In ‘De kroonraad’ geven vooraanstaande politici hun opinie over de actualiteit. Deze week Annemie neyts over de Duitse verkiezingen, de gesprekken tussen de EU en Turkije, de millenniumtop van de VN, en de Japanse premier Junichiro Koizumi.
Mevrouw Neyts, de CDU-CSU van Angela Merkel heeft de Duitse verkiezingen gewonnen, maar gaat achteruit in vergelijking met 2002 en het verschil met de SPD van kanselier Gerhard Schröder is uiterst miniem.
ANNEMIE NEYTS: Schröder heeft de laatste weken van de campagne veel achterstand goedgemaakt. Voor Merkel leek het ‘momentum’ een beetje weg. Te vroeg in vorm, om het in sporttermen te zeggen. Ze heeft willen scoren met een drastische hervorming van de belastingen, maar al wie dat doet, ervaart hetzelfde: eerst ontstaat daarover bij het publiek groot enthousiasme, tot men zich realiseert dat het verlagen van belastingschalen gepaard gaat met het schrappen van allerlei aftrekposten. Iedereen heeft dan wel een goede reden om deze of gene aftrekpost toch te willen behouden. En zodra je in die discussie verstrikt geraakt, verliest het oorspronkelijke idee veel van zijn aantrekkingskracht. Een hervorming van de belastingen moet geleidelijk gebeuren.
Hoe het nu verder moet in Duitsland is op dit moment niet duidelijk. De rood-groene coalitie rond Schröder heeft geen meerderheid meer, de christen-democratisch-liberale rond Merkel evenmin. De liberale FDP heeft het goed gedaan, maar heeft zich van meet af aan opgesteld als partner van CDU-CSU, ik vraag me af of dat verstandig was. Hopelijk kan de partij weer haar rol van vroeger spelen. Als onmisbare coalitiegenoot van de grote twee hebben de liberalen jarenlang de departementen van Economie en Buitenlandse Zaken geleid. Ik denk dat Hans-Dietrich Genscher even belangrijk is geweest voor de Ostpolitik als de opeenvolgende bondskanseliers die daarvoor zo geprezen zijn. Genscher kwam zelf trouwens uit de buurt van Halle, in Oost-Duitsland.
Hoe beoordeelt u zeven jaar Gerhard Schröder?
NEYTS: Ik heb zeven jaar geleden een Duitse collega horen voorspellen: ‘Schröder heeft het niet kunnen waarmaken in zijn eigen deelstaat Neder-Saksen, daarom is hij een verdieping hoger naar het Duitse niveau geklommen. Hij zal het ook daar niet waarmaken, en dan zal hij een verdieping hoger naar Europa klimmen.’ Ik weet niet of die voorspelling helemaal uitkomt, maar ik ben toch niet onder de indruk van zijn kanselierschap. Hij is er maar heel moeilijk in geslaagd om de hoognodige sociaal-economische hervormingen door te voeren. Hij heeft te lang geaarzeld om de mensen de waarheid over de toestand van Duitsland te vertellen. En hij heeft een koekje van eigen deeg gekregen van de Bundesrat, die opzettelijk dwars ging liggen bij zijn hervormingsvoorstellen. Zoals de sociaal-democraten dat onder zijn leiding hadden gedaan met Helmut Kohl. Of men beter wordt van dat soort politieke afrekeningen is natuurlijk een andere kwestie. Door die vertraging werden de hervormingen nog dringender en nog drastischer, en dat heeft de Linkspartei van Oskar Lafontaine en Gregor Gysi de kans gegeven om met oude linkse ideeën veel aanhang te winnen, en een belangrijke speler op het Duitse politieke toneel van vandaag te worden.
Schröder heeft ook mee geleden onder de kosten van de hereniging, maar dat is in Duitsland nu eenmaal een gegeven. Die hereniging is indertijd verrassend vlug gegaan, en om een gigantische migratie van oost naar west te voorkomen heeft men de Ostmark gelijkwaardig gemaakt aan de Westmark. Terwijl de onderliggende economie dat eigenlijk niet toeliet. Ik weet niet of er de voorbije jaren voldoende open gedebatteerd is over dat thema. Ik heb soms de indruk dat men doet alsof het huidige Duitsland géén twee totaal verschillende geschiedenissen heeft gekend. De voorgeschiedenis van de Oost-Duitsers lijkt weggegomd. Het is veelbetekenend dat de Oost-Duitse Angela Merkel meer stemmen haalt in het westen dan in het oosten van het land. Veel Oost-Duitsers vinden dat ze hen de rug heeft toegekeerd, en blijven een sterk ressentiment voelen tegen de West-Duitsers, die doorgaans meer verdienen en een hogere status genieten.
Zal de Europese koers van Duitsland veranderen als Angela Merkel kanselier zou worden?
NEYTS: Ze heeft zich in haar campagne niet erg Europees opgesteld. Als ze wat meer vertrouwd raakt met de EU, zal haar enthousiasme misschien toenemen, we hebben dat ook bij andere christen-democratische regeringsleiders gezien. Maar hoe pro-Europees was Schröder eigenlijk? Hij had een probleem met de vorige Commissie, omdat die niet genoeg rekening met hem hield. Bijvoorbeeld inzake mededinging werden er beslissingen genomen zonder voorafgaand overleg met de Duitse regering. Ik ben benieuwd hoe het Europees beleid van Duitsland zal zijn, mocht er een grote CDU-SPD-coalitie tot stand komen. Het zal interessant zijn om te zien hoe die twee zich dan gedragen in het Europees parlement. Want zowel de socialistische als de christen-democratische Europese fractie wordt op dit moment geleid door een Duitser, en die twee staan elkaar constant naar het politieke leven.
Op 3 oktober zouden de toetredingsgesprekken tussen de EU en Turkije van start moeten gaan. Bent u voorstander van Turkse toetreding?
NEYTS: Zeker. Ik zie Turkije veel liever verankerd in Europa, dan in het Midden- of het Verdere-Oosten. Door Turks lidmaatschap kan de EU de hele wereld tonen dat het mogelijk is hecht samen te werken met een land waarvan de bevolking overwegend moslim is. Het zou de klinkende weerlegging zijn van de volgens sommigen onvermijdelijke botsing van beschavingen en godsdiensten. Die kans mogen we niet laten liggen. Zonder evenwel naïef te zijn, want er zijn ook in Turkije radicale en criminele moslims die de islam misbruiken om een conflict met het Westen uit te lokken. Maar ondertussen zijn er ook miljoenen goedmenende moslims, die het gevoel krijgen dat het Westen van hen niet wil weten. Als dat gevoel in de respectieve publieke opinies blijft escaleren, valt een conflict niet uit te sluiten, en dat moeten we te allen prijze vermijden.
Zonder de hoop op toetreding zou Turkije nooit de hervormingen hebben doorgevoerd, die het de jongste jaren heeft doorgevoerd. De grondwet is al drie keer aangepast, en de mensenrechten zijn veel verbeterd. Dat gaat niet zonder slag of stoot, zo nu en dan zul je nog incidenten hebben zoals het proces tegen de schrijver Orhan Pamuk. Dat is dan ergens één magistraat die op die manier wil reageren tegen de inkrimping van de macht van de rechters, en het bewind een pad in de korf wil zetten. Dat is erg, maar ik zie er veeleer een reden in om het toetredingsproces te versnellen dan te vertragen.
Frankrijk en Duitsland zijn tegen Turkse toetreding. Krijgen we in de uitgebreide EU een clash tussen de grote landen en de rest?
NEYTS: Het zou op de achtergrond kunnen meespelen. Grote landen vrezen de toetreding van een ander groot land, dat was met Polen al het geval. Ook toen probeerden de klassieke groten snel een consortium te maken. Turkije heeft een talrijke bevolking en een uitgestrekt grondgebied, Frankrijk en Duitsland kunnen dat als een bedreiging zien. Wie koudwatervrees heeft, knoopt best geen onderhandelingen aan met Turkije, maar ik wil een dynamische en positieve EU, die komaf maakt met de sfeer van moedeloosheid die soms wordt gecreëerd. Zoals rond het afwijzen van de grondwet: dat was jammer, maar het is niet het einde van de Unie.
In New York heeft de nieuwe Millenniumtop van de Verenigde Naties niet veel opgeleverd.
NEYTS: Er zijn goede teksten goedgekeurd, en hoopvolle initiatieven genomen. Zullen die meteen succes hebben in de praktijk? Neen, maar de intenties staan tenminste op papier, er kan altijd naar gerefereerd worden. Je moet stap na stap vooruitgaan. De kritiek op de VN als instelling is vaak te gemakkelijk. De VN is een member driven organisation, ze is zo sterk of zo zwak als de leden het wensen. Overal ter wereld tussenbeide komen waar vreselijke zaken gebeuren, kunnen we jammer genoeg niet. Maar je komt helemaal nergens als je niet eens die doelstelling formuleert. In dat opzicht ben ik niet al te negatief over deze top.
Maar secretaris-generaal Kofi Annan zelf noemt de slotverklaring een schande.
NEYTS: Hij noemt het een schande dat er niets in staat over ontwapening en de strijd tegen de verspreiding van kernwapens, en met díe kritiek heeft hij gelijk. Alle verwijten gaan dezer dagen naar Iran. Ik zou ook niet graag zien dat het regime in Teheran over een atoombom beschikt, maar wie mag Iran de les lezen terwijl in dezelfde regio China, Pakistan, India en Israël wél atoomwapens hebben? Me dunkt dat ook de traditionele atoomlanden niet erg actief meer zijn in het afbouwen van hun nucleaire arsenalen. Ook de strijd tegen het gebruik van antipersoonsmijnen en chemische wapens wordt afgeremd door deze Amerikaanse regering, vandaar dat er in de teksten van de Millenniumtop geen verwijzingen naar zitten. Dat is te betreuren, maar het mag ons niet afleiden van de stappen voorwaarts die zijn gezet. De 0,7 % van het bbp voor ontwikkelingshulp is in de meeste landen niet bereikt, maar de intentie is herbevestigd, en sommige landen, zoals België, zijn de juiste weg ingeslagen.
In Japan heeft premier Junichiro Koizumi een klinkende overwinning behaald bij de parlementsverkiezingen.
NEYTS: Dat verheugt mij, want ik heb veel sympathie voor die man. Hoewel zijn Liberaal Democratische Partij geen lid is van de Liberale Internationale, en de Democratische Partij, die een flinke optater heeft gehad, wel. Koizumi heeft de dissidenten uit zijn eigen fractie buitengegooid, en heeft naar eigen inzichten een nieuwe lijst samengesteld, met onder meer een paar Bekende Japanners. Daarvoor kreeg hij veel kritiek, maar de kiezer heeft hem overduidelijk het vertrouwen gegeven.
Japan is een fascinerend land, en Koizumi een atypische Japanse politicus. Hij was een vernieuwing in het politieke milieu, en heeft zijn land met vaste hand weggeleid uit de malaise waarin het dreigde te verzinken. Dat is niet uitsluitend zijn verdienste, de Japanse samenleving heeft zich in haar geheel weer opgericht. Maar laten we zeggen dat de bevolking en Koizumi elkaar op het juiste moment gevonden hebben.
Volgend jaar stopt hij ermee.
NEYTS: Ik zal hem missen.
Koen Meulenaere
Annemie Neyts : ‘Schröder heeft de waarheid te lang verzwegen.’
