In Vrouwen van Rome vertelt Annelise Freisenbruch op een verfrissende manier de geschiedenis van het Romeinse keizerrijk vanuit een vrouwelijk perspectief, ook al werden de keizerinnen steevast ingezet als schaakstukken in de imperiale politiek van manlief.
Een vrouw en echt-genote vindt haar grootste vreugde in gehoorzaamheid.’ Toen Plinius de loftrompet stak over keizer Trajanus en diens vrouw Plotina – zonder haar ook maar één keer bij naam te noemen – verwoordde hij de macho-ideologie die vijfhonderd jaar lang de Romeinse keizerlijke geschiedenis doordesemde. Annelise Freisenbruch zoomt in Vrouwen van Rome. Seks, macht & politiek in het Romeinse rijk in op de plaats van de keizerinnen in de Romeinse geschiedenis. Van Livia, echtgenote van de eerste keizer Augustus, tot Gallia Placidia, dochter van keizer Theodosius: de vrouwen hadden het allesbehalve onder de markt maar stonden meestal toch hun mannetje.
Livia is natuurlijk het bekendste voorbeeld van een vrouw die zich op de achtergrond hield, zoals het hoorde, maar daarbij het hele keizerlijke huishouden magistraal bestierde. Freisenbruch vertelt hoe ze negentig slaven had die om haar heen cirkelden. Niet alleen bleef ze 52 jaar getrouwd met Octavianus-Augustus, maar ze overleefde hem zelfs en werd 86. In de harde Romeinse samenleving, waar slechts zes procent van de bevolking de kaap van zestig overschreed en een kwart van de zuigelingen in zijn eerste levensjaar overleed, zorgde zij ervoor dat Tiberius, haar eerstgeborene, Augustus zou opvolgen. Ze was amper zestien toen ze haar eerste echtgenoot Tiberius Claudius Nero deze zoon schonk. De meeste vrouwen, aldus Freisenbruch, kregen kinderen vanaf het moment dat ze twaalf waren. Veel kinderen baren was de opperste taak van de vrouw en ze had er zelf trouwens alle belang bij. De Lex Iulia stipuleerde dat vrije vrouwen na het baren van drie kinderen eigen baas werden en dus niet langer onder voogdij van de almachtige vader stonden. Dat het pater familias Augustus menens was met het toepassen van deze wet bewees hij door zijn eigen dochter Julia te verbannen – en de dood in te sturen – omdat ze er een overspelige levenswandel op na zou hebben gehouden. Freisenbruch vertelt dat de echte reden allicht te maken had met een mogelijke samenzwering waar Julia, als vriendin van een zoon van Marcus Antonius, op werd afgerekend.
Vrouwen, schrijft Freisenbruch, werden ingezet als ruilmiddel in de perceptiepolitiek van hun echtgenoten. In zover verschilt de Romeinse politiek niet zo veel van wat de Kennedyclan deed in het Witte Huis. Keizers wilden zich populair maken bij het grote publiek door hun fatsoenlijke levenswandel mediageniek te etaleren en lieten daarom munten slaan waar ze zij aan zij met hun augusta op pronkten. Ook beeldengroepen en cameeën waarin vrouwlief en soms de hele familie werden geshowd, waren vanaf Augustus en Livia schering en inslag. Agrippina, moeder van Nero, is de enige vrouw die haar eigen politieke memoires schreef, maar jammer genoeg zijn die na haar dood verdwenen. Daardoor, aldus Freisenbruch, zijn we aangewezen op de exclusief mannelijke kijk van auteurs die meestal als schoothondje van de machthebbers de visie van hun keizer vertolkten.
Bij alle mannelijke dominantie zijn er toch grote verschillen in de manier waarop keizerinnen binnen de diverse dynastieën hun specifieke rol invulden. De Severische dynastie op het einde van de tweede en het begin van de derde eeuw bijvoorbeeld maakte het bont. Julia Domna, de Syrische echtgenote van de Libisch-Romeinse keizer Septimius Severus – de eerste donker gekleurde Romeinse keizer die ook als dusdanig op een schilderij staat – bracht het voor elkaar dat haar zus haar zoontje Heliogabalus aan de macht bracht. Deze schandaalkeizer wou niet alleen het Romeinse pantheon inruilen voor een zwart kegelvormig afgodsbeeld uit zijn Syrische geboortestad, maar lanceerde eveneens een damessenaat die bakkeleide over etiquetteregels. Om maar te zeggen hoe het aanvankelijk westerse machismo van de eerste keizers geleidelijk aan opschoof naar een meer oosters exotisme.
Freisenbruch slaagt erin om het bekende verhaal van de keizerlijke, Romeinse geschiedenis dankzij deze vrouwelijke invalshoek een vers patina te geven. De talrijke anekdotes en pikante details doen de rest.
ANNELISE FREISENBRUCH, VROUWEN VAN ROME. SEKS, MACHT & POLITIEK IN HET ROMEINSE RIJK, ATHENAEUM – POLAK & VAN GENNEP, VERT. DOOR MIEKE LINDENBURG, 464 BLZ., 34,95 EURO
ISBN 9789025368395
Frank Hellemans
