In september organiseert Catalonië zijn langverwachte onafhankelijkheidsreferendum. Raül Romeva, de Catalaanse minister van Buitenlandse Zaken, loopt zich warm: ‘Alleen extreemrechts wil ons absoluut in Spanje houden.’
Alsof Europa nog niet genoeg referenda heeft doorstaan, organiseert ook Catalonië er één: in september spreekt de bevolking van Spanjes rijkste regio zich uit over de onafhankelijkheid. Het referendum was de grote verkiezingsbelofte van Junts pel Sí (‘Samen voor Ja’), de bonte coalitie van onafhankelijkheidspartijen die in september 2015 net geen 40 procent van de stemmen haalde. Boegbeeld van de beweging is de charismatische Raül Romeva i Rueda, een voormalig Europees Parlementslid voor de Catalaanse groenen met de lichaamsbouw van een zwemkampioen en het brilmontuur van een hoogleraar internationale betrekkingen. Beide indrukken blijken nog te kloppen ook.
Vandaag mag Romeva zichzelf in mooi Catalaans conseller d’Afers Exteriors, Relacions Institucionals i Transparència noemen – zeg maar: minister van Buitenlandse Zaken. Hij is geboren in Madrid, grootgebracht in een gezin van overtuigde Catalanen, en hij onderhoudt nu de contacten met de Europese Unie. ‘We bouwen aan een overheid voor de 21e eeuw’, vertelt hij wanneer hij ons ontvangt in de kantoren van de Catalaanse regering in Brussel. ‘We willen dat burgers op allerlei manieren kunnen participeren in de besluitvorming. Daarom willen we ook een aparte entiteit die zich met transparantie bezighoudt. (fijntjes) Bij de Spaanse overheid bestaat zo’n agentschap helaas niet.’
Waarom moet Catalonië volgens u onafhankelijk worden?
RAÜL ROMEVA: Omdat in een normaal functionerende democratie burgers moeten kunnen beslissen over de staatsvorm waartoe ze behoren. Sinds 1359 heeft Catalonië altijd een vorm van zelfbestuur gehad. Net zoals veel Catalanen vind ik dat Catalonië zichzelf als een onafhankelijke staat moet kunnen ontwikkelen, om economische, historische, culturele en linguïstische redenen.
Zelfbestuur is niet noodzakelijk hetzelfde als onafhankelijkheid.
ROMEVA: Veel Catalanen kunnen zich niet vinden in de manier waarop Spanje ons vertegenwoordigt. Volgens de grondwet heeft Spanje vier officiële talen, maar internationaal weigert de overheid een andere taal dan het Spaans te gebruiken. Dat is een ontkenning van het Catalaans, een taal met meer dan tien miljoen sprekers. Op economisch gebied is er een fundamentele discrepantie tussen wat Catalonië bijbrengt aan de staatskas en wat we ervoor terugkrijgen. Resultaat: veel Catalanen denken al jaren dat de Spaanse overheid onze belangen beschadigt en de ontwikkeling van onze regio afremt.
Is dat perceptie of realiteit?
ROMEVA: Een perceptie kun je staven met harde cijfers. Catalonië is bijvoorbeeld goed voor 20 procent van het Spaanse bruto nationaal product, maar ontvangt amper 7 procent van de nationale investeringen: dat is een onbetwistbaar gegeven.
In veel landen zijn er aanzienlijke transfers tussen regio’s. Waarom zou dat in Spanje onaanvaardbaar zijn?
ROMEVA:(ontwijkend) Ik geloof niet dat het zinvol is om landen met elkaar te vergelijken. Alle landen zijn anders. Ik kan alleen uitgaan van de Catalaanse realiteit. Zowel bij groenen, liberalen, sociaaldemocraten als conservatieven groeit het idee dat Catalonië een eigen staat moet worden – alleen extreemrechts wil Catalonië absoluut in Spanje houden. De Spaanse regering gaat regelrecht tegen die beweging in. Terwijl de burgers meer verantwoordelijkheden vragen, gaat zij net de centralistische toer op en neemt ze bevoegdheden weg bij de regio’s.
Hoe verklaart u die evolutie?
ROMEVA: In 2006 heeft het Catalaanse parlement een pact gesloten over een nieuw statuut voor Catalonië. Die tekst is in het Hooggerechtshof in Madrid drastisch ingekort, maar is nadien wel goedgekeurd per referendum. En toch heeft de Partido Popular dat statuut door het Grondwettelijk Hof laten verbieden, in 2010. Dat was een scharniermoment. Sindsdien zijn veel Catalanen tot de conclusie gekomen: we zullen er alleen komen als we écht voor onafhankelijkheid gaan.
Beweert u nu dat Spanje geen rechtsstaat is?
ROMEVA: (ferm) Spanje is al lang geen rechtsstaat meer. De Spaanse regering gebruikt de rechtbanken om aan politiek te doen – van een scheiding der machten is geen sprake. Het Grondwettelijk Hof wordt geleid door een notoir Partido Popular-militant. De regering heeft de voorzitster van het Catalaanse parlement aangeklaagd omdat ze een debat over Catalaans zelfbestuur had toegelaten. Drie andere consellers en onze voormalige minister-president Artur Mas zijn aangeklaagd omdat ze actie voerden voor een niet-bindend referendum. Wij willen debatteren, met argumenten komen, de democratische weg bewandelen, maar Madrid blokkeert die weg. In plaats van met ons te onderhandelen, negeert de regering de realiteit en bedreigt ze ons met rechtszaken: er lopen er vandaag dik vierhonderd tegen Catalaanse politici, om de meest futiele redenen. Mensen worden aangeklaagd omdat ze de verkeerde vlag hebben ophangen: dát is het niveau van democratie in Spanje. Meer en meer krijgen we de indruk dat men ons expres tegenwerkt. Het probleem ligt niet alleen bij de conservatieve Partido Popular: ook de socialistische PSOE heeft nooit naar onze voorstellen willen luisteren.
En toch komt er in september een onafhankelijkheidsreferendum. Wat hoopt u daarmee te bereiken?
ROMEVA: Junts pel Sí heeft de verkiezingen gewonnen, en een parlementaire meerderheid behaald, met de belofte van een onafhankelijkheidsreferendum. Het is nu onze democratische plicht om het te organiseren. Ik blijf hopen dat we dat in goede verstandhouding met Spanje kunnen doen, zoals het Verenigd Koninkrijk en Schotland het ons voorgedaan hebben. Ik zeg het met klem: wij willen niet ingaan tegen Spanje. In een geglobaliseerde wereld is iedereen afhankelijk van elkaar. Ook als onafhankelijke staat zal Catalonië met Madrid moeten samenwerken.
Fundamenteel gaat het erom dat we zelf willen beslissen. We willen erkend worden als natie met een eigen taal, cultuur en geschiedenis. Maar laat ik het concreet maken. Vorig jaar hebben we met het Catalaanse parlement een resolutie gestemd om energiearmoede aan te pakken, omdat we die voor een welvarende regio onaanvaardbaar vinden. Maar de Spaanse regering heeft die resolutie aangevochten, en het Grondwettelijk Hof heeft ze geannuleerd. Waar halen ze het vandaan? Zo zijn er talloze voorbeelden. We hebben gevraagd om meer vluchtelingen te mogen opnemen, omdat we er de infrastructuur en de ervaring voor hebben. Ook dat mag niet. Een belasting op nucleaire energie invoeren om de groene economie te stimuleren: helaas. We hebben geen enkele zeggenschap over onze begroting, waardoor de overheid ons besparingen oplegt en er geen geld meer is voor scholen en sociale voorzieningen. De voorbije jaren is er welgeteld nul euro geïnvesteerd in ons treinnetwerk, waardoor ons openbaar vervoer niet meer werkt.
Met andere woorden: Catalonië is een dynamische regio met het potentieel om veel welvaart te genereren, maar Madrid laat dat gewoon niet toe. Dat is uitermate frustrerend.
Wat gebeurt er als u een meerderheid haalt in het referendum, maar Spanje de uitslag weigert te erkennen?
ROMEVA: Als een meerderheid ‘ja’ stemt, heeft Catalonië het mandaat om een onafhankelijke staat te vormen en starten we de nodige procedures op. We zullen ervoor gáán, zelfs als Spanje weigert mee te werken.
Welk percentage zou voor u volstaan om de onafhankelijkheid uit te roepen?
ROMEVA: In een referendum win je of verlies je. Er is geen middenweg.
Met de onafhankelijkheid zou een grondwettelijk proces gemoeid zijn: je zou kunnen stellen dat daarvoor een tweederdemeerderheid nodig is.
ROMEVA: En waarom zou dat moeten? Waar staat dat geschreven? (pauzeert) Voor mij maakt zoiets deel uit van de politieke onderhandelingen. We zijn bereid om met de Spaanse overheid te onderhandelen over een minimale opkomst, of zelfs over een hogere drempel dan 50 procent. Maar om te kunnen onderhandelen, moeten beide partijen natuurlijk aan de tafel willen zitten.
80 procent van de Catalaanse bevolking heeft zich bij de laatste verkiezingen achter een partij geschaard die een volksbevraging bepleit. Voor alle duidelijkheid: ik beweer niet dat die 80 procent voor Catalaanse onafhankelijkheid is, ze staat alleen achter het recht van Catalonië om zich democratisch uit te spreken. Zelfs in de rest van Spanje is al meer dan 40 procent voor een referendum gewonnen, omdat steeds meer burgers begrijpen dat je dit probleem alleen op democratische wijze kunt benaderen. Wij bieden de Spaanse overheid de oplossing: laat ons stemmen, en aanvaard het resultaat. En stemt de meerderheid tegen onafhankelijkheid? Dan zal ook dat een legitieme uitkomst zijn.
El Mundo berichtte vorige week dat premier Mariano Rajoy bereid is dwang te gebruiken om het referendum te verhinderen. Gelooft u dat Spanje desnoods naar geweld zal grijpen?
ROMEVA: Nee, zo’n reactie kan ik me niet voorstellen. De andere Europese landen zouden Spanje streng veroordelen. Van onze kant zal het geweld niet komen: de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging is fundamenteel pacifistisch. We hebben de voorbije jaren meermaals miljoenenbetogingen gehad, zonder één incident. Dat is een unieke prestatie.
Is Catalaanse onafhankelijkheid überhaupt realistisch zonder voorafgaande garanties over een EU-lidmaatschap?
ROMEVA: De volgorde is omgekeerd: eerst de onafhankelijkheid, dan pas het EU-lidmaatschap. Bij elk onafhankelijkheidsproces zie je dat omringende landen vooraf de raad geven: ‘Doe het maar niet.’ Gebeurt het dan toch, dan is de normale reactie een pragmatische: ‘Laten we het beste maken van de situatie.’
Om een nieuwe lidstaat toe te laten tot de EU, moeten alle lidstaten zich unaniem akkoord verklaren. Vreest u niet dat Spanje Catalonië zou blokkeren?
ROMEVA: Ik aanvaard dat Catalonië niet automatisch tot de EU kan horen, maar daarover kun je onderhandelen. Aan de andere kant heb ik, net zoals alle Catalanen, het Europese burgerschap via de Spaanse nationaliteit: Europa kán ons er niet zomaar uitgooien.
Laat ik de vraag zo stellen: wie heeft er voordeel bij om een onafhankelijk Catalonië tegen te werken? Catalonië is goed voor 2 procent van het Europese bnp. Europa zit in het Catalaanse DNA. Waarom zou Europa daar afscheid van willen nemen?
Bent u niet beducht voor economische schade bij een eventuele onafhankelijkheid?
ROMEVA: (verbaasd) Wie zegt dat? Als er vandaag veel bedrijven in Catalonië zijn, is dat omwille van de mogelijkheden, de infrastructuur, omdat de bevolking goed opgeleid is. Het maakt bedrijven weinig uit hoe het land heet waarin ze investeren, zolang de overheid er maar wérkt. Ik ben ervan overtuigd: het aantal investeringen zal toenemen zodra Catalonië onafhankelijk wordt.
Stel, u krijgt vandaag de keuze: verregaande autonomie of een bindend referendum. Wat kiest u?
ROMEVA: Spanje heeft in 2010 elke mogelijkheid op autonomie van de hand gewezen, door het statuut van Catalonië te blokkeren. Als de overheid een voorstel heeft waarmee ze de Catalaanse bevolking denkt te kunnen overtuigen, mag ze daar alsnog mee over de brug komen. Ik ben benieuwd. Uiteraard is niets onmogelijk, maar ik geloof niet dat zo’n voorstel er nog komt. Onafhankelijkheid is onze enige uitweg.
Door JEROEN ZUALLAERT
‘Ik zeg het met klem: wij willen niet ingaan tegen Spanje. Ook als onafhankelijke staat zal Catalonië met Madrid moeten samenwerken.’
‘Als een meerderheid voor onafhankelijkheid stemt, zullen we ervoor gáán. Zelfs als Spanje weigert mee te werken.’
