag is waar dat eindigt. Bush spreekt van een lange strijd tegen wel tienduizend terroristen die het op Amerika gemunt hebben. Maar het is niet gezegd dat de wereld de VS zal blijven mandateren om die strijd naar eigen goeddunken te voeren. De Amerikanen houden op dit moment gezamenlijke oefeningen met Filipijnse soldaten in het gebied van Mindanao, in voorbereiding op een actie tegen de moslimrebellen van Abu Sayyaf. In Vietnam is het ook zo begonnen: van oefeningen komt vaak iets ergers. Daarnaast haalt Bush fors uit naar Noord-Korea, Irak en merkwaardig genoeg ook naar Iran, waarmee de Amerikanen nochtans hun betrekkingen verbeterd leken te hebben. Ik vraag me af of Bush daar zijn eigen ruiten niet ingooit.
Naast het terrorisme had hij het over de interne onveiligheid, die voor vele Amerikanen een bijna ziekelijke obsessie is geworden. En bij het derde thema, de recessie, is hij wijselijk niet lang blijven stilstaan.
De nieuwe Afghaanse premier, Hamid Karzai, werd de voorbije week met veel voorkomendheid in de VS en in het Verenigd Koninkrijk ontvangen.
Suy: Hijzelf heeft hulp nodig om het hoofd te kunnen bieden aan de krijgsheren in zijn land, die misschien eensgezind de Taliban hebben verdreven, maar die voor de rest weinig eensgezindheid vertonen. En voor de Amerikanen is hij de ideale pion op het Aziatische schaakbord. Hij heeft er zelf op aangedrongen om de internationale vredesmacht voor lange tijd en op het hele Afghaanse grondgebied te laten opereren. Die vredesmacht staat voorlopig onder leiding van de Amerikanen, maar zou binnenkort wel eens volledig kunnen bestaan uit Amerikanen. De VS zijn de strijd met Osama Bin Laden en al-Qaeda aangegaan, maar in feite hebben ze de Taliban verjaagd en een nieuw regime geïnstalleerd. Terrorisme en Osama Bin Laden zijn goed voor de retoriek. Maar waar het de Amerikanen werkelijk om te doen is in Afghanistan, is energie: gas en petroleum. De VS waren al aanwezig in Oezbekistan, Kirgizië en Tadzjikistan. Dat alles met de bedoeling om controle te verwerven over de pijpleiding die vanuit de Kaspische Zee gas en petroleum door Afghanistan en Pakistan moet vervoeren. Die pipeline geeft een goed inzicht in de diplomatieke puzzel die de Amerikanen de voorbije maanden via hun strijd tegen Bin Laden in elkaar hebben gepast. Dat er in Pakistan een militaire dictatuur heerst die het niet nauw neemt met de mensenrechten, who cares? De strijd om de heerschappij in dat deel van Azië is al eeuwen oud. Vroeger stonden de Engelsen en de Russen er tegenover elkaar in the great game. De Engelsen zijn vervangen door de Amerikanen. En na hun mislukking in Afghanistan, die mede te wijten was aan de bemoeienissen van de VS, zijn ook de Sovjets verdwenen. De Amerikanen hebben het er nu alleen voor het zeggen. En waarschijnlijk voor zeer lang.
Bush heeft zich ook weer resoluut achter Israël gezet. Hij steunt daarmee premier Ariel Sharon, die de Palestijnse leider Yasser Arafat al weken blokkeert in Ramallah.
Suy: In vergelijking met een paar jaar geleden is de toestand in Israël dramatisch verslechterd. Wat mij verbaast, is de lauwe reactie van de publieke opinie in het Westen. Ik hoor weinig verontwaardiging over het feit dat er de jongste maanden meer dan zeshonderd Palestijnen zijn doodgeschoten. Het lijkt alsof we dat normaal vinden. Mij schokt het dat men sinds 1948 een volk zomaar de toegang ontzegt tot wat zijn eigen grondgebied was. Stel u eens voor dat de Duitsers dat hadden gedaan, bijvoorbeeld met de Vlamingen. Ze hadden trouwens plannen om ons naar de Baltische staten te deporteren. De internationale gemeenschap zou dat nooit getolereerd hebben. Met de Palestijnen gebeurt het wel. Sinds 1967 bezet Israël vreemd gebied. Om veiligheidsredenen ? Misschien voor wat de Golan-hoogvlakte aangaat. Maar niet voor de westelijke Jordaanoever. De Veiligheidsraad heeft tal van resoluties uitgevaardigd, allerlei internationale organisaties hebben geprotesteerd. Israël lapt dat allemaal aan zijn laars en bijt zich vast in een politiek van bezetting, verovering en uitsluiting. Gooit zomaar even de luchthaven van de Palestijnen plat en niemand kikt.
Na 11 september hebben zowel Bush als minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell over een Palestijnse staat gesproken. Maar dat was sneller ingeslikt dan uitgesproken. Ik vermoed dat er in de VS en in Israël een paar aan de alarmbel hebben getrokken. Ik kan begrijpen dat radeloze Palestijnen geen andere uitweg meer zien dan een intifada voeren en aanslagen plegen. Israël speculeert op het verdwijnen van Arafat en het vacuüm dat daarop moet volgen. Want onder Arafat zitten wel een paar mensen van intellectueel niveau, maar die zijn onderling verdeeld. Voor de Palestijnen is er weinig hoop.
In Zuid-Afrika overweegt het ANC maatregelen tegen buitenlandse landeigenaars.
Suy: Dat is naar het voorbeeld van wat sinds twee jaar in Zimbabwe gebeurt. Al is het daar specifiek tegen de blanken gericht, het ANC viseert alle buitenlandse eigenaars. Toen ik twee jaar geleden in een Zuid-Afrikaans gastenhuis logeerde, heb ik de eigenaar halsoverkop met zijn jeep naar Zimbabwe zien vertrekken om daar zijn landbouwbedrijf te gaan verdedigen. En als dat niet lukte, zou hij het in brand steken. Veel farmers hebben voor die oplossing gekozen. Toen al gingen er geruchten dat ook het ANC aan onteigenen dacht. Maar dan zal het moeten opboksen tegen de boeren en de Afrikaners. De operatie in Zimbabwe is overigens faliekant afgelopen. Wie de bazen van die grote domeinen verjaagt, verjaagt meestal ook de knowhow om ze draaiend te houden. Voor de economie van Zimbabwe, die staat of valt met de landbouwproductie, is dat een ramp geweest. Grotendeels te wijten aan de autocratische en dictatoriale persoonlijkheid van president Robert Mugabe, die zijn eigen wil doordrukt en al wie het niet met hem eens is uitschakelt.
De Europese Unie neemt voorlopig geen sancties tegen Zimbabwe, maar eist wel om op het eerlijk verloop van de verkiezingen te mogen toezien.
Suy: Mugabe zou op dat punt toegevingen willen doen, al weigert hij Britse waarnemers. Mocht er gefraudeerd worden, of mocht een herkozen Mugabe verder doen zoals hij nu bezig is, zal de internationale gemeenschap waarschijnlijk ingrijpen. Mugabe is aan de macht sinds het verdwijnen van Rhodesië in 1980. Die man kent zijn grenzen niet meer. Zimbabwe is in potentie een veel rijker land dan de meeste van zijn buren, vandaar ook de interesse van de EU. Maar de regio is al onstabiel, chaos in Zimbabwe zou dat alleen maar verergeren en een domino-effect veroorzaken.
De regeringen en parlementen van de EU duiden hun vertegenwoordigers in de Conventie aan. De tijd dringt om de Unie klaar te maken voor de uitbreiding.
Suy: Als ik zie hoe politici vechten om erbij te zijn, moet die Conventie belangrijk zijn. Of is het omdat er een enorm budget achter schuilgaat, zoals de looneisen van voorzitter Valéry Giscard d’Estaing suggereren? Veel macht heeft die Conventie nochtans niet. Ze heeft niet tot opdracht een nieuw Europa uit te tekenen en vast te leggen, ze moet enkel onderzoeken en in kaart brengen wat de mogelijkheden zijn. Oorspronkelijk zou in Nice over de aanpassing van de Europese structuren en besluitvormingsmechanismen worden beslist. Dat is niet gebeurd en ondanks de ronkende verklaringen van Guy Verhofstadt (VLD), die zogezegd Nice had gered, is er ook een jaar later in Laken niets wezenlijks veranderd. De Conventie krijgt tijd tot in 2003. Er worden vragen gesteld over de toekomst van de Unie, maar dat is op zich slechts een povere verdienste, zeker gezien de tijdsdruk . Ik vrees dat deze berg een muis zal baren.
Kan de toetreding van nieuwe lidstaten worden uitgesteld?
Suy: Voor de eerste groep nieuwe leden lijkt dat onmogelijk. Maar de toetredingsvoorwaarden moeten strikt worden toegepast. Nieuwe leden moeten de gemeenschappelijke doelstellingen van de Unie aanvaarden. Kandidaat-leden als Polen en Hongarije, in mindere mate Tsjechië, zijn landbouwlanden die uiteraard azen op het manna van de Europese landbouwsteun. Aan de andere kant willen West-Europese ondernemers gebruikmaken van de kans om goedkoper te gaan produceren in Oost-Europa. Waar die nieuwe leden dan weer niet van willen horen. Het zijn zo al moeilijke onderhandelingen, de interne hervormingen die voor de uitbreiding nodig zijn, maken het allemaal nog wat ingewikkelder. In de marge daarvan is het verheugend dat de Europese Commissie een waarschuwing heeft laten horen aan Portugal en nota bene aan Duitsland, omdat ze de opgelegde begrotingsdiscipline onvoldoende toepassen. De Duitsers wijten dat aan de economische crisis, de Portugezen maken er nauwelijks een geheim van dat ze, nu ze de euro hebben, de teugels weer vieren. De Commissie moet daar streng op toezien, als een soort Europees Monetair Fonds. Afgezien daarvan ben ik niet de enige die met bezorgdheid naar de ontwikkelingen in de EU kijkt.
Koen Meulenaere
Erik Suy is emeritus hoogleraar Internationaal Recht aan de KU Leuven.
Erik Suy: ‘Osama Bin Laden is goed voor de retoriek, het gaat om gas en petroleum.’
