Ik heb gekeken naar Unsere Mütter, unsere Väter. Voor de tweede keer zelfs, ik heb de serie van ZDF een tijd geleden al gezien op Nederland. Al gaat het over een andere oorlog, er zijn best wat parallellen met In Vlaamse velden. In de Duitse serie vijf Berlijnse vrienden, bij ons de drie kinderen van dokter Boesmans. In beide series een jongeman die onder het goedkeurend oog van de vader kordaat ten oorlog trekt, en hun beider tegenpool, twee broers die met tegenzin een geweer vasthouden, althans in het begin. In de twee series ook een jonge, idealistische verpleegster achter het front.
Vijf twintigers
Lente 1941. Een vader, een Duitse patriot, misschien wel een nazi, neemt afscheid van zijn twee zonen die naar het Russische front vertrekken. ‘Ik verwacht dat jullie ons tot eer strekken’, zegt hij. De oudste zoon, Wilhelm, is officier en heeft aan het front in Frankrijk of Polen al bewezen dat hij een man is. In de ogen van die vader is zijn broer Friedhelm een slappeling, iemand die boeken van Jünger en Rimbaud mee naar het front neemt, stel je voor. De zonen bouwen een feestje met drie vrienden want ze zullen elkaar een poos niet meer zien. Greta wil een zangcarrière uitbouwen, Charlotte zal als verpleegster achter het front werken, terwijl Viktor, zoon van een Joodse kleermaker en dus de enige die geen ‘Volksgenosse’ is, nog niet beseft wat hem te wachten staat. Vijf twintigers, levenslustig en naïef, die geloven dat de oorlog snel voorbij zal zijn. Na Frankrijk en Polen nu nog gauw even Rusland veroveren. Daarna kunnen ze hun leventje, inclusief idealen, voortzetten, al heeft de Joodse Viktor wat reserves: ‘De oorlog zal het slechtste in ons naar boven brengen.’
Profetische woorden. De oorlog verandert hen, en nog geen klein beetje. Charlotte verraadt een Joodse arts, Wilhelm zet zijn officierseer opzij en schiet een Russische krijgsgevangene door het hoofd, Greta gaat met een nazi naar bed om carrière te maken, de gevoelige Friedhelm zal ten slotte veranderen in een koelbloedige killer. Ze hadden het anders gewild, deze jonge Duitsers, maar de oorlog nietwaar.
Clichés
De serie is goed gemaakt, daar niet van. Volgens alle regels van het betere televisiedrama. Huiskameremoties wisselen in snel tempo af met zo realistisch mogelijk oorlogsgeweld, sommige scènes grijpen je naar de keel. Maar er wordt ook gul in het rond gestrooid met clichés. Zoals zo vaak in films over WO II zijn ook dit keer de nazi’s, de SS’ers of leden van de Gestapo gruwelijke wreedaards, geile machtswellustelingen of sadisten. Het zit me ook niet lekker dat het allerergste van de oorlog, de systematische uitroeiing van de Joden in de vernietigingskampen, niet aan bod komt. De makers zullen zeggen dat dat hun onderwerp niet was, dat ze wilden tonen hoe de levens van vijf jonge mensen door de oorlog kapot worden gemaakt. Maar ook dat gebeurt nogal eenzijdig. Ulrich Herbert, een Duitse historicus, merkte daarover op in de Berlijnse krant taz dat de generatie die rond 1920 is geboren over het algemeen sterk besmet was door de nazi-ideologie. Begin 1941, na de overwinning op Frankrijk, was de Hitlereuforie op zijn hoogtepunt, ook bij heel veel jongeren. Zij hoopten op een overwinning van nazi-Duitsland omdat ze vonden dat dit een gerechtvaardigde oorlog was. Maar geen van de vijf protagonisten beantwoordt aan dit historische gegeven. Kijk eens wat de oorlog deze jonge Duitsers heeft aangedaan, dat is het beeld dat we krijgen. Hebben de makers hier niet wat last van een selectief geheugen? Is de (onbewuste) boodschap van de serie niet dat jonge Duitsers net zo goed slachtoffer waren als Russen, Polen, Joden?
Onbehagen
Als televisiedrama geslaagd, als gedramatiseerde geschiedenis van twijfelachtig allooi, schreef The New York Times. Daar wringt inderdaad het schoentje. Zou ZDF ook iets van dat onbehagen hebben gevoeld? In elk geval zonden zij tegelijk met de fictieserie een tweedelige historische documentaire* uit over min of meer dezelfde gebeurtenissen, maar met nog levende getuigen en een paar historici. Alsof de zender daarmee wou zeggen dat het geen kwaad kon om de fictie feitelijk en historisch wat bij te sturen. Ik heb die documentaires bekeken. Hoe komt het toch dat de gezichten op de archiefbeelden zo veel echter, zo veel juister lijken? Dat er voor mij zo veel meer fascinatie van uitgaat? De realiteit overtreft de fictie, hoor je vaak. Dit keer is dat zeker zo.
*Online te bekijken op www.zdf.de/unsere-mütter-unsere-väter/eine-andere-zeit
Het allerergste van de oorlog, de systematische uitroeiing van de Joden in de vernietigingskampen, komt niet aan bod.
