Hoe angstvalliger Emmanuel Carrère de dingen en de mensen naar zijn hand wil zetten, des te meer het leven hem ontglipt. Hij zoekt zich dan maar schrijvend een uitweg.
Hoever kan een schrijver gaan wanneer hij in een boek niet alleen zijn eigen leven, maar ook dat van zijn naasten te grabbel gooit? Een Russische roman is een autobiografisch verhaal dat helemaal onder de noemer valt van de in Frankrijk steeds vaker verguisde autofiction. Het moet voor de ex, de nieuwe partner en de moeder van de auteur een harde dobber geweest zijn. Emmanuel Carrère schreef het boek om Sophie voor zich terug te winnen, de vrouw met wie hij een tot in de intiemste details beschreven passionele relatie beleeft die slecht afloopt. Zijn nieuwe partner mag de wellustige liefdesverklaringen lezen die voor een ander zijn bestemd. En zijn moeder vindt van naaldje tot draadje het geheim verteld dat zij al heel haar leven probeert verborgen te houden. Waar ligt de grens bij het publiceren van zulke intieme beslommeringen? Een moeilijke vraag, waar het boek geen antwoord op geeft. Voor niet-belanghebbenden, zoals u en ik, overstijgt Een Russische roman gelukkig ruimschoots die kwestie.
Onder de mom het bizarre wedervaren van een Hongaarse vluchteling uit te vlooien, trekt de auteur naar Rusland. Tijdens zijn verblijf probeert Carrère zich op een bijna dwangmatige manier het Russisch eigen te maken. Hoe harder hij studeert en ploetert, hoe minder het hem lukt. Ondertussen hoopt hij vooral dat de bizarre levensloop van die Hongaar hem in staat zal stellen om het obscure lot van zijn eigen Russisch sprekende grootvader te ontrafelen – en de angst te bezweren die volgens hem anders nog een generatie langer op zijn familie zal wegen. Carrères moeder eist bijna hysterisch dat hij het verhaal van haar vader, die fout was in die oorlog, verzwijgt. Jammer voor haar, maar zoonlief kiest voor zichzelf. Helemaal doorgronden zal hij het wedervaren van zijn grootvader evenwel nooit.
De auteur heeft graag de touwtjes stevig in handen. Zo schrijft hij een originele liefdesverklaring die (ook in werkelijkheid) op zaterdag 20 juli 2002 in Le Monde verschijnt, en die Sophie om 14.15 uur tijdens het treintraject Parijs-La Rochelle zal lezen. Enfin, dat hoopt hij toch, en hij heeft daarom voor haar het juiste treinticket al geruime tijd op voorhand gekocht. Helaas volgt zijn geliefde die dag haar eigen scenario: ze leest zijn verhaal niet, en laat de trein passeren. Zijn tot in de kleinste details voorbereide amoureuze triomf luidt net het einde van hun relatie in. Ondertussen leest half Frankrijk wel mee, en ontvangt hij op zijn expliciet vermelde e-mailadres meer dan tweeduizend overwegend positieve reacties op zijn onverbloemd erotische tekst.
Angst en controledrang beheersen niet alleen dit boek, ze lijken er ook aan ten grondslag te liggen. Hoe angstvalliger Carrère de dingen en de mensen naar zijn hand wil zetten, des te meer ontglipt het leven hem. Dit autobiografische kluwen is het verhaal van een man die zich dan maar schrijvend een uitweg zoekt. EenRussische roman mag dan geen roman zijn, hij is wel erg romanesk. Familiegeheimen, tragische liefdesperikelen, een stevige dosis erotiek, een gewelddadige moord en een trieste zelfdoding. Carrère brengt deze elementen op een hardnekkige wijze met elkaar in verband, en monteert de steeds vluchtende werkelijkheid tot een verhaal dat regelmatig uit elkaar dreigt te spatten. Uiteindelijk slaagt hij erin de verschillende verhaaldraden te ontrollen en door elkaar te weven. In de literatuur haalt de auteur met brio zijn gram op het leven.
EMMANUEL CARRÈRE, EEN RUSSISCHE ROMAN, ARBEIDERSPERS, VERTAALD DOOR MARIANNE KAAS. 271 BLZ., 19,95 EURO.
Bart Van Loo
