Niet alleen de cynisch cijferende Zwitsers, ook opeenvolgende Belgische regeringen hebben Sabena naar de haaien geholpen. Een overzicht van de grootste flaters.
De stem aan de telefoon is die van Paul Reutlinger, kopstuk van Swissair. Godfroid kent hem. Reutlinger was lang directeur van de Zwitserse luchtvaartmaatschappij in Brussel. Twee dagen later zitten Pierre en Paul aan tafel in de Holiday Inn, op een boogscheut van Zaventem. ‘Of Sabena al eens aan een samenwerking met Swissair heeft gedacht. De activiteiten vullen mekaar mooi aan en er is een fortuin aan synergiebesparingen te maken.’
Tegen de lente van 1994 wordt er op de Balsberg, de hoofdzetel van Swissair bij Zürich, gefluisterd over de aankoop van ‘de familie Flair’. Flair is de codenaam voor de gesprekken over de financiële participatie van de Zwitsers in Sabena. Voor Godfroid en zijn hovelingen lijkt het een godsgeschenk, kunnen samengaan met de luchtvaartmaatschappij die volgens kenners de meest rendabele van Europa is. Eerste minister Jean-Luc Dehaene gromt goedkeurend: als hij maar van Sabena verlost is. De maatschappij ligt hem zwaar op de maag sedert het hof hem heeft terechtgewezen voor zijn bedenking, als verkeersminister nog, dat België geen nationale luchtvaartmaatschappij nodig heeft. Swissair koopt Sabena. Da’s dan ook opgelost.
VOEREN GAAT VOOR
Pierre Godfroid weet wel beter, maar hij zwijgt. De Waalse socialistische vice-premier, als minister van Verkeerswezen voogd van Sabena, is er tijdens de cruciale maand januari 1995 niet met zijn gedachten bij. Hij brengt zijn dagen en nachten door met José Happart die er plots mee dreigde opnieuw burgemeester van Voeren te willen worden. Zonder die kortstondige regeringscrisis zou Elio Di Rupo gezien hebben dat Swissair helemaal niet in goeie doen was. Het leed al vijf jaar achter elkaar operationele verliezen. 1994 was het slechtste resultaat uit de toen 62-jarige geschiedenis van de Zwitserse luchtvaartmaatschappij. Swissair verdiende meer aan de catering dan aan de vluchten. Bovendien is er van Alcazar, de megafusie met Austrian Airlines, KLM en SAS, niets terechtgekomen.
Topman Otto Loepfe heeft een succes nodig om de maatschappij op te krikken. Sabena biedt hem toegang tot het eengemaakte Europese luchtruim, waar de niet tot de Unie behorende Zwitsers dan vrij en vooral meer kunnen vliegen. Omzichtigheid is geboden, want Sabena met Swissair als hoofdaandeelhouder verliest de Europese voordelen. In afwachting van Europees regelwerk biedt Swissair op 49,5 procent van Sabena. Op de nieuwjaarslunch met de pers zit voogdijminister Elio Di Rupo te dicht bij de champagne en bevestigt dat de Zwitsers op termijn Sabena helemaal willen. Swissair en Sabena ontkennen furieus.
Donderdag 4 mei 1995 is het zover. Voorzitter Hannes Goetz en directievoorzitter Otto Loepfe van Swissair en minister van Verkeerswezen Elio Di Rupo ondertekenen het definitieve protocol. Regeringsleider Dehaene is verrassenderwijs niet op de historische bijeenkomst in het Sodehotel van Sabena in Sint-Lambrechts-Woluwe aanwezig. Godfroid is ontspannen, ondanks zijn rancunes. De Zwitsers onderhandelden ruw. ‘Het zijn onverbiddelijke mensen’, laat Godfroid zich ontvallen. En nu willen ze nog een bruidsschat.
BRUIDSSCHAT IS PROBLEEM
De Sabenabaas belooft hen er een van één miljard frank per jaar. Hij zal de vloot en de piloten uitvlaggen naar het sociaal gezien goedkopere Luxemburg. Eerste minister Dehaene geeft geen kik. Als minister van Sociale Zaken had hij zelf het voorbeeld gegeven met de uitvlagging van de Belgische koopvaardijvloot naar het groothertogdom. Maar minister van Financiën Philippe Maystadt (PSC) steekt zijn rode confrater Di Rupo links voorbij: ‘Moreel onaanvaardbaar! Het kan andere werkgevers op gedachten brengen.’ Het parlement is nog aan het kibbelen als Luxair zelf de uitvlagging weigert. Zijn aandeelhouder Lufthansa wil Swissair dat presentje niet gunnen en de Luxemburgse premier Jean-Claude Jüncker vindt dat zijn land de Belgen al genoeg fiscale voordelen biedt.
Swissair jaagt Sabena het bloed vanonder de nagels. Minister Di Rupo is soepeler dan vandaag, als PS-voorzitter, in het dossier. Sabena mag de loonmatiging houden. Het bedrijfsleven verwerpt die discriminatie en Europa stelt zijn veto. Uiteindelijk krijgt de luchtvaartmaatschappij opnieuw overheidsgeld: de pensioenlasten voor de piloten verlagen met 300 miljoen frank per jaar en de staat draagt jaarlijks 150 miljoen frank bij in de rentelasten _ een kapitaalsubsidie van anderhalf miljard frank over een periode van tien jaar. Otto Loepfe krijgt zijn bruidsschat.
Het lijkt wel alsof de duivel ermee gemoeid is: als Sabena dreigt te kapseizen, heeft de regering altijd wat anders aan het hoofd. Zo moet paars-groen vandaag de luchtvaartmaatschappij proberen te redden terwijl België Europees voorzitter is, de Amerikanen toeslaan in Afghanistan en de economie begint te kantelen. In het voorjaar 1995 is het niet anders. Eerste minister Dehaene krijgt weet van het naderende Agusta-schandaal, dat zijn socialistische coalitiepartners zal beschadigen. Hij schrijft vervroegde verkiezingen uit. De afronding van het alliantie-akkoord Sabena-Swissair is een lopende zaak. Ontslagnemend minister Elio Di Rupo verlaat even zijn verkiezingscampagne om het te ondertekenen. Er komt geen parlementair debat over die historische alliantie, want er is niet eens een parlement.
VERGETEN AANDELEN
Swissair koopt 49,5 procent van Sabena voor de prijs van twee Boeings-747, of 6 miljard frank. Dat is de helft van het originele bod. Later vertelt een gelouterde Godfroid dat Swissair op bedrieglijke wijze de boekwaarde van Sabena onderschatte en dat Elio Di Rupo liet begaan. Swissairbaas Otto Loepfe had 205 seconden nodig om de boekwaarde vast te stellen. De verkeersminister grinnikt dat er inderdaad een waardevermindering is, huwelijkskandidaat Sabena ziet er niet zo fraai uit. Niettemin is Swissair van bij de aanvang de gecamoufleerde hoofdaandeelhouder, dankzij het half miljard frank participatiecertificaten zonder stemrecht en de renteloze lening van vier miljard frank om Air France uit te kopen. De overheid schuift Sabena anderhalf miljard frank toe, alweer voor de allerlaatste keer.
Maar de Swissairoperatie kost de belastingbetaler uiteindelijk zo’n 9 miljard frank. Onder meer François Narmon van het Gemeentekrediet en Albert Frère van de Groep Brussel Lambert trekken met pakken geld naar huis. En vooral, men was die ‘vergeten aandelen’ ook echt vergeten. Het zijn niet alleen socialisten die de staatsmaatschappij vrijgevig bijspringen. In 1983 plaatste de toenmalige liberale minister van Verkeer Herman De Croo voor vier miljard frank aandelen bij enkele financiële instellingen. Die verstrekkers van het risicokapitaal krijgen een vast dividend van tien procent, of 400 miljoen frank per jaar, ongeacht het resultaat van de luchtvaartmaatschappij _ dat trouwens steeds negatief was. Als de staat hen in 1995 uitkoopt, is hun participatie door de opeenvolgende kapitaalverhogingen bijna volledig verwaterd, maar de sluwe financiers bezitten een koopoptie voor de volle prijs.
Eind 1995 volgt voor Godfroid een nieuwe verrassing. De SP-voorzitter Louis Tobback gromt dat de baas Sabena vermassakreert. Vanuit de oppositie bauwt VLD-voorzitter Herman De Croo hem na. Want door allerlei besparingen is Zaventem inderdaad een sociale ruïne.
Niet lang daarna neemt Pierre Godfroid, verzuurd, ontslag. De vakbonden geloven ten onrechte dat ze gewonnen hebben. De Zwitserse advocaten en auditors die zich intens bemoeien met de geldzaken op Zaventem adviseerden Swissair Godfroid niet langer te vertrouwen. Otto Loepfe stuurt Paul Reutlinger, de man van het eerste telefoontje, als topman naar Brussel. De sociale oorlog heeft de Zwitserse machtsgreep op Sabena versterkt.
DE VRIENDEN ZIJN WEG
Door al die sociale commotie heeft niemand in België het rode knipperlicht in Zürich opgemerkt. De promotoren van de samenwerking met Sabena zijn er weggewerkt. Philippe Bruggisser is de nieuwe baas. Hij was de enige topman die zich destijds tegen de samenwerking met Sabena had gekant. Van zijn aandeelhouders, de grote bankiers, krijgt hij opdracht Swissair op het rechte pad te brengen. De luchtvaartmaatschappij duikt in 1996 opnieuw diep in het rood.
Terwijl de lucht boven de Alpen betrekt, schijnt in Zaventem de zon. Paul Reutlinger denkt met Sabena aan internationale expansie. De berooide maatschappij koopt in een keer 34 grote Airbus-toestellen. Het aantal passagiers verdriedubbelt, in drie jaar wordt Sabena twee keer zo groot. Human resources-manager Hilde Burie herstelt de sociale dialoog en neemt een paar duizend mensen in dienst. Bon-vivant Reutlinger verricht wonderen: de luchtvaartmaatschappij maakt winst. Intussen werd de paars-groene regering van Guy Verhofstadt geïnstalleerd. De VLD-minister van Overheidsbedrijven en Participaties Rik Daems, zelfbenoemd manager van het rijk, is in zijn nopjes met zijn Sabena. Eén zwak plekje misschien: de stiptheid van de vluchten verzwakt.
In november 1999 vliegt Sabena plechtig zijn nieuwe vlucht in naar het Indiase Madras _ die later als een van de eerste wordt geschrapt. Paul Reutlinger bouwt een feestje met de meevliegende luchtvaartjournalisten. Tussen de drinks door verklapt hij dat hij Sabena verlaat om de Franse dochters van Swissair te gaan saneren. Niemand ziet het, maar Zürich heeft de bocht met Sabena genomen. Veel later, als Reutlinger zonder boe of ba de woestijn wordt ingestuurd, gaan de Belgische ogen open.
De internationale expansie heeft Sabena op de rand van de afgrond gebracht. De forse toename van het aantal passagiers met goedkope tickets kost de maatschappij fortuinen. De nieuwe nutteloze toestellen vreten geld. Sabena zakt in elkaar als een Zwitserse kaassoufflé. De nettowinst van 1998 blijkt louter een gevolg van nieuwe boekhoudkundige regels. Het goede resultaat van 1999 is een maskerade. Het verlies van 2000 tikt met vele miljarden aan. De jonge Christoph Müller, die Swissair bij Lufthansa wegplukt, vindt lijken in elke kast. Aan de Financial Times Deutschland bekent hij in de zomer 2000 zich af te vragen of Sabena nog Existenzberechtigung heeft. Minister Daems en met hem de regeringstop zijn er niet ondersteboven van. ‘Ja, het mismanagement van Sabena door Swissair is frappant. Maar dat is hun probleem. In april hebben ze zich formeel geëngageerd hun participatie in de nationale luchtvaartmaatschappij te verhogen van 49,5 tot 85 procent.’
SWISSAIR LOOPT WEG
Toch pompt minister Daems in januari _ ‘voor de laatste keer’ _ vier miljard frank in de maatschappij. Kwestie van de Zwitsers met zes miljard frank over de brug te halen: het personeel van Sabena levert via het Blue Sky-plan ruim twee miljard frank in. Van de 12 miljard frank ondernemingsbesparingen valt weinig te merken.
Het is dan duidelijk dat het prestigieuze Swissair in slechte papieren zit. De Zwitserse poging om op eigen houtje tot een grote internationale luchtvaartmaatschappij te groeien, is compleet mislukt. De koerswijziging is spectaculair: de banken die de luchtvaartmaatschappij controleren sturen de voltallige raad van bestuur naar huis. Behalve Mario Corti, die van de Zwitserse voedingsreus Nestlé is overgekomen om Swissair te redden. Hij heeft z’n twijfels over het huwelijk met Sabena.
De Belgische bestuurders van Sabena krijgen klamme handjes. Hebben zij de Belgische belangen sterk genoeg verdedigd? Opvallen deden ze niet. Voorzitter Valère Croes mompelt dat zij van Jean-Luc Dehaene instructie kregen niet moeilijk te doen: Sabena zou toch volledig Swissair worden. Voorzitter Jan Huyghebaert van Almanij (KBC) had nooit tijd en verliet voortijdig de zittingen. En ook de vaste arrangeur van de Vlaamse liberalen Claire Ysebaert zit zowaar nog altijd bij Sabena.
Minister Daems stuurt ze naar huis en benoemt nieuwe professionele bestuurders. Fred Chaffart, de voormalige topman van de Generale Bank en de dioxinecrisismanager voor de overheid, zit de nieuwe raad van bestuur voor.
Op de eerste zomerdag kondigt Mario Corti voor Sabena de winter aan. ‘Wij houden ons niet bezig met het transfereren van geld dat zomaar verdwijnt.’ Premier Verhofstadt heeft het begrepen: dit is geen loze waarschuwing. Het bewijs: Corti laat de Franse dochters AOM-Air Liberté vallen. Loopt Swissair weg uit België? Krijgt België Sabena ongevraagd terug? Sabena weegt nu wel te zwaar voor manager Daems. Op het kabinet van de premier volgt crisisberaad op crisisberaad. Vice-premier en minister van Begroting Johan Vande Lanotte (SP) zet zijn kabinetschef Jannie Haek in om Daems te schaduwen.
NOG 90 DAGEN VLIEGEN
De koning roept de premier en minister Daems bij zich. Het hof maakt zich zorgen over de toekomst van Sabena. De koning was in de herfst van 2000 zelf al eens bij Swissair aangelopen. En via Charles-Louis d’Arenberg, kabinetschef van Rik Daems, blijft hij op de hoogte. De nationale vlag, daar zal Verhofstadt toch wel rekening moeten mee houden.
Op 3 juli komt Verhofstadt met z’n vice-premiers bijeen in de Wetstraat 16. Zo’n ochtendlijk kernkabinet is niet ongewoon, alleen is dinsdag een ongewone dag en… minister Daems is er bij. De premier is strijdlustiger dan de rijksmanager en doet opvallend korzelig tegen z’n partijgenoot. Want bij Swissair gaat niets meer. Sabena kan nog 90 dagen vliegen. Eind september zal de Brusselse handelsrechter Anne Spiritus-Dassesse niets anders kunnen dan Sabena failliet verklaren. De regeringstop besluit wegens contractbreuk juridische stappen tegen de mede-aandeelhouder te ondernemen. België vraagt voor meer dan een miljard euro schadevergoeding. Dat brengt de Zwitsers overeind.
Op 17 juli om halftien ’s avonds komt Mario Corti het hotel Astoria aan de Brusselse Koningstraat binnengesneld. De maître-d’hotel brengt hem naar een discreet salon waar Guy Verhofstadt, Johan Vande Lanotte, hun kabinetschefs en zakenman Patrick De Maeseneire op hem zitten te wachten. Verhofstadt is verbaasd over de aanwezigheid van De Maeseneire, manager van de half Zwitserse uitzendgroep Adecco én Sabenabestuurder, op de geheime top. Maar hij kan hem bezwaarlijk wegsturen. De Oostendse boezemvriend van Vande Lanotte had immers de Zwitserse baas tot een ‘goed gesprek’ met de regeringstop kunnen overhalen. Niet dat de rijzende ster van het Belgische bedrijfsleven Corti kende, maar de commerciële directeur van Adecco in Zwitserland is dik bevriend met de Swissairbaas. De Maeseneire had op eigen initiatief met Corti gepraat en dan vriend Johan ingelicht. Minister Daems en Sabenavoorzitter Fred Chaffart werden met slechts een half woord over de bijeenkomst geïnformeerd.
De grote heren hebben niet veel tijd nodig om tot het ‘hotelakkoord’ te komen, dat later op 2 augustus zal worden bevestigd. Blijft Swissair in Sabena? Ja, als wij de knelpunten kunnen oplossen, glimlacht Corti. Verhoogt Swissair zijn participatie in Sabena, zoals contractueel overeengekomen is? Onmogelijk, klinkt het beslist. De Zwitserse baas weet ook wel dat hij voor die weigering iets op tafel moet leggen. Ze spreken af Sabena te herkapitaliseren, de Belgische staat steekt een kleine 7 miljard frank (173 miljoen euro) in de maatschappij, Swissair 10 miljard frank (248 miljoen euro) gespreid over twee jaar. Dat Christoph Müller twee keer zoveel nodig heeft om de luchtvaartmaatschappij tegen 2005 weer rendabel te maken, is voorlopig niet aan de orde. O ja, Swissair zal de bestelling van die negen nutteloze Airbussen overnemen die Sabena een schadeclaim van 1,3 miljard frank (32 miljoen euro) dreigen op te leveren. Dan is het van dat gezaag af over zijn foute beleid onder Reutlinger. Dan heeft Swissair van nu af aan geen financiële verplichtingen meer tegenover Sabena, knikken Verhofstadt en Vande Lanotte. Het spreekt voor zich dat de Belgen hun juridische procedures tegen de Zwitsers stopzetten. In die omstandigheden is er ook geen reden meer om in de toekomst Swissair nog voor de rechtbank te dagen. Mario Corti heeft nog een detail te regelen. De Belgische staat heeft nog een schuld van 4 miljard frank (99 miljoen euro) bij Swissair staan. Die wordt gehalveerd _ al was vroeger overeengekomen dat de schuld zou dienen voor de kapitaalverhoging van Swissair en werd ze later kwijtgescholden.
SAMEN IN HET VUILE BAD
Enkele dagen later nodigt een opgewonden minister van Overheidsbedrijven en Participaties de pers uit voor een lunch. Hij is pas verhuisd, zijn kabinet bezet nu de hoogste drie verdiepingen van de voormalige AXA-toren, een eind buiten het politieke centrum van Brussel, maar het oogt zeer global. Hij licht zijn Progress Rapport over de overheidsparticipaties toe. Maar daar is het niet echt om te doen. Frustratie: hij heeft vijf maanden staan zwaaien met het contract waarin Swissair zich engageert meerderheidsaandeelhouder te worden en de regeringstop gooit het achteloos in de prullenmand. Sterker, hij was niet uitgenodigd op het hoteloverleg.
Vandaag mag Daems blij zijn over het drieste optreden van Verhofstadt en Vande Lanotte. Ze zitten sedertdien mee in het vuile Sabenabad.
De rest van het verhaal is bekend. De grote bankiers die de Zwitserse luchtvaartgroep bezitten, redden hun centen via dochter Crossair en zetten Swissair buitenspel. Sabena telt in Zürich niet meer mee. Voor Zwitserse vliegtuigen staat het Europese luchtruim nu toch open. Jean-Luc Dehaene verkocht de Belgische luchtvaartmaatschappij aan de Zwitsers, zijn opvolger Guy Verhofstadt krijgt haar in terminale toestand terug. De ontknoping van het verhaal volgt begin december. Tegen dan wil de premier een nieuwe, kleinere Belgische luchtvaartmaatschappij. Het draaiboek voor die buiklanding ligt al een hele tijd op zijn bureau.
Guido Despiegelaere
