Minister Rik Daems weet dat het Sabenaûdossier hem politiek kan beschadigen. Maar daar rekening mee houden, zou onverantwoord zijn, vindt hij. Ondertussen werkt hij voort aan een definitieve oplossing voor de nationale luchtvaartmaatschappij: ‘Het is iets gecompliceerder dan we aanvankelijk dachten, maar we weten perfect waar we naartoe willen.’

Dat politiek zakenbankieren zou in twee jaar zo’n 75 miljard (1,8 miljard euro) méér hebben opgebracht dan geraamd, waarvan 45 miljard (1,1 miljard euro) voor de federale begroting. Maar veel eer houdt Daems er niet aan over. De geldhonger is zo groot dat voorzichtige operaties als de verdere privatisering van Belgacom en de veiling van de mobilofoonlicenties hem als verliesposten worden aangerekend. ‘De man die meer kost dan hij opbrengt’, luidt het vaak in de Wetstraat. Daems houdt niet op te betogen dat het tegendeel waar is.

En dan is er natuurlijk Sabena. De liberale excellentie erfde van zijn rooms-rode voorgangers een slecht samenlevingscontract tussen Sabena en Swissair. En toen hij de Zwitsers op de knieën kreeg, zeiden ze foert en liepen weg. Rik Daems werkt, onder het oog van de regeringstop, aan een definitieve oplossing voor de Belgische luchtvaartmaatschappij. Als hij daarin slaagt, komt er een gezonde kleine maatschappij, met Europese bestemmingen en als het even kan nog enkele intercontinentale vluchten.

En die definitieve oplossing is het einde van Sabena?

Rik Daems: De omstandigheden dringen een minder prettige oplossing op. De Belgische luchtvaartmaatschappij van morgen zal niet het Sabena van vandaag zijn. We hebben geen keus. Sabena is altijd onrendabel geweest. Het jaar winst onder de Zwitserse topmanager Paul Reutlinger was kunstmatig.

Het zou snel gaan. Eerste minister Guy Verhofstadt (VLD) had verleden week al de oplossing willen aankondigen.

Daems: Het is iets gecompliceerder dan we aanvankelijk dachten, maar we weten perfect waar we naartoe willen: een nieuwe maatschappij.

En het oude Sabena verdwijnt in een faillissement ?

Daems: Er is een nieuw Sabena nodig. Meer zeg ik daar niet over, men is op Zaventem al zenuwachtig genoeg.

Het lijkt of er een Swissair/Crossair-operatie in de maak is voor Sabena. U had daar toch kritiek op?

Daems: Bij ons past de operatie in het concordaat. De Zwitsers hadden toen nog geen concordaat en opereerden in een onduidelijke situatie, waarbij malversaties mogelijk zijn.

Wordt de oplossing de activering van de regionale dochtermaatschappij DAT?

Daems: Er zijn nieuwe privé-investeerders nodig, als waarborg ook voor de stabiliteit en de rendabiliteit. Het is onbelangrijk waar het geld vandaan komt, maar de hoofdplaats van de nieuwe maatschappij moet Brussel zijn. Hier moet ze haar meerwaarde maken. Anders is Zaventem een loutere bushalte.

Het gerucht ging dat openbare bedrijven als de NMBS en Belgacom samen tien miljard frank voor de nieuwe maatschappij op tafel zouden leggen.

Daems: Ik heb met de bazen van die openbare ondernemingen gepraat, ook over Sabena. Zij hebben veel contacten. Het ging nooit over rechtstreekse investeringen van hen. Dat is onmogelijk.

Heeft Swissair nu echt Sabena gerold?

Daems: Sabena heeft in 1995 een contract met Swissair gesloten, in de tijd van voorzitter Pierre Godfroid en met eerste minister Jean-Luc Dehaene (CVP) en minister van Verkeerswezen Elio Di Rupo (PS). Tussen twee haakjes: Pierre Godfroid stuurt nu open brieven rond om te vertellen hoe slecht dat contract wel was. Het bepaalde dat Swissair de meerderheid van Sabena kon nemen zodra de bilaterale akkoorden over het Europese luchtruim met Zwitserland rond waren _ en dat zonder voorwaarden. Tegelijk kregen ze het management van de Belgische luchtvaartmaatschappij volledig in handen. Als de Zwitsers Sabena niet overnamen, verloren ze niets. Zo’n contract kreeg ik dus bij mijn aantreden als verantwoordelijk minister op mijn bureau. Toen vond iedereen dat nog positief ook, want met Reutlinger als baas zag het er bij Sabena ogenschijnlijk mooi uit.

U zag dat niet zitten?

Daems: Alleen kon Sabena niet overleven. Maar het was niet normaal dat de Zwitserse minderheidsaandeelhouder autonoom kon beslissen de maatschappij al dan niet over te nemen. Dat kon niet, want ze waren al de baas. In het akkoord van april 2000 kon ik Swissair dwingen hun participatie te verhogen van 49,5 tot 85 procent, met de mogelijkheid tot 100 te gaan. En dat mét overname van schulden, waarborgen voor vluchten en werkgelegenheid en zorg voor de dochterbedrijven.

Was Swissair toen nog wel gezond genoeg om dergelijk engagement na te komen?

Daems: Maar natuurlijk. Het financiële probleem is pas daarna gekomen. De Zwitsers hebben zich met hun fameuze hunter strategy de tanden stukgebeten op AOM-Air Liberté in Frankrijk. Als ze zich tot Brussel en Zürich hadden beperkt, was de basis gelegd voor een Europese luchtvaartgroep.

Na Blue Sky begin dit jaar is alles mis beginnen te lopen.

Daems: De hele luchtvaartsector was na de zomer van 2000 al in de problemen geraakt, maar camoufleerde dat. Wij zijn er in februari nog in geslaagd Sabena te herkapitaliseren. Het was niet makkelijk de Zwitsers toen zes miljard frank uit hun zakken te halen. Daarna volgden de bazen bij Swissair mekaar snel op. Uiteindelijk bleek ook Mario Corti iemand te zijn die schriftelijke engagementen niet nakomt. Zoiets kan niemand voorzien.

U hebt de juridische acties tegen Swissair stopgezet nadat eerste minister Guy Verhofstadt en minister van Begroting Johan Vande Lanotte (SP) met Corti in het Brusselse Hotel Astoria een onderhands akkoord hadden gesloten.

Daems: Na het Hotelakkoord heb ik aanvaard de juridische procedures op te schorten, niet ze te stoppen. Nu zijn ze weer geactiveerd en met negen vorderingen uitgebreid. De totale waarde van de claims bedraagt één miljard euro.

Zelfs als de rechtbank u gelijk geeft, ziet u daar nooit een frank van.

Daems: Dat is niet gezegd. Natuurlijk is Swissair beschermd door het concordaat en gaat het straks wellicht failliet. Maar dan zitten wij mee bij de schuldeisers. Wat wij recupereren, gaat naar sociale begeleiding, dat heb ik de vakbonden beloofd.

Is de bankconstructie met Swissair-Crossair opgezet om af te zijn van Sabena en de verplichting in België te investeren?

Daems: Het is op zijn minst verrassend dat de entiteiten die contractueel met ons verbonden zijn, namelijk SAir Group Holding en SAir Lines, net die twee zijn die het concordaat hebben aangevraagd.

De piloten van Sabena houden vol dat Swissair er met de Belgische centen vandoor is.

Daems: De contracten van 1995 lieten bepaalde financiële transfers toe, al blijft het in een internationale groep moeilijk na te gaan in hoeverre die overdreven zijn of frauduleus. Bij AMP, de commerciële samenwerking tussen Swissair en Sabena, zijn bedenkingen te maken. Maar dat is nog een realisatie van de vorige regering, die zo enthousiast was over Paul Reutlinger.

Straks verliezen 12.000 mensen hun baan. In het beste geval worden er enkele duizenden opgevist. In Zaventem is een sociaal drama ophanden.

Daems: Wij proberen een operatie op te zetten om een stuk rendabele activiteit te consolideren. En daardoor op korte termijn een belangrijk deel van de werkgelegenheid te beschermen.

Maar u weet nu al dat wellicht 10.000 en misschien zelfs 12.000 mensen werkloos worden.

Daems: Nee, wij weten alleen dat veel mensen hun baan zullen verliezen. Wij doen er alles aan om zoveel mogelijk jobs in een nieuwe activiteit te behouden. Vandaag vallen in de luchtvaartsector wereldwijd 200.000 ontslagen. Het is niet zo dat alleen Sabena een probleem heeft.

Dat is nauwelijks een troost voor het Sabena-personeel.

Daems: Het sociale hoofdstuk is daarom van groot belang. Die verantwoordelijkheid moeten wij nemen, omdat de staat 40 jaar lang alleen maar geld in Sabena heeft gestoken om te overleven. Er moet een fatsoenlijke ontslagregeling komen voor de mensen die niet kunnen blijven, en een zeer uitgebreid en doeltreffend outplacementprogramma samen met de regio’s.

De arbeiders vragen extra ontslagvergoedingen, omdat de staat als hoofdaandeelhouder volgens hen verantwoordelijk is voor de crash.

Daems: De mensen die bij Sabena _ jammer genoeg _ hun job kwijtspelen, bevinden zich niet in een andere situatie dan de arbeider in een klein bedrijfje die zijn baan verliest.

Geen extra inspanningen dus?

Daems: Dat is uw conclusie. Wij besteden veel aandacht aan het sociale hoofdstuk. We kunnen vandaag niet het hele antwoord geven omdat we niet weten hoe de oplossing er zal uitzien. Maar er bestaan goede wettelijke sociale regelingen, het Sluitingsfonds bijvoorbeeld.

Gezien het grote aantal ontslagen zal dat een fortuin kosten. Veel meer dan het overbruggingskrediet van vijf miljard frank dat de overheid Sabena toeschoof om tot eind november te blijven vliegen.

Daems: Saneren kost altijd veel geld. Maar deze sociale kosten heb je maar één keer. De jongste jaren heeft de overheid 70 miljard frank in Sabena gepompt, plus interest kom je algauw aan 120, 140 miljard frank. Vanzelfsprekend is wat nu gebeurt niet gunstig voor de begroting.

Niettemin verwachten de bonden een genereuze afscheidsregeling van de overheidsaandeelhouder.

Daems: Het is ongelooflijk moeilijk om de mensen diets te maken dat een aandeelhouder een aandeelhouder is, punt. Als de staat de aandeelhouder is, denkt men meer te kunnen krijgen. Maar is dat fair? Is dat normaal?

Een sluiting van die omvang is nog nooit voorgekomen. Vier keer Renault-Vilvoorde. Renault stond al hoog op de politieke agenda. Sabena kan daar niet aan ontsnappen.

Daems: Er is natuurlijk een politieke dimensie, omdat de staat de hoofdaandeelhouder is en in het verleden niet gedaan heeft wat hij moest doen: eruit trekken of behoorlijk kapitaliseren. Al mijn voorgangers hebben het probleem Sabena voor zich uit geschoven. Als ik dat dossier nu politiek zou behandelen, maak ik dezelfde fout. In volle reddingsoperatie is het onmogelijk om sommige vragen te beantwoorden. Ik wil bij de werknemers _ en ik begrijp zeer goed hun ongerustheid en nervositeit _ geen illusies wekken en tegenover hen geen engagementen aangaan die ik niet kan waarmaken. We moeten eerst een definitief besluit over de luchtvaartmaatschappij hebben.

Het Sabena-drama dreigt u flink te beschadigen. Men zal ongetwijfeld uw ontslag vragen. Ministers moesten al opstappen voor de dioxinecrisis, de ontsnapping van Marc Dutroux…

Daems: Het zou me verbazen als dat niet zo zou zijn. Daar lig ik niet van wakker. Wie zo’n moeilijk dossier zou behandelen met de vrees politieke schade te lijden, is een onverantwoord politicus. Ik behandel mijn dossiers zo professioneel mogelijk. Sabena is geen politiek maar een economisch dossier. Het gaat over investeren, rendement, een markt waar je geen vat op hebt.

U krijgt ook kritiek op uw beleid als beheerder van de overheidsparticipaties. In het parlement klonken verwijten dat de verdere privatisering van Belgacom er maar niet van komt en dat de verkoop van de UMTS-licenties voor de nieuwe mobilofonie te weinig heeft opgebracht.

Daems: Dat is oneerljk. Zelfs specialisten zien nu dat het telkens win-situaties waren. Maar niemand doet de moeite dat achteraf na te trekken. Dat heeft wellicht ook te maken met de ingewikkeldheid van de dossiers, het gaat om wat anders dan een verlaging van de sociale bijdragen of gratis busreizen voor gepensioneerden. Om redenen van concurrentie kan niet alles worden verteld. Maar de balans is zeer positief. Dat weten ze in de regering.

Wordt Belgacom nu weldra volledig geprivatiseerd?

Daems: Belgacom is geliberaliseerd, met privéminderheidsaandeelhouders. Het voordeel? Voor de vaste telefonie zijn de tarieven met acht miljard frank gedaald, 800 frank per Belg. Dat is wel wat. Telecom is een marktactiviteit, de overheid kan die beter afstoten. Dat Belgacom een volledig privébedrijf wordt, is evident. In 1999 zei iedereen: ga naar de beurs. Ze lonkten naar het geld. Ik heb geweigerd. Als de overheid zijn aandelen naar de beurs brengt _ de privépartners gingen dat zeker niet doen _, ging de strategische verankering verloren. Maar wij zouden de bevolking op die manier een verkapte belasting opleggen. Immers, toen noteerden de telecomaandelen zeer hoog, maar dat kon niet blijven duren. 1,5 tot 2 miljoen Belgen die Belgacom hadden gekocht, zouden we spaargeld hebben afgenomen. Dat is in Nederland, Duitsland, Frankrijk en Engeland gebeurd. De koersen van de telecombedrijven zijn nog slechts een kwart, soms slechts nog tien procent waard van wat ze waren. Vandaag zegt iedereen dat ik gelijk had, maar héél stilletjes.

De alliantie met het Nederlandse KPN is daarna mislukt?

Daems: Belgacom alleen is te klein op de Europese markt. Een fusie met KPN was interessant, omdat Belgacom/KPN als Benelux-groep wel voldoende groot was geweest. Bovendien had die het voordeel dat het hoofdkwartier, de economische besluitvorming dus, in België bleef. Ik heb de gesprekken stilgelegd omdat KPN op de beurs dieper viel dan ik aanvankelijk verwachtte. Ik kon Belgacom niet opzadelen met het passief van KPN.

Ligt Belgacom nu te slapen?

Daems: Belgacom is een heel mooi actief. Het is de enige telecomoperator in Europa met de hoogste notering, triple A.

Bent u op zoek naar een partner?

Daems: Wij zijn op zoek naar een combinatie waarbij dat bedrijf een voldoende kritische massa krijgt.

Een partner dus?

Daems: Het kan op verschillende manieren. Via de beurs, samenwerking, joint venture, opsplitsen in business-units. Meer zeg ik er niet over, de belanghebbenden lezen mijn verklaringen ook.

Er staat niets in de steigers?

Daems: Het kan op een bepaald moment zeer snel gaan. Ik maak geen publieke timing meer.

Komt er voor De Post eenzelfde scenario?

Daems: Dat ligt enigszins anders, vanwege de bescherming van de universele dienstverlening. Als de postmarkt volledig opengaat voor privéoperatoren, gaan de cherry-pickers met de beste onderdelen aan de haal. En zij zullen geen deel van hun winst aanwenden om iedereen zijn postbestelling te waarborgen. Maar na elf jaar dat het dossier volledig geblokkeerd zat, hebben wij de liberalisering van de post in Europa opnieuw geactiveerd. Tegen 1 januari 2003 zit 40 tot 45 procent van het postwerk op de vrije markt.

Is er in die Post van de toekomst nog een rol voor de overheid weggelegd, of gaat het zoals in de telecom?

Daems: De regering heeft beslist dat op het gepaste moment De Post naar de beurs zal gaan, zoals in Nederland en Duitsland. We passen De Post op een getrapte manier aan de voortgaande liberalisering aan: overstap van een administratie naar een naamloze vennootschap met kapitaal, nieuwe raad van bestuur zonder politiek, professioneel management, nieuwe investeringsmiddelen en functionering als een gewone onderneming. Het bedrijf is gedynamiseerd. Toen de Nederlandse Post en de Duitse Post de halve Post wilden kopen, moesten wij geld bijleggen. Onze Post had een negatieve waarde. Investeringsbankiers ramen de waarde van De Post, als het businessplan effectief wordt uitgevoerd, tussen 60 en 100 miljard frank.

Men blijft herhalen dat u te lang hebt gewacht met de veilingen van de UMTS-licenties voor de nieuwe mobilofonie. Financiële analisten voorspelden dat ze tot 280 miljard frank konden opbrengen, ze hebben uiteindelijk slechts 18 miljard frank opgeleverd.

Daems: Er was geen vertraging. Ik heb bewust met de veilingen gewacht tot de markt weer bij z’n positieven was. In het begin werden idiote prijzen betaald.

Idioot voor de koper, wellicht niet voor de verkoper. De Britse, Nederlandse en Franse overheid hebben hopen geld opgestreken.

Daems: Nog erger voor de verkopende overheid, want zij legt alweer een verdoken belasting op. Wie betaalt de hoge veilingprijzen? Toch wel de consument zeker, arm en rijk gelijk. En nog, British Telecom, KPN, Deutsche Telecom hebben nu alle moeite van de wereld om hun schulden afbetaald te krijgen. Waar gaan zij het investeringsgeld vinden om de UMTS ook werkelijk uit te bouwen? Bij ons dragen die operatoren die gigantische schuld niet, bijgevolg krijgen de Belgen tijdig en tegen marktvoorwaarden de nieuwe dienst.

Zegt u nu dat Belgacom of Mobistar in moeilijkheden waren geraakt als zij die hoge prijzen hadden betaald?

Daems: Zonder twijfel. Ik heb vanaf het begin gezegd dat 10 miljard per licentie een redelijke marktprijs was, 30 miljard in totaal. Het is maar 6 miljard per licentie geworden, samen 18 miljard. Maar dat is dan toch de op twee na beste prijs van de landen in de Europese Unie.

Om de begroting volgend jaar in evenwicht te krijgen, worden acht overheidsgebouwen, onder andere de Financietoren en een stuk van het Résidence Palace, verkocht. Het moet 14 miljard frank opbrengen. Houdt de overheid uitverkoop?

Daems: Wij testen een nieuwe filosofie uit. Moet de staat eigenaar zijn van de kantoren waarin de ambtenaren werken? Ik zie geen argument om daar positief op te antwoorden. Maar de overheid moet wel haar ambtenaren fatsoenlijk huisvesten en wij beschikken niet over voldoende geld om dat te doen. De kwaliteit van de huisvesting gaat erop achteruit, de waarde van de activa krimpt. Dus verkoop ik de gebouwen aan privé-investeerders die mij voor de beste prijs de beste huisvesting leveren. Wij gaan met hen, in huur, een langdurige relatie aan.

Guido Despiegelaere