Noem hem een absurdist. Een rijmelaar, desnoods. Maar noem Daan Zonderland geen nonsensdichter.
De woorden ‘ Een generaal-majoor in Wenen’ zullen minder jonge Knack-lezers gezwind aanvullen met ‘ Had rode haren op zijn benen‘. Wie weet, voegt u daar nog aan toe: ‘ Hetgeen de stakker zeer verdroot, / Daar hij een afkeer had van rood.‘ Even groot als de zekerheid dat u de geciteerde strofe kent, is ons vermoeden dat u geen flauw idee heeft wie ze schreef. Daan Zonderland heet de auteur. Dat doet misschien toch een belletje rinkelen. U herinnert zich de naam ooit te hebben opgemerkt in een bloemlezing, en dat u dacht: Zonderland, wat een gekke naam, maar wat een prachtig en prettig gedicht.
Daan Zonderland overleed dertig jaar geleden. Zijn oeuvre bestaat uit een vijftiental kinderboeken en half zoveel dichtbundels. Zijn journalistieke stukken, die voornamelijk gaan over de Britse samenleving – hij woonde meer dan twee decennia in Londen; zijn vrouw was een Engelse – verschenen onder zijn eigen naam, Daan van der Vat.
De poëzie van Daan Zonderland is puur taalplezier, geschikt voor alle leeftijden. Dat maken de titels van de twee afdelingen in zijn Verzamelde gedichten duidelijk: Gedichten voor kinderen en andere volwassenen en Gedichten voor volwassenen en andere kinderen. Het leuke aan het schrijven van fictie bestaat erin dat met dat wonderlijke ding dat taal heet onbegrensd gespeeld en gecreëerd kan worden. Daan Zonderland zocht die grenzen – die er dus niet zijn – op. Dankzij zijn fantastische taalgevoel en ongebreidelde fantasie leverde dat een schat aan schitterende gedichten op. ‘ Om geen wezen ben ik op aarde / Zo zeer tot schreien geneigd / Als de dagdroom die niet durft te slapen / Uit angst dat hij nachtmerries krijgt.‘ Zo simpel lijkt het. Simpel maar geniaal. Vaak zijn de gedichten – het merendeel heeft een strofebouw bestaande uit kwatrijnen – sprookjesachtig met, zoals dat in sprookjes gebruikelijk is, hier en daar een scheut milde gruwel. Uit het Weerbarstig alfabet: ‘ M is de Man die zo graag wou vergeten / Dat hij zijn vrouw in het oor had gebeten. / Maar men vergeet om de drommel niet licht / Wat men in huis eigentandig verricht.‘ Met zijn kinderboeken, en dat zal ook wel gelden voor zijn poëzie, had Zonderland allerminst opvoedkundige ambities. Zijn lezers in letters laten opgaan, in de wetenschap dat dit hen (al was het maar voor even) gelukkig maakte, daar deed hij het voor. Desalniettemin doorspekte hij zijn werk met kenniselementen en verwijzingen naar kunst en cultuur, zij het altijd vrijblijvend en nimmer pretentieus of opdringerig: ‘ Een nachtwacht zat des nachts te wachten. / Nooit had een nachtwacht zo’n verdriet.‘ En als Rembrandt niet was gekomen, zo gaat het verder: ‘ Dan had die nachtwacht nooit geweten / Waarop een nachtwacht wachten moet.‘
Zonderland wordt weleens een nonsensdichter genoemd. Dat klinkt ietwat pejoratief, alsof hij zomaar wat in het wilde weg kriebelde. Het getuigt net van een bijzonder creatieve geest om teksten te schrijven die bol staan van verbeelding, die absurd en geestig zijn en toch, in al hun rijmende ongerijmdheid, sluiten als een bus. Daan Zonderland schreef zijn eerste boeken tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog. Eerst met zijn kinderproza en later ook met zijn poëzie leerde hij vele naoorlogse generaties hoe fijn lezen wel kan zijn. Zijn invloed op komieken en cabaretiers, die later in hetzelfde absurdistische vijvertje visten, is onbetwist. Om het af te leren, citeren wij het gedicht Borstbeeld helemaal: ‘ Ten teken dat ik u, beminde, / Voortaan geheel ben toegewijd, / Heb ik vandaag een stap genomen / Die pijn deed, maar mij toch verblijdt. // Ik heb mij laten tatoeëren. / Uw beeld staat op mijn borst ten toon / Met uw adres, uw gironummer / En ’t nummer van uw telefoon.‘
DAAN ZONDERLAND, ‘ER ZWOM EEN GARNAAL DOOR HET KATTEGAT’, BERT BAKKER, AMSTERDAM, 272 BLZ., 17,50 euro
DOOR philip hoorne
