Mannen op middelbare leeftijd maken de balans op van hun leven en beslissen of ze op deze manier verder willen of juist niet. Maar een midlife crisis gaat niet noodzakelijk gepaard met puinhopen.
MAAR weinig psychologische concepten zijn zo gepopulariseerd als de midlife crisis. Of mannen rond de veertig jaar een extra scheut adrenaline door hun bloed voelen stromen, of integendeel treuren om hun tanende mankracht, beide gewaarwordingen worden zonder verpinken op rekening van de midlife crisis geschreven. Onderneem iets nieuws op het vlak van carrière of relatie, en het zal er ook wel mee te maken hebben, meent de volksmond. Midlife crisis dient als passe-partout voor alles wat tussen 35 en 45 jaar rommelt in mannenlevens.
Vanzelfsprekend is een midlife crisis geen monopolie van mannen. Ook vrouwen hebben zo hun eitjes te pellen, maar de accenten liggen vaak anders. Maken vrouwen tussen 35 en 45 jaar doorgaans van een grotere autonomie een belangrijke waarde, mannen voeren in deze periode dikwijls een beweging naar binnen uit. Wat in de eerste levenshelft bereikt werd, lijkt aan evaluatie toe. Zit ik nog op mijn plaats, in mijn werk en/of in mijn relatie ? Vind ik daar mijn waarden in terug ? Wil ik de komende decennia in deze richting verder gaan ? Momenten van kentering kunnen zich op alle momenten van het leven aandienen. Specifiek aan een midlife crisis is wel dat ze altijd te maken heeft met zingeving en plaatsbepaling. Een crisis hoeft zich overigens niet altijd door uiterlijke chaos of grote veranderingen te kenmerken. Wel bepaalt de maatschappelijke context mee voor welke veranderingen er eventueel ruimte is. Zo werd veranderen van werk of verminderen van arbeidsuren de jongste jaren economisch gezien een riskante onderneming. Daarentegen bestaat er nu een veel grotere maatschappelijke aanvaarding van echtscheiding dan vroeger.
Volgens psychoanalyst Carl Gustav Jung is het integreren van zowel mannelijke als vrouwelijke eigenschappen een belangrijke opdracht voor mensen in het midden van hun leven. Dat hebben allerlei trainingsinstituten, die zich op het bedrijfsleven richten, ook begrepen. Het regent workshops waarin mannen hun communicatievaardigheden onder de loep nemen en win-winstrategieën, een traditionele vrouwelijke sterkte, ontwerpen. Macho modellen ruimen de baan voor zachtere methoden om het doel te bereiken. De aantrekking tot het vrouwelijke kan zich ook op hormonaal vlak doen gelden en flink wat onrust teweegbrengen.
VADERS VOORBEELD.
Vaders blijken een verrassende invloed uit te oefenen op de nieuwe waardenbepaling van hun zonen van middelbare leeftijd. Of die vaders nog leven of niet, niet zelden brengt de confrontatie met hun normen die mannen dichter bij hun eigen autoriteit. Aan Roland, 45 jaar, een succesvolle ingenieur, getrouwd en vader van twee kinderen, is het concept ?midlife crisis” ogenschijnlijk niet besteed. Theoretisch zou hij de woelige jaren nu al achter zich moeten hebben. ?Ik voel geen midlife crisis. Ik ben laat getrouwd en laat aan kinderen begonnen, misschien ga ik daarom mijn midlife crisis ook wel later krijgen. Ik stel het me voor als een zak patatten die plotseling op je hoofd valt. Daar heb ik tot nog toe geen last van gehad.” Anderhalf uur later volgt echter de uitspraak : ?Als ik zo bekijk wat er zich de voorbije tien jaar allemaal afspeelde, zou er toch wel iets van aan kunnen zijn.”
De grote voldoening die hij uit zijn werk put, blijkt een diepe crisis met zijn vrouw opgevangen te hebben. Toen hij 38 jaar was, kon Roland carrière maken in Koeweit. De kinderen waren toen de peuterleeftijd nauwelijks ontgroeid. Zijn vrouw stelde haar veto en eiste dat haar man wat meer thuis zou zijn. Roland was woedend dat zijn vrouw niet meer begrip opbracht voor zijn carrière, maar zij hield niet af. Het koppel ging op haar aandringen in relatietherapie. Voor Roland kwam dat aan als een klap. ?Naar therapie gaan betekende voor mij : er is iets fout, ik ben mislukt.” Toch verwierf hij belangrijke inzichten. ?De grote identificatie met mijn werk betekende dat ik weinig aandacht had voor mijn relatie met Isabelle. In feite zat ik flink in de voetsporen van mijn vader, die zich doodgewerkt heeft. Het schrikbeeld van mijn vader doemde op : een man die zelden thuis was, afstandelijk naar zijn kinderen, met andere vrouwen aanpapte en niet in staat om voor zichzelf een plaats te maken waar hij rustig bij zichzelf kon zijn. Ik hoop dat ik nooit zo’n vader voor mijn kinderen zal zijn.”
Sinds die rumoerige zomer van vijf jaar geleden werkt Roland vijf dagen per week in de plaats van zes. Zijn werk doet hij nog altijd even graag, en hij uit zijn tevredenheid over zijn relatie met Isabelle, die door de crisis realistischer werd en een verdieping kende : ?Na al die jaren kan ik er nog altijd van genieten om met haar iets te gaan drinken, en kunnen we nog lachen samen.”
Bij het woord midlife crisis doemen voor veel mensen dramatische taferelen op, weet professor Fons Marcoen, ontwikkelingspsycholoog aan de KU Leuven. ?Als je de midlife crisis beschouwt als iets dramatisch, dan is ze niet universeel. Trek je het begrip open naar een opmaken van een onderhuidse balans, dan zul je het wel bij de meeste mensen terugvinden.”
Relatietherapeut Danny Verstraeten vult aan : ?Iedereen krijgt met een stuk ongeleefd leven te maken. Van de vele potentialiteiten uit de jeugd, heeft een mens er maar een deel kunnen realiseren. Bij iedereen die een tijd lang in een bepaalde richting evolueerde, steekt wel eens een stuk bevraging de kop op. Dat moet niet noodzakelijk tot een regelrechte crisis in uiterlijke zin leiden. Enerzijds zetten mensen werkelijk hun hele leven overhoop, wat met veel angst en chaos gepaard gaat. Anderzijds evolueren mensen ogenschijnlijk heel netjes voort, maar stellen zich innerlijk toch heel wat vragen. De buitenwereld heeft niet altijd weet van de mate waarin het bij iemand binnenkamers en onderhuids gerommeld heeft.”
BROKSTUKKEN.
Vielen er bij Roland nauwelijks uiterlijke veranderingen vast te stellen, bij Bert vlogen de brokstukken in het rond. Op 39-jarige leeftijd diende hij vanuit de scherven een nieuw begin te creëren. Nochtans leken de eerste tien jaar van zijn volwassen leven uitgesproken beloftevol. Als jonge econoom trouwde hij vlak na zijn studies en zou hij de rechterhand in het bedrijf van zijn vader worden. Wrijvingen met vader en vooral met een oudere werknemer deden hem echter besluiten : ik wil geen fils à papa zijn, ik ga elders mijn eigen carrière opbouwen. Bert en zijn vrouw Linda verhuisden, bouwden hun loopbanen uit en stichtten een gezin. Tevredenheid alom, tot Linda een jaar na de geboorte van haar tweede kind een inzinking kreeg, een laattijdig onderkende postnatale depressie. Aan het overwinnen van die depressie koppelde ze verwijten aan het adres van haar man. Bert panikeerde. Eerst deed hij de crisis van zijn vrouw af als iets dat wel zou overwaaien. ?Mijn moeder was een nerveus type, en mijn vader zei ook altijd : dat zal wel overwaaien. Ik dacht dat het ook bij mijn vrouw zo zou zijn. Mijn ouders waren altijd heel erg begaan met hun zaak. Ik dacht dat ik me ook kon permitteren om zoveel te werken. Maar mijn vrouw stelde andere eisen aan mij, wilde praten over allerlei. Ik wist niet wat ik daarmee aan moest, begon almaar meer te drinken om de stress en spanningen aan te kunnen.” Toen Linda het woord ?scheiden” liet vallen, vloog bij Bert de kurk helemaal van de fles. ?Toen ben ik gecrasht. Ik verdronk letterlijk en figuurlijk in de drank, en kwam in een afkickcentrum terecht. Ik zag in dat ik niet actief met mijn relatie bezig was geweest. Nu ik dat wel wou doen, was het kalf al verdronken. Mijn vrouw wilde niet meer van mij weten.”
?Mijn ouders kwamen als eersten in het afkickcentrum op bezoek. Toen pas begon ik met hen over mezelf te spreken. De drang om mij tegenover mijn vader te bewijzen, was weggevallen, nu ik in die penibele toestand verkeerde. Het deed mij veel deugd zijn steun te ervaren. Mijn huwelijk heb ik niet meer kunnen redden, maar ik heb geleerd geen vluchtmechanismen meer te gebruiken. Vroeger wist ik niet eens wat het woord emotie betekende. Nu werk ik om te leven, niet meer omgekeerd. Het kwam mijn relatie met kollega’s ten goede, en misschien ben ik nu voor het eerst een vader voor mijn kinderen. Vroeger was ik er niet echt voor hen, nu kunnen ze met hun probleempjes bij mij terecht. Vroeger liet ik me ook makkelijk overtuigen. Dat gebeurt niet meer zo vlug. Sommige mensen in mijn omgeving beweren dat ik egoïstischer werd, maar ik kom gewoon meer uit voor wat ik zelf wil.” Na een stilte : ?Misschien goed dat ik dat drankprobleem meemaakte. Het bracht een kentering in me teweeg.”
VAN VADER TOT ZOON.
Danny Verstraeten en haar collega Jos Parton weten vanuit hun therapeutische praktijken dat vertrouwde patronen niet zelden pas betwijfeld worden op het moment dat ze helemaal niet meer werken. En van de ene vraagstelling komt vaak de andere. Wanneer de kinderen in hun puberteitscrisis komen en de ouders danig contesteren of bevragen, veroorzaakt dat vaak onrust bij die ouders. De rebellie van zijn zoon kan een man, bijvoorbeeld, confronteren met het gevoel dat hij zelf altijd te veel heeft willen beantwoorden aan de verwachtingen van anderen. Het kan bij de man het verlangen verscherpen om nieuwe paden in te slaan. Ook het verwerken van het overlijden van een ouder kan een innerlijke crisis op gang brengen, en volwassen kinderen confronteren met de mate waarin ze nog gebonden zijn aan de ouderlijke normen.
Jos Parton : ?Ouders hebben tegenover hun kinderen bepaalde verlangens op het gebied van studierichting, partnerkeuze, aantal kinderen en hun opvoeding, woningkeuze, enzovoort. Wie daarin meegaat en een stuk afhankelijk blijft, kan dat wellicht een tijdlang volhouden. Met de midlife crisis komt echter de afrekening. Zie het als een rekening die niet betaald is, die blijft openstaan en verder woekert. Wat iemand in zich heeft, maar niet tot uiting bracht omdat dat niet acceptabel was in het systeem waarin hij opgroeide, doet zich nu gelden. Ik denk aan die zoon die jarenlang met zijn vader in onmin leefde omdat die zijn humanistische waarden niet erkende, aangezien die vader er zelf extreem rechtse en racistische opvattingen op na hield. Toen de zoon 38 jaar was, overleed zijn vader. Ik zag aan het gezicht van de zoon : hier is iets stuk. Bij de begrafenis zat de kerk vol met rechtse militanten. Verschillende familieleden waren ook aanhangers van extreem rechts. Die zoon stond op en zei voor de volle kerk : ik wil nog een getuigenis afleggen, van mij naar mijn vader toe. Hij praatte een kwartier lang over zijn verbondenheid met zijn vader, en wat die verbondenheid in de weg stond bij het leven van zijn vader. Wij waren van hetzelfde bloed en die dingen hebben nooit geklopt tussen ons. Dat hij dat daar durfde uitspreken, vond ik heldenmoed. Dat werd een verstoorde vader-zoonrelatie grotendeels rechtgezet.”
Danny Verstraeten : ?Ik zie het belang van de vader-zoonrelatie ook doorwerken in de echtelijke relatie. Bij huwelijksproblemen hoor ik vaak dat de vrouw een aantal dingen van haar man verwacht die hij haar normaal gesproken gemakkelijk zou kunnen geven : meer aandacht en affectie, bijvoorbeeld. Toch geeft hij die niet altijd. Bij navraag blijkt geregeld dat zo’n man zich laat bewegen door de behoefte om zich tegenover zijn vader te bewijzen, ongeacht of die vader nog leeft of al overleden is. Het behoort tot de mogelijkheden dat die man jarenlang niet ingaat op de vragen van zijn vrouw omdat ze niet stroken met de eisen van de vaderfiguur of wat die man in zijn fantasie voor die eisen houdt.
Een concreet voorbeeld. Laura vraagt haar man meer tijd te maken voor het gezin, en voor gezamelijke uitwisseling. Peter brengt te goeder trouw onder haar aandacht wat hij allemaal doet voor zijn vrouw en zijn gezin. Hij heeft, bijvoorbeeld, toch nog pas haar auto nagekeken. Zoals veel mannen verwijst hij bijna automatisch naar de situatie van zijn ouderlijke thuis. Het blijkt dat veel mannen met een teleurstelling zitten over gebrek aan erkenning van hun vader. Dat gebrek zijn ze nu nog altijd aan het herstellen, maar ze doen dat aan de hand van hun vrouw. Wat ze denken dat hun vader van hen eist of verwacht, realiseren ze nu in relatie tot hun vrouw. Peter herstelt de auto van Laura. Hij vervult vaders beeld van wat een goede echtgenoot hoort te doen. Maar Laura heeft toevallig heel andere verwachtingen dan Peters vader. En Peter zit weer met het gevoel dat hij geen erkenning krijgt. Midlife crisis heeft te maken met in de eigen autoriteit te gaan staan, en dat houdt dan weer verband met de vader-zoonrelatie. Ik heb de indruk dat mannen veelal eerst loskomen van hun vaders als ze in het midden van hun eigen leven aankomen.”
LAMME GOEDZAK.
De verhalen van zowel Roland en Bert als van Martin en Dirk lijken dit te bevestigen. Martin is een rustige man van 44 jaar, een hooggeplaatst ambtenaar in overheidsdienst. Maar als hij over de kentering in zijn leven spreekt, windt hij zich op. ?Ik was in feite een lamme goedzak, zoals mijn vader, die bijna een vegetatief leven leidde, bang voor alles. Mijn vrouw had de touwtjes stevig in handen, ze dreef het zo ver dat ze bijna in mijn bijzijn overspelig was. Vrienden schudden me toen wakker. Mijn vrouw was al veel te ver gegaan, ik heb haar aan de deur gezet. Gedaan met lamme goedzak spelen. Door die gebeurtenissen werd ik in feite mens, begon ik voor het eerst te leven. Mijn levenshouding veranderde grondig. Voor mijn kinderen ben ik voor het eerst echt een aanwezige vader, niet meer de boeman van vroeger die de straf voor mijn vrouw moest uitdelen. Maar ook op innerlijk vlak ervaar ik veel meer ruimte, een nieuwe vrijheid. Er is het besef : ik kan het alleen, de kracht zit in mezelf.”
Bij Dirk, een 42-jarige opvoeder, verloopt de confrontatie met zijn vader eveneens via zijn vrouw. In tegenstelling tot zijn vader koos hij bewust om geen carrière te maken en tijd te maken voor de aangename kanten van het leven. Zijn vrouw Myriam dacht er net zo over. Ze bolden spelenderwijs door hun studententijd. Toen er kinderen kwamen, hechtten ze meer belang aan affectie dan aan een gespijsde bankrekening. Ze verdeelden de zorg voor de kinderen evenredig, en behielden hun losse levensstijl. Met Myriam had Dirk de afspraak : als één van ons werkelijk verliefd wordt op een ander, dan scheiden onze wegen. Maar toen Dirk effectief verliefd werd, lag het niet zo simpel. Ondanks de sleur in zijn huwelijk, verwachtte hij weinig heil van een overstap naar een nieuwe relatie : ?Ik dacht : na een aantal jaar steekt die nieuwe relatie mij misschien ook tegen, en wat dan ?”
Dirk had nu twee vrouwen, die hem een lafaard noemden. De ene omdat hij geen duidelijke keuze voor of tegen het gezin maakte, de andere omdat ze vond dat Dirk bang was zijn gevoelens voor haar toe te laten. ?Ik zat met de meest tegenstrijdige gevoelens : aan de ene kant de schrik om mijn huwelijk op de helling te zetten door met vuur te spelen, aan de andere kant het gevoel : zalig, hier komt van alles open dat ik heb laten verstikken. En ondertussen die vrouwen maar aan mij trekken. Daarbij viel ook het woord scheiding. Toevallig kreeg ik in die periode de kans om een week alleen door te brengen in de streek waar ik als kind vaak met mijn ouders met vakantie ging. Het beeld van mijn vader hing daar precies in de lucht. Ik hoorde hem in gedachten al zeggen : schaamt ge u niet dat ge het buiten het huwelijk zoekt, kunt ge u niet beheersen soms ? Het spook van mijn vader liet me niet vrij om voor mezelf te beslissen. Ik nam die week in een lange brief afscheid van mijn vader, en verbrandde die op een symbolische plaats. Het hielp me om een duidelijker standpunt in te nemen tegenover die twee vrouwen, en hen niet meer aan me te laten trekken. Ik vond dat ze zelf maar wat meer verantwoordelijkheid moesten opnemen voor hun eigen gemis, en niet alle invulling van hun wensen van mij moesten verwachten.
Na die week had ik lange gesprekken met Myriam en stroomde de energie weer tussen ons. Ik kan opnieuw kwetsbaar zijn bij haar. We namen ons voor meer tijd voor elkaar te maken. Die vriendin blijf ik graag zien. Ik kan gerust bij haar zijn en toch bij mijn grens blijven, voelen dat er een intieme band is zonder dat dit compenseert voor wat ik bij Myriam niet vind. Ik ben opgelucht dat de sleur doorbroken is, het geeft een heleboel nieuwe energie.”
EXPERIMENTEREN.
Een van de cliché’s in verband met de midlife crisis wil dat de man zich in buitenechtelijke avonturen stort. Danny Verstraeten : ?Bij ruim de helft van mijn cliënten is één van de twee partners tussen 35 en 45 jaar, en in iets meer dan de helft van de gevallen is een buitenechtelijke relatie of het risico erop de rechtstreekse aanleiding voor de hulpvraag. Dat illustreert toch wel de neiging om rond het levensmidden een experiment en vaak is het niet meer dan een experiment te wagen met een andere partner. Wat opvalt, is dat veel mannen de stap naar een andere vrouw zetten nadat ze met iets dramatisch geconfronteerd worden, waardoor ze op hun eigen eindigheid botsen. Dat kan een sterfgeval zijn, maar ook een tegenvaller op beroepsvlak voor het mannelijk ego in onze cultuur een kwetsbaar punt kan aanleiding geven tot een compensatie van die aard. Zo’n tegenslagen maken de grond soms klaar voor een nieuwe relatie. De aandacht en liefde die iemand ervaart in een buitenechtelijk avontuur, is balsem voor het gekwetste ik.”
De midlife crisis houdt voorts vaak een afrekening in met de discrepantie tussen droom en werkelijkheid. Het leven komt niet uit zoals iemand het gedroomd had. Leg hij zich daarbij neer of tracht hij alsnog de droom te beleven ? In een verliefdheid of nieuwe relatie kunnen die dromen wellicht opnieuw opbloeien. Marcoen : ?In technische termen betekent dit dat iemand doorgaat met projecteren. Ideaal gezien, komt iemand volgens Jung op middelbare leeftijd tot de ontdekking dat het beeld dat hij in de ander geprojecteerd en verwacht heeft, ook een stuk van zichzelf is. De eigenschappen die hij aan de ander toedichtte en wilde bevestigd zien, draagt hij ook in zichzelf. De klassieke stereotypen van mannelijkheid en vrouwelijkheid, bijvoorbeeld, vervagen op middelbare leeftijd. De man ontdekt in zichzelf vrouwelijke eigenschappen zoals verbondenheid en gehechtheid ; de vrouw ontwikkelt ondertussen in zichzelf mannelijke eigenschappen, zoals een grotere autonomie. Wie tot de integratie van beide eigenschappen komt, verrijkt zichzelf enorm. Maar soms maken mensen andere keuzen. De prinses van iemands dromen, blijkt niet die vrouw die al jaren naast hem loopt. Mogelijk verstoppen communicatieproblemen het boeiende, dat ook in de partner zit. Maar het projectiescherm kan zich op een ander richten. Veel mannen hebben dan nog de pretentie om daarvoor van hun vrouw begrip te verwachten.”
Verstraeten : ?Dat is de grote verwachting : dat de vrouw op wie ze steunen, dat begrijpt. De idee van Jung om de droom te integreren in je eigen psychisch landschap in de plaats van te projecteren op iemand nieuw, neemt in de realiteit van mijn praktijk toch vaak bescheidener proporties aan. Voor veel mannen brengt de confrontatie met wat ze zouden verliezen, hen tot een hernieuwde waardering van hun huwelijksrelatie. Zo komt er soms een verdieping en versterking van de huwelijksrelatie tot stand. Het wordt misschien niet meer zo mooi als in hun droom, maar het aanvaarden van het waardevolle en realistische in de relatie geeft vaak meer bevrediging. Tenzij de relatie natuurlijk al jarenlang verziekt en uitgehold geraakt is, en de vele conflicten en ontgoochelingen tot echtscheiding leiden.”
STRIJD DER GESLACHTEN.
Staf Van Pelt, vormingswerker bij Elcker-Ik Leuven en met ervaring in het begeleiden van mannengroepen, meent dat de crisis bij mannen veel groter is dan bij vrouwen. ?Je mag de invloed van het feminisme niet onderschatten. Mannen vinden het moeilijk om de kritiek van vrouwen bij zich binnen te laten. Veel mannen werden opgevoed door vrouwen, door moeders die de teugels aanhaalden. Vandaar de schrik bij mannen om niet vrij te mogen zijn, om hun jongensachtigheid niet te mogen uitleven, om als een klein jongetje behandeld te worden. Vanuit het afzetten tegen de kontrolerende moeder, aanvaarden jongens en mannen vaak het vrouwelijke in zichzelf niet. En wat iemand in zichzelf niet aanvaardt, aanvaardt hij ook in de ander niet. Zo ontstaat de strijd der geslachten met aan de ene kant de man met zijn schrik oei, zij gaat mij inperken of verslinden, en aan de andere kant de vrouw met haar schrik oei, hij gaat mij verlaten. Wij hebben nooit instrumenten aangereikt gekregen om hiermee om te gaan. Mannen zijn op zoek naar verbondenheid, veiligheid en aanvaarding. Dat zijn traditioneel vrouwelijke eigenschappen die ze nu in zichzelf moeten integreren. Het volgen van een afstandelijk mannelijk model doet het niet meer.”
De uiterlijk of innerlijk doorworstelde confrontaties met kinderen, ouders en partner zijn slechts één, zij het belangrijke, arena van gerommel in veel mannenlevens tussen 35 en 45 jaar. Het wel en wee op werkvlak heeft eveneens een niet te onderschatten invloed op de tussentijdse balans die mannen opmaken. De mate van bevrediging of frustratie die ze hier ondervinden, kan het antwoord op de vraag ?wat heb ik er tot hiertoe van gemaakt ?” verzachten of verscherpen.
Tenslotte stelt de vraag naar zingeving zich nog ruimer. Marcoen : ?Welke richting en inhoud wil ik aan de tweede helft van mijn leven geven ? De mens zoekt naar verbondenheid met wat hem overstijgt. Sommigen zoeken dat dicht bij de realiteit en zeggen : mijn kinderen en kleinkinderen, dat is het. De affectie waarmee ze dat zeggen, laat blijken dat hier iets onder zit dat veel fundamenteler is. Anderen kunnen wel verwoorden wat hen verbindt, wat hen draagt. Hebben ze niets meer dat hen draagt, dan worden ze hopeloos cynisch. Het materiële kan zelf ook zingeving worden : och, wat heeft een mens toch aan zijn leven ? Een keer goed eten. Dat is ook een manier om een soort volheid te leven.”
Verstraeten : ?Het zoeken van zingeving in het levensmidden verloopt vaak via het besef van eindigheid, en loopt soms uit op de totaalvraag : moeder, waarom leven wij ? Dat leidt bijna automatisch naar zoektochten in religieuse of filosofische systemen, juist omdat deze waarom-vraag vaak de kern uitmaakt van deze systemen. Ik zie veel mensen in het midden van het leven yoga, tai’chi, trancendente meditatie verkennen. De verbondenheid met een groter geheel kan via het lichaam uitgedrukt worden of via de geest. Dat kan met systemen aan de menswetenschappen ontleend, of evengoed aan oosterse filosofie. Men gaat een soort van verbondenheid creëren, die veiligheid aan het bestaan geeft.”
Het is niet min wat mannen in de bloei van hun leven allemaal moeten doorworstelen : dromen toetsen aan de werkelijkheid, zich rekenschap geven van het eindig stukje tijd dat nog overblijft om die dromen alsnog waar te maken, genoeg mans zijn om zich niet door de partner te laten dirigeren en daarbij toch kwetsbaar te blijven, en bij dit alles niet richting en zin in het leven verliezen.
Een troost is dat de hele maatschappij in dit proces lijkt mee te gaan. Samen met de onderzoekers Stufkens en Yankelovitch stelt Danny Verstraeten : ?Is onze mannelijke samenleving, met het verouderen van de bevolking, niet aan een fase van verinnerlijking begonnen ? Zitten wij niet in een soort maatschappelijke levensmiddagcrisis, waarin het besef groeit dat al het technisch-beheersend presteren ook maar een relatieve waarde heeft ?”
?De welzijnswinkel draait op volle toeren en het cursusaanbod is nooit groter geweest : allemaal flarden van zingeving, vaak vanuit de menswetenschappen, waarmee de mensen bricoleren,” meent Marcoen.
Is er een recept om de klippen van de midlife crisis heelhuids te omzeilen ? Staf van Pelt suggereert kort en krachtig : ?Sta maar eens goed op je kop maar beslis niets in die periode.” En ondertussen : gewoon diep blijven ademen.
Ria Goris
Mannen in volle midlife crisis zijn bezig met zingeving en plaatsbepaling. Wil ik de rest van mijn leven zo verder ?
‘Iedereen krijgt te maken met een stuk ongeleefd leven, met de vele potentialiteiten van vroeger die niet gerealiseerd werden.
Vaak stimuleert een grote tegenslag tot een relationeel experiment.
Fons Marcoen.
Danny Verstraeten.
