Zaterdag spelen de Rode Duivels tegen Oranje om een WK-ticket. Details kunnen de doorslag geven. Oogbegeleiding is zo’n detail.
Een droomscenario van elke Belg : de klok in de Rotterdamse Kuip geeft zaterdagavond 21 u40 aan als Luc Nilis een gaatje vindt in de Hollandse afweer. Via de paal slaat de bal tegen het net, achter een verbouwereerde doelman Van der Sar : 0-1. De pijnlijke 0-3 thuisnederlaag is gewraakt, de kwalificatie voor het WK’98 nagenoeg een feit.
?Wat een prachtig doelpunt,? roept de Belgische supporter.
?Puur geluk,? moppert de teleurgestelde Oranje-fan.
?Wat zag hij dat scherp,? denkt de opticien.
Zoals gezegd : een droomscenario. Nilis ontbreekt tegen Nederland vanwege een enkelblessure. En de opticien zit er helemaal naast, want van honderd procent zicht is bij Nilis geen sprake. ?Met contactlenzen in had hij de paal altijd een risicofactor misschien niet nodig gehad,? ligt als overweging meer voor de hand.
De heren voetballers lijken het nauwelijks te beseffen, maar tachtig procent van ons handelen wordt gestuurd door ons visuele vermogen. Ook Nilis’ fluwelen linkervoet gaat niet zomaar zijn eigen wonderlijke gang, maar staat onder regie van die twee donkere kijkers. Aan de andere kant van de oceaan drukt men de ?dictatuur? van het zicht al jaren door in de sportbeoefening. In het American football, bijvoorbeeld, is de aandacht voor het visuele aspect gemeengoed. Het strekken van de beenspieren gaat er gewoonlijk samen met een warming-up van de oogspieren. Het apparaat dat daarbij wordt gebruikt, de Acuvision 1000, oefent onder meer het ?perifeer zien?. Na een korte oogtraining kan een speler de positie van zijn medespelers in zich opnemen, en zijn tactische opdracht dus effectiever uitvoeren. Ook de plaats van het doel wordt adequater verwerkt, zodat scoren een fractie gemakkelijker wordt.
In België moet met een loep naar een dergelijke aanpak worden gezocht. Op tal van zaken wordt gelet in de voetbalwereld, zoals voeding en materieel. Maar niemand ligt er wakker van dat de functies van het gezichtsvermogen worden veronachtzaamd. Dit voorjaar leek er wat ten goede te keren. In de voorbereiding op de interland België-San Marino van 7 juni was ruimte voorzien voor een uitgebreide oogscreening van de A-selectie. In Knokke zou de gehele ploeg door de testbatterij gaan. De gezichtsscherpte zou worden gemeten en een aantal zichtvaardigheden beoordeeld : perifeer zicht, dieptezicht, beweeglijkheid van de ogen, oog-hand-lichaam-voet-coördinatie, dynamisch zicht, reactiesnelheid, oogdominantie, contrastgevoeligheid en kleurherkenning. Maar op het laatste moment werd de screening afgezegd. Ik weet eigenlijk ook niet waarom,? zegt opticien en contactlensspecialist Jo Deferme uit Houthalen, die klaarstond om naar Knokke af te reizen. Al kan hij het wel raden : belangrijker zaken. Zijn vermoedens worden bevestigd op de burelen van de voetbalbond. ?Die afspraak is gezien tijdgebrek afgevoerd van het programma,? bekent ploegafgevaardigde Piet Erauw. ?Het heeft inderdaad niet de hoogste prioriteit.?
DE DEGRADATIE VAN CERCLE BRUGGE
Het tekent de status van de oogbegeleiding in het Belgische voetbal, waar zelfs een cycloop zou kunnen doordringen tot de rijen der profs. ?Men lijkt niet te beseffen dat het belangrijk is om goed ziende spelers op het plein te brengen,? zegt Deferme. ?Heel veel talent gaat verloren omdat het met onvoldoende gezichtsvermogen op het voetbalveld rondloopt.?
Het nut van een screening schuilt vooral in de follow-up. ?Er kan, indien nodig, worden gecorrigeerd met een zachte contactlens. En de zichtvaardigheden waarop men onvoldoende scoort, kan men trainen.? Daarvoor moet dan wel eerst de gevoeligheid van het netvlies worden beoordeeld. ?Wanneer op het netvlies geen gevoeligheidsreceptoren aanwezig zijn, heeft het, bijvoorbeeld, geen zin om het perifeer zicht te trainen. Dat is een kwestie van aanleg. En wat er niet is, kan je niet trainen.?
Deferme is niet de enige ziende in het land der blinden. Ook de Brugse contactlensspecialist Patrick Van Steenkiste is overtuigd van de invloed van het gezichtsvermogen op de sportprestatie. Twee jaar geleden wist hij de toenmalige trainer van Cercle, Jerko Tipuric, enthousiast te krijgen. Sindsdien screent Van Steenkiste jaarlijks de A-kern, de Uefa’s en de beloften van de Brugse vereniging op gezichtsscherpte en zichtvaardigheden. Zijn zelfvertrouwen is niet aangetast door de degradatie van Cercle. ?Neen,? meldt hij met een glimlach, ?ik denk niet dat het aan mij ligt.?
Onder meer de vele wedstrijden bij kunstlicht maken volgens Van Steenkiste screenen zinvol. ?Een speler met een slechte contrastgevoeligheid zal minder presteren bij avondlicht. Ook een speler met kleurzwakte zal in zijn ooghoek moeilijker het verschil zien tussen het shirt van een medespeler en dat van de tegenstander.? Bij het opstellen van een ploeg kan ook rekening worden gehouden met oogdominantie. ?Een speler met een dominant rechteroog en een dominante linkervoet kan op links waarschijnlijk uitstekend uit de voeten. Maar op rechts betekent hij niks.?
Cercle vormt een uitzondering in het Belgische voetbal. Al wordt ook bij een club als Moeskroen op de ogen gelet. Als het aan Van Steenkiste ligt, gaan meer voetbalorganisaties dit voorbeeld volgen. ?Schrijft u het nog maar niet op, maar ik heb een eerste contact gehad met Club.?
LENZEN ZIJN VERPLICHT BIJ AJAX
Anders dan in België, zijn in Nederland jaarlijkse oogscreeningen de gewoonste zaak van de wereld. De basis werd begin jaren tachtig gelegd. Ongeveer de periode waarin Willem van Hanegem een dubbele staaroperatie onderging, na ?jarenlang in een soort mist te hebben gevoetbald,? zoals hij zelf bekende. ?Het gebeurde dat ik met mijn handen in mijn zij op een bal stond te wachten die al lang over mij heen was,? vertelde hij later. ?En de mensen maar lachen, want die dachten dat ik een geintje maakte.?
In de Europese voetbalwereld was het Sports Vision-concept van de Amerikaanse firma Bausch & Lomb nog onbekend. Spelers als Van Hanegem konden nog op de tast over de velden draven. Het WK hockey ’83 in Amstelveen, een voorstad van Amsterdam, bracht de kentering. In de aanloop naar het WK kreeg opticien en optometrist Rob Faas een telefoontje van Bausch & Lomb. Of hij de Sports Vision-aanpak wilde introduceren bij het Nederlandse hockeyteam. De publiciteit die voortvloeide uit de oogscreening van de hockeyers die overigens prompt wereldkampioen werden , leidde tot een nieuw telefoontje naar de Amstelveense opticien. Nu van dokter Stibbe, clubarts van Ajax.
Veertien jaar later is Faas nog immer de vaste opticien van Ajax. Elk najaar bezoekt hij met zijn testbatterij de Amsterdamse voetbalclub voor een screening van de A-selectie en de jeugd. In een tijdsbestek van veertien dagen worden 250 Ajacieden gescreend, waarna over de resultaten wordt gerapporteerd. Nieuwe aankopen komen naar Amstelveen, want de oogscreening maakt onderdeel uit van de medische keuring.
In de loop van de jaren heeft de oogbegeleiding bij Ajax onder meer zijn nut bewezen bij de talentherkenning. ?Een scout zegt op basis van inzicht en intuïtie : dàt is een goede jeugdspeler. Met de testbatterij kan je zo’n oordeel objectief onderbouwen. Want alleen de allerbesten scoren op alle onderdelen goed tot zeer goed.?
Neem de test die de samenwerking meet tussen ogen en voeten. Faas : ?De screening binnen de A-selectie lijkt aan te tonen dat alleen de allerbeste Ajacieden goed door de test komen.? Goed voetballen lijkt dus te worden voorafgegaan door een in aanleg zeer goede oog-voetcoördinatie. Om een en ander te illustreren haalt Faas een screeningsrapport te voorschijn van enkele jaren terug. En inderdaad : het talent dat toen al uitzonderlijk goed voor de dag kwam, geniet inmiddels een riant salaris bij een Europese topclub. Een jonge speler die zich bij de screening manifesteerde als een ?middenklasser?, slaagde er uiteindelijk niet in een vaste plaats te verwerven.
Met de resultaten van de screening wordt bij Ajax allesbehalve vrijblijvend omgesprongen. Een speler die aan een correctie toe lijkt, moet naar Amstelveen voor een paar contactlenzen. En : zàl ze dragen, of hij wil of niet. Dit principe wordt zowel gehanteerd ten aanzien van de A-spelers als de jeugdspelers. ?Het uitgangspunt is : wanneer je visuele vaardigheden verbeteren, wordt ook je motoriek geperfectioneerd.? Het is een onderzoeksfeit dat een goed gecorrigeerd zicht de contrastwaarneming verbetert, efficiënt diepte zien mogelijk maakt en getimede gecoördineerde bewegingen bevordert. ?Bij een speler met een oogafwijking van -0,5 die zonder correctie speelt, is de contrastgevoeligheid absoluut lager. Hij is ook blessuregevoeliger, want zijn motoriek is niet optimaal. Hij zal altijd trager reageren. Ook moet hij extra energie aanwenden om een en ander te corrigeren. En dat beetje extra kan hij beter gebruiken om nog beter te voetballen. Bovendien : die één à twee procent extra energie maakt op topniveau misschien wel het verschil uit tussen winnen en verliezen.?
HET GAAT OOK GOED ZONDER LENZEN
De laatste jaren volgen steeds meer Nederlandse clubs het Amsterdamse voorbeeld. Maar uitgerekend bij PSV, waar drie Belgische internationals onder contract staan, wordt losjes omgegaan met de oogscreening. Eind 1994 diende zich voor het eerst een opticien aan op trainingscomplex De Herdgang. De ogen van de PSV’ers werden doorgelicht, contactlenzen aangemeten of vervangen. Na de onderhoudsbeurt was het gezichtsvermogen van de PSV-selectie weer op peil. Behalve bij enkele spelers die aan hun lijf geen polonaise wilden, en al helemaal niet aan hun ogen. Luc Nilis was een van hen. Het advies voortaan contactlenzen te dragen, legde hij laconiek naast zich neer. ?Ach, het gaat goed zonder lenzen. Ik vind dat ik weinig last heb van mijn oogafwijking.?
Overigens : de Oranje-spelers zijn, net als de Rode duivels, nog nooit gescreend. ?Ik heb al vaak geprobeerd de fungerende bondscoaches zo ver te krijgen om daar tijd voor in te richten. Maar tot dusver vergeefs,? zegt Frits Kessel, hoofd van het Sportmedisch Centrum van de KNVB in Zeist. ?De meeste spelers zijn natuurlijk al wel bij hun club gescreend, maar dat geldt niet voor de spelers uit het buitenland. We hebben nu afgesproken om de A-selectie door te meten vóór de wedstrijd tegen België, of anders voor de ontmoeting met Turkije.?
Ook voor België zijn er goede berichten : de nationale A-selectie wordt gescreend. Op voorwaarde dat zij zich kwalificeert voor het WK in Frankrijk. ?Ik heb geen ruimte voor een screening vóór de wedstrijden tegen Nederland en Wales,? vertelt bondscoach George Leekens. ?Daarvoor heb ik de spelers te kort bij me. Ik krijg ze vijf dagen voordien. Maar als we ons kwalificeren, doen we een volledige screening. Ik denk dat je het alleen voor een toernooi kan doen. Voor mij moet het in de clubs gebeuren.?
Toine de Graaf
Luc Nilis zou bij Ajax contactlenzen moeten dragen, maar bij PSV hoeft dat niet.
